ΜΩΡΗΑΣ

Γράφει ο Περικλής Καπετανόπουλος

Δημοσιογράφος-Ιστορικός

Σαν σήμερα πριν 197 χρόνια, ο Καπετάν Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος ή Ανδραβιδιώτης πολέμησε και νίκησε τον στρατό του Ιμπραήμ Πασά στο χωριό Πόρτες Αχαΐας.

Ας δούμε αναλυτικά τα γεγονότα: Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1827, ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς άρχισε να πυρπολεί τα χωριά και τους αγρούς σε όλο το Μοριά θέλοντας να αναγκάσει τους Ελληνες να προσκυνήσουν.

Ο Γέρος του Μοριά, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, βλέποντας τον κίνδυνο που απειλούσε την Επανάσταση εφαρμόζει σκληρά αντίμετρα απέναντι στην τρομοκρατία του Ιμπραήμ.

Σε όσους αρνούνται να σκίσουν τα προσκυνοχάρτια του Ιμπραήμ και να γυρίσουν στην Επανάσταση, ο Κολοκοτρώνης διατάζει: «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους!». Εξαπολύει τα παλικάρια του στα χωριά που δήλωσαν υποταγή και πότε με το καλό πότε με τη βία κατάφερε να κρατήσει τη φλόγα της επανάστασης αναμένη. Τα προσκυνημένα χωριά δέχονται τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των επαναστατών. Οι πρωτεργάτες του προσκυνήματος συλλαμβάνονται και με συνοπτικές διαδικασίες, εκτελούνται. Στα απομνημονεύματα του γράφει:

«Μόνον εις τον καιρόν του προσκυνήματος εφοβήθηκα δια την πατρίδα μου».

Απέναντι στον τακτικό στρατό του Ιμπραήμ, οι Έλληνες άτακτοι εφαρμόζουν τακτικές ανταρτοπολέμου, που λίγα χρόνια πριν, είχαν εφαρμόσει με επιτυχία οι Ισπανοί πατριώτες εναντίον των γαλλικών στρατευμάτων κατοχής. Δεν αφήνουν τους Τουρκοαιγύπτιους να ησυχάσουν ούτε στιγμή. Συγκροτούν μικρά και ευέλικτα καταδρομικά σώματα από αποφασισμένους πολεμιστές και ψυχωμένους καπεταναίους. Χτυπούν αιφνιδιαστικά τις στρατοπεδίες του αιγυπτιακού στρατού. Επιτίθενται τις ασέληνες νύχτες προξενώντας μεγάλες απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Την ημέρα στήνουν ενέδρες σε περάσματα και γεφύρια, «ματώνουν» τον εχθρό και συμπτύσσονται.

Ορισμένοι καπεταναίοι, όπως ο Καπετάν Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος, ο Πλαπούτας και ο Πετιμεζάς, διακρίνονται για τις ικανότητες τους στον ανταρτοπόλεμο. Την δράση τους εναντίον των Αιγυπτίων αποθανάτισε η λαϊκή μούσα:

«Στα λαγκάδια ο Πλαπούτας, κι΄ο Πετιμεζάς στη ράχη,

Στα βουνά ο Ανδραβιδιώτης, κλέφτες γέμισαν οι βράχοι,

Καίει ολούθε και τους κοκκινοφορεμένους (σ.σ: Αιγύπτιους)* συνεπαίρνει η οργή,

Χάνονται και λιγοστεύουν, σαν να τους ρουφά η γη».

Η νέα τακτική φθοράς των αιγυπτιακών στρατευμάτων φέρνει αποτελέσματα. Ο Ιμπραήμ ζητά να του στείλουν νέες ενισχύσεις σε στρατιώτες και άλογα Αίγυπτο για να αναπληρώνει τις απώλειες.

Οι επαναστάτες ανακτούν το ηθικό τους. Ο Κολοκοτρώνης στέλνει οδηγίες παντού, παρακαλεί και απειλεί, στρατολογεί και οργανώνει, προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή την φλόγα της Επανάστασης, ώστε να υπάρχει εύλογη αιτία για την αναγνώριση ελεύθερου ελληνικού κράτους από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Μαζί του, οι περισσότεροι οπλαρχηγοί του Μωρηά, προσπαθούν να κρατήσουν τον πληθυσμό της επαρχίας τους να μην προσκυνήσει.

Επιδρομή του Ιμπραήμ Πασά στην Ηλεία

Τον Απρίλιο του 1827 η φλόγα της Επανάστασης καίει μόνο στο Μοριά. Η Ρούμελη έχει προσκυνήσει μετά την πτώση του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1826,. Στην Αττική, μόνο το κάστρο της Αθήνας (η Ακρόπολη) μένει ακόμα σε ελληνικά χέρια, όμως πολιορκείται από τον οθωμανικό στρατό του Ρεσίτ Κιουταχή Πασά. Στις αρχές Απριλίου, ο Ιμπραήμ Πασάς ξεκίνησε και πάλι από την βάση του στα Μοθοκόρωνα, για να πολεμήσει, να καταστρέψει και να σκλαβώσει κατά μήκος της Δυτικής Πελοποννήσου, με τελικό προορισμό το φρούριο των (Παλαιών) Πατρών. Αφού λεηλάτησε την επαρχία Φαναρίου, έφτασε στη Λιοδώρα της Καρυταίνης και εκεί χώρισε τον στρατό του σε δύο τμήματα.

Η μία φάλαγγα ακολούθησε τον ορεινό δρόμο για το Μπέλεσι (Τριποταμιά) και η άλλη έστρεψε δυτικά, πέρασε τον Αλφειό και στις 6 Απριλίου επιτέθηκε στον Πύργο, αιφνιδιάζοντας τους Έλληνες. Όσοι κάτοικοι πρόλαβαν να φύγουν αναζήτησαν καταφύγιο, άλλοι προς τη θάλασσα, κι΄άλλοι προς τα ψηλώματα. Από όσους κατέλαβαν μέσα στον Πύργο οι Αιγύπτιοι, κατά την συνήθη τακτική τους, γέροντες και ανήμπορους τους σκότωσαν και τους άλλους, κυρίως νεαρές γυναίκες και παιδιά, τους συνέλαβαν αιχμαλώτους.

Ο στρατός του Ιμπραήμ ήταν τακτικός, οργανωμένος κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής, με εκπαιδευτές και διοικητές Γάλλους και Ιταλούς αξιωματικούς. Διέθετε, πεζικό της «γραμμής», ιππικό, πυροβολικό, μηχανικό και διοικητική μέριμνα. Μαζί όμως με τον τακτικό στρατό, υπήρχαν και μονάδες ατάκτων, από ντόπιους Τούρκους, οι οποίοι χρησίμευαν ως οδηγοί, γνωρίζοντας καλά την τοπογραφία της Πελοποννήσου.

Στο μοναστήρι της Κρεμαστής οχυρώθηκαν επτακόσιοι Έλληνες και οι Αιγύπτιοι δεν μπόρεσαν επί τρία μερόνυχτα πολεμώντας τους να τους καταβάλλουν. Την τέταρτη μέρα, εκατό άνδρες από τους πολιορκημένους επιχείρησαν έξοδο με τα σπαθιά στα χέρια, διέρρηξαν τον κλοιό των πολιορκητών και σώθηκαν, αλλά οι υπόλοιποι κυρίως γυναικόπαιδα και ανήμποροι, σκλαβώθηκαν και στάλθηκαν στα Μοθοκόρωνα και από εκεί στην Αίγυπτο.

Στην περιοχή του Πύργου οι Αιγύπτιοι έμειναν έξη μέρες. Σκλάβωσαν και σκότωσαν όσους είχαν προσπαθήσει να βρουν καταφύγιο στο Κατάκολο, στη λίμνη της Μουριάς και σε άλλα μέρη. Όσοι όμως οχυρώθηκαν στα νησάκια που υπήρχαν μέσα στην λίμνη της Αγουλινίτσας σώθηκαν, γιατί το βαλτώδες έδαφος δεν επέτρεψε στα εχθρικά στρατεύματα να πλησιάσουν. Η εχθρική φάλαγγα μετά τον Πύργο, προχώρησε προς το καστρομονάστηρο της Σκαφιδιάς όπου είχαν κλειστεί οπλοφόροι και γυναικόπαιδα. Παρά τις προσπάθειες του εχθρού να «πατήσει» το μοναστήρι με ρεσάλτο, τέσσερις φορές, οι αμυνόμενοι απέκρουσαν γενναία τις επιθέσεις.

Το δίλημμα

Εν τω μεταξύ η είδηση ότι ο στρατός των Αιγυπτίων λεηλατεί και σκλαβώνει στα χωριά του Πύργου έφτασε στην Γαστούνη, στην Ανδραβίδα και τα άλλα χωριά του κάμπου. Οι επιλογές που είχαν οι οπλαρχηγοί ήταν δύο: Να κλειστούν στο ερειπωμένο φρούριο Χλουμούτσι ή να τραβήξουν ανατολικά για τα ορεινά, με σύντονη, μακρά και κοπιαστική πορεία.

Την πρώτη επιλογή ακολούθησε ο Σισίνης, γιός του προεστού και κοτζάμπαση Γεωργίου Σισίνη από την Γαστούνη. Συγκέντρωσε τα γυναικόπαιδα της Γαστούνης και των γύρω χωριών και κλείστηκε στο Χλεμούτσι με αρκετούς οπλοφόρους . Η επιλογή αυτή στην πορεία αποδείχτηκε καταστροφική. Το κάστρο δεν ήταν εφοδιασμένο με τρόφιμα και πολεμοφόδια (ζαϊρέδες και τζεπχανέ), για να αντέξει σε μακρόχρονη πολιορκία. Ήταν ακατάλληλο για πόλεμο με πυροβόλα όπλα, διότι δεν διέθετε ούτε κανονιοθυρίδες, ( για πυροβόλα) αλλά ούτε και τυφεκιοθυρίδες (ντουφεκίστρες). Είχε κατασκευαστεί από τους Φράγκους αρχές του 13ου αιώνα, με την τελευταία λέξη της γαλλικής οχυρωματικής τέχνης, εποχή που οι πολιορκίες και οι μάχες γίνονταν, με ξίφη, τόξα, ακόντια και πολιορκητικές μηχανές. Στα 1827, στις πολιορκίες τον κύριο λόγο είχε το πυροβολικό και το Χλουμούτσι δεν είχε τους κατάλληλους προμαχώνες (ντάπιες) για τα πυροβόλα της εποχής τα οποία κατά την βολή παρουσίαζαν μεγάλη ανάκρουση.

Μάχη στις Πόρτες

Η δεύτερη φάλαγγα των Αιγυπτίων που ακολούθησε τον ορεινό δρόμο, μετά το Μπέλεσι εισέβαλλε στα χωριά της Κάπελης και τα λεηλάτησε. Από εκεί προχώρησε και έφτασε στις 8 Απριλίου στο χωριό Πόρτες, όπου συνάντησε ισχυρή αντίσταση. Σε οχυρή θέση γύρω από την εκκλησία του χωριού, είχε οχυρωθεί ο καπετάν Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος (που πέρασε στην Ιστορία ως Καπετάν Ανδραβιδιώτης) με τους στρατιώτες του, υπερασπίζοντας 1.500 γυναικόπαιδα που τον είχαν ακολουθήσει από την Ανδραβίδα και τα χωριά του κάμπου για να γλυτώσουν από τον στρατό Ιμπραήμ Πασά. Γύρω από την εκκλησία του χωριού οι Έλληνες έφτιαξαν ταμπούρια. Η μάχη διήρκεσε οχτώ ώρες. Η δύναμη των επιτιθεμένων Αιγυπτίων ήταν μεγάλη. Κάποιες πηγές κάνουν λόγο για 8.000 Αιγύπτιους, πεζικό και ιππικό. Η οχυρή όμως θέση που επέλεξε για να πολεμήσει ο καπετάν Κωνσταντής, δεν επέτρεπε την ευρεία χρήση του ιππικού των Αιγυπτίων απέναντι στους Έλληνες που πεζομαχούσαν. Μόνο το πεζικό του Ιμπραήμ πραγματοποιούσε επιθέσεις κατά κύματα, κάτω από τις διαταγές των αξιωματικών, αλλά τα φονικά πυρά των αμυνομένων δεν τους επέτρεπαν να πλησιάσουν την εκκλησία.

Το άλογο του τσαούση

Ο απόηχος της μάχης διατηρείται ακόμα «ζωντανός» στην συλλογική μνήμη. Σε παλαιότερη επίσκεψη μου στις Πόρτες, ο ιερέας του χωριού πατήρ Ανδρέας Γιαννακόπουλος γνώστης του ιστορικού γεγονότος, μου διηγήθηκε ένα περιστατικό, που έχει περάσει από γενιά σε γενιά μέσω της προφορικής παράδοσης. Σε κάποια στιγμή της μάχης ένας έφιππος Αιγύπτιος τσαούσης (λοχίας) κατάφερε, μέσα στην αντάρα και τους καπνούς, να πλησιάσει την εκκλησία και προσπάθησε να παραβιάσει την νότια πόρτα της, χτυπώντας τη με τα πισινά του πόδια του γυμνασμένου αλόγου του. Ένας πυροβολισμός, μέσα από την τυφεκιοθυρίδα (ντουφεκίστρα) της οχυρωμένης Εκκλησίας τον έριξε από την σέλα του αλόγου του, το σώμα του κατρακύλησε στον κατήφορο και σταμάτησε στην ρίζα ενός μεγάλου πουρναριού. Το πουρνάρι αυτό υπάρχει μέχρι σήμερα και ονομάζεται «το πουρνάρι του Αράπη».

Απολογισμός

Οι απώλειες στον στρατό του Ιμπραήμ Πασά ξεπέρασαν τους εκατό νεκρούς με άγνωστο αριθμό τραυματιών.

Από το σώμα του καπετάν Κωνσταντή σκοτώθηκαν δέκα παλληκάρια, ανάμεσα στους οποίους, ο μικρότερος αδελφός του, καπετάν Χρήστος Παπαδημητρόπουλος, οι δύο αδελφοί του πατέρα του, Αθανάσιος και Νικολούτσος Δρακόπουλος.

Έλληνες που έπεσαν στη μάχη

Καπετάν Χρήστος Παπαδημητρόπουλος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

Δρακόπουλος Νικολούτσος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

Δρακόπουλος Αθανάσιος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

Σκοτώθηκαν ακόμα επτά (7) αγωνιστές των οποίων τα ονόματα παραμένουν εισέτι άγνωστα.

Πολέμησαν στις Πόρτες

Από το στρατιωτικό σώμα του Καπετάν Κωνσταντή Παδημητρόπουλου-Ανδραβιδιώτη, υπάρχουν στοιχεία στα Αρχεία των Αγωνιστών ότι πολέμησαν στις Πόρτες μόνο για όσους αναφέρουμε ακολούθως. Ελπίζουμε ότι η ιστορική έρευνα θα μας επιστρέψει να ανακαλύψουμε και τους υπόλοιπους, διότι υπολογίζεται ότι υπό τον Καπετάνιο πολέμησαν γύρω στους 150 Έλληνες στρατιώτες.

1. Καπετάν Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

2.Αβραμόπουλος Πανάγος – ΜΠΟΥΧΙΩΤΗ

3.Αθανασόπουλος Διονύσιος – ΓΑΣΤΟΥΝΗ

4.Γαλανόπουλος Πέτρος – ΛΕΧΑΙΝΑ

5.Γαλανόπουλος Πέτρος – ΜΠΡΑΤΙ

6.Γεωργιόπουλος Νικολός – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

7.Γκούγκας Γεωργάκης – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

8.Γότης Σπύρος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

9.Διαμαντόπουλος Αναστάσιος – ΓΑΣΤΟΥΝΗ

10.Διαντόπουλος Πανάγος – ΜΠΡΑΤΙ

11.Δρακόπουλος Γεώργιος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

12.Θεοδωρόπουλος Ιωάννης – ΚΑΡΔΙΑΚΑΥΤΙ

13.Καζάζης Γεώργιος – ΔΙΒΡΗ

14.Καλατζόπουλος Παναγιώτης – ΚΑΤΩ ΛΟΥΚΑΒΙΤΖΑ

15.Κανελλόπουλος Αναγνώστης – ΝΕΜΟΥΤΑ

16.Καραγιάννης Κωνσταντής – ΣΕΛΗΜ ΤΖΑΟΥΣΗ

17.Καραγιάννης Χρήστος – ΣΩΣΤΙ ΗΛΙΔΟΣ

18.Κόλλιας Παναγιώτης – ΓΑΣΤΟΥΝΗ

19.Κριτσαντώνης Κυριάκος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

20.Μανδέκας Ιωάννης – ΛΕΧΑΙΝΑ

21.Μιχαλόπουλος Αποστόλης – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

22.Μπιτούνης Διονύσιος – ΜΠΡΑΤΙ

23. Μυλωνόπουλος Ιωάννης – ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟ

24.Νικολουτζόπουλος Διονύσιος – ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ

25.Οικονομόπουλος Μιχαήλ – ΜΠΟΥΧΙΩΤΗ

26.Ραμαντάς Αλέξιος – ΜΠΡΑΤΙ

27.Ραμαντάς Κωνσταντίνος – ΜΠΡΑΤΙ

28.Ρετζινάς Νικόλαος – ΛΥΓΙΑ ΜΥΡΓΟΥΝΤΙΩΝ

29.Σακουλόγεωργας Διονύσιος – ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟ

30.Τσερδίλης Διονύσιος – ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟ

31.Φωτόπουλος Κωνσταντίνος – ΜΠΟΥΡΔΑΝΟΥ ΠΗΝΕΙΑΣ

32.Χρήστου Κώστας – ΚΑΒΑΣΙΛΑ

33.Χρυσανθόπουλος Κυριάκος – ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟ

Η θυσία αυτή των παλικαριών της Ανδραβίδας γλύτωσε από την σκλαβιά και τον εξανδραποδισμό τα γυναικόπαιδα του κάμπου που είχαν στη φύλαξη τους. Σε αυτή τη μάχη ο Καπετάν Κωνσταντής Παπαδημητρόπουλος έχασε πολλά από τα πράγματα του που έφερε από την Ανδραβίδα για να τα σώσει από τους Αιγύπτιους, μεταξύ των οποίων ήταν και το Δίπλωμα της Χιλιαρχίας που του είχε απονείμει η Προσωρινή Διοίκηση, δηλαδή η Κυβέρνηση της Επαναστατημένης Ελλάδας το 1825.

Πολιορκία του Κάστρου

Αφού οι Αιγύπτιοι δεν μπόρεσαν να νικήσουν τους Έλληνες στις Πόρτες και να σκλαβώσουν τα γυναικόπαιδα που προστάτευαν, έστρεψαν δυτικά και βάδισαν προς το Τραγανό, όπου περίμεναν την άλλη φάλαγγα που ερχόταν από τον Πύργο. Από εκεί όλοι μαζί τράβηξαν για την Πάτρα, αφήνοντας ένα τμήμα του στρατού τους για να πολιορκήσει το Χλουμούτσι. Πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου απέκλεισαν το φράγκικο κάστρο και από την θάλασσα. Μέσα στο κάστρο υπήρχαν διακόσιοι Έλληνες οπλοφόροι, με αρχηγό τον Μιχάλη Σισίνη και μεγάλος αριθμός από γυναικόπαιδα (οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο από 1.000 ως 4.500 άτομα). Στις αποθήκες του κάστρου δεν υπήρχαν αρκετά τρόφιμα για τόσο μεγάλο αριθμό ανθρώπων, αλλά κυρίως δεν υπήρχε επάρκεια νερού. Οι ευθύνες της Αντικυβερνητικής Επιτροπής, αλλά και του προύχοντα της Γαστούνης Γ. Σισίνη, για το γεγονός ότι το κάστρο βρέθηκε ανέτοιμο, δεν μπορούν να παραβλεφθούν. Από το 1826, είχε διαταχθεί από την κεντρική διοίκηση η επιδιόρθωση του κάστρου, για να χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο στις συνεχείς επιδρομές των Πατρινών Τούρκων. Ο λόφος Χελωνάτα, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται το Χλουμούτσι, είναι άνυδρος και το νερό θα ήταν το πρώτο που θα έλλειπε σε μια πολιορκία. Οι υπερασπιστές του Χλουμουτσίου, γνωρίζοντας ότι δεν θα ήταν δυνατόν να αντισταθούν για μεγάλο διάστημα, έβγαλαν κρυφά την νύχτα δυο αγγελιοφόρους και οι οποίοι πέρασαν απαρατήρητοι από τις εχθρικές γραμμές και έφτασαν στο Ελληνικό στρατόπεδο. Παρά τις επανειλημμένες αιτήσεις για βοήθεια, προκειμένου να σπάσει ο ναυτικός αποκλεισμός και να εφοδιαστεί το κάστρο, βοήθεια δεν ήρθε.

Συνθηκολόγηση

Ο σφοδρός κανονιοβολισμός, μέρα και νύχτα από το πυροβολικό του Ιμπραήμ κατέστρεψε την μια και μοναδική δεξαμενή του νερού. Η δίψα ανάγκασε τους πολιορκημένους να παραδοθούν με συνθήκη.

Στις 11 Μαΐου 1827 ο Χρύσανθος Σισίνης αναγγέλλει την παράδοση του κάστρου σε γράμμα που στέλνει στον πατέρα του Γεώργιο Σισίνη :

«Την ευγένεια σας προσκυνώ

Από τα εσώκλειστα βλέπεις ότι το Κάστρον επροσκύνησε. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται τώρα ειμή γενναιότητα και ενέργεια. Τα γράμματα οπού ο Διόνος έχει ως προς εμέ δεν το στοχάζομαι κακόν να τα υπάγη ο ίδιος εις τον Μιχάλη(Σισίνη). Ο Μιχάλης ευρίσκεται με τον Νετζίπαγα. Τον Μιχάλη και τους συντρόφους του έως 15-20 δεν τους εξαρμάτωσεν ο Ιμπραίμης. Η δυναμίς του πολλά ολίγους και ο Διόνος σου λέγει. Αυτός πάσχει (πασχίζει) με διάφορους τρόπους να κάμη τον κόσμον να τον προσκυνήση, και οι Χριστιανοί λιμοκτονούντες δεν ηξεύρω τι ημπορεί να γένη, όθεν εγώ πηγαίνω κάτω, ίσως εμποδίσω τα χειρότερα. Ο Διόνος σου λέγει τα πάντα και μένω.

11 Μαΐου Φωνιά

Ο υιός σας

Χρύσανθος Σισίνης».

Το προσκύνημα

Μετά την παράδοση του Χλουμουτσίου διάχυτη ήταν αβεβαιότητα των ανθρώπων για την τύχη που τους περίμενε. Την κατάσταση αυτή, εκμεταλλεύτηκε με διπλωματικότητα ο Ιμπραήμ Πασάς και άλλαξε τακτική. Αντί να σκοτώνει και να σκλαβώνει, άρχισε με τσασίτες (πράκτορες) να υπόσχεται μεγάλα οφέλη (απαλλαγή από φορολογία, ζώα και σπόρους για καλλιέργεια) σε όσους αποφάσιζαν να γίνουν και πάλι πιστοί υπήκοοι (ραγιάδες) του Σουλτάνου. Με αυτή την τακτική κατάφερε να προσκυνήσουν αρκετοί οπλαρχηγοί από το βορειοδυτικό τμήμα της χερσονήσου, κατά βάση αλβανόφωνοι, καθώς και ολόκληρα χωριά στην επαρχία των Πατρών. Το προσκύνημα επεκτάθηκε και στον Πύργο, με πρωταίτιους κάποιους προεστούς και τον δεσπότη Κύριλλο. Ο κίνδυνος του προσκυνήματος απειλούσε την Επανάσταση και ήταν ο μεγαλύτερος, από όσους μέχρι τώρα είχαν εμφανιστεί.

Μετά από όλα όσα παρέθεσα, η μάχη στο χωριό Πόρτες εναντίον του στρατού του Ιμπραήμ Πασά, η νικηφόρα για τα ελληνικά όπλα, που γλύτωσε από τον θάνατο και την σκλαβιά τόσες αδύνατες ψυχές, έπρεπε σήμερα να γιορτάζετε στην Ανδραβίδα και στις Πόρτες Αχαίας.

Πηγές:

Αρχείο Αγωνιστών Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Πολυμενάκου,Γ&Ρουτζούνη Δ.,(1930), Αι γιγαντομαχίαι του 1821, Νέα Υόρκη: Τυπογραφείο «Κόσμος».

Τρικούπης Σπυρίδων.,(1993), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, Αθήνα: Νέα Σύνορα.

-Κυριακόπουλος Κωνσταντίνος.,(2003), Ο Πύργος και η Ηλεία στην Επανάσταση και στα χρόνια του Καποδίστρια, Πύργος: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας.

-Χρυσανθακόπουλος Γεώργιος., (1950), Η Ηλεία επί τουρκοκρατίας, Αθήνα.

-Οικονομόπουλος Δημήτριος.,(1977), Το χρονικό της Ανδραβίδας, Ανδραβίδα: Δήμος Ανδραβίδας.

-Κολοκοτρώνης Ιωάννης.,(2006), Απομνημονεύματα, Αθήνα : Βεργίνα

-Φιλήμων Ιωάννης., (1861), Δοκίμιον ιστορικόν περί της Eλληνικής Eπαναστάσεως. Αθήνα: Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά.

-Κόκκινος Διονύσιος.,(1956), Η Ελληνική Επανάστασις, Αθήνα: Μέλισσα.

-Σπηλιάδης Νικόλαος.,(1972), Απομνημονεύματα, Αθήνα : Καραβίας.