ANDREVILLE

Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από μετάφραση γραπτών του Γερμανού μελετητή Ουίλλιαμ Μίλλερ.

Ἐν τῷ μέσω τῆς εὐφόρου πεδιάδος τῆς Ἤλιδος ἡ ἁμαξοστοιχία, προχωροῦσα πρός τήν Ὀλυμπίαν, σταματᾶ εἰς ταπεινόν μικρόν σταθμόν. Ἐκ πρώτης ἀπόψεως ὁ σταθμός οὗτος κάτ΄οὐδέν διακρίνεται ἀπό τῶν λοιπῶν της πελοποννησιακῆς γραμμῆς. Βλέπομεν ἐκεῖ τόν συνήθη ὅμιλον χωρικῶν πινόντων καφέν ἤ ρητινίτην καί τρωγόντων λουκούμια ὑπό τό πολύφυλλον στέγασμα τοῦ καφενείου τοῦ σταθμοῦ βλέπομεν τόν συνήθη περιοδεύοντα νεαρόν ἐφημεριδοπώλην, ἀναβοώντα τά τελευταία πολιτικά νέα τῶν Ἀθηνῶν.

Ἄλλ΄ ὀλίγον πέραν τοῦ σταθμοῦ ἀνακαλύπτομεν τήν θέαν περιέργου κτιρίου, οἶον ἠθέλομεν μέν προσδοκήσει νά ἴδωμεν ἐν Γαλλία, ἄλλ΄ ὅπερ καταπλήσσει ἠμᾶς ὡς ἔκτροπον ἐν μέση τή Ἤλιδι. Τό μέγα ἐκεῖνο νορμαννικόν τόξον τό φέρον πρός τούτοις δύο μικρότερα τόξα ὑπομιμνήσκει ἠμᾶς, ὅτι ἔχομεν πρό ἠμῶν τήν Ἀνδραβίδαν, τήν ἄλλοτε ποτέ πρωτεύουσαν τῆς <<νέας Γαλλίας>> ἐκείνης, ἤν ἵδρυσαν οἱ Γάλλοι σταυροφόροι διά τοῦ ξίφους αὐτῶν καί ὅτι τό κτίριον ἐκεῖνο ἦτο ἡ καθεδρική ἐκκλησία ἡ κτισθεῖσα πρός τιμήν τῆς θείας Σοφίας.

Οἱ ἀγαθοί κάτοικοι τῆς Ἀνδραβίδας σπανίως ἔχουσιν ἐπισκέπτας ἐκ τῆς «Εὐρώπης». Διό ταχέως ἠθροίσθη πεῖ ἠμᾶς ὅμιλος, ὅπως δείξη εἰς ἠμᾶς τ΄ ἀξιοθέατά της λησμονημένης ἐκείνης γαλλικῆς πρωτευούσης τοῦ δεκάτου τρίτου αἰῶνος. Ἀλλά δέν εἶνε αὔτη λησμονημένη ὑπό τῶν ἐπιχωρίων, οἵτινες διατηρούσιν ἀκόμη φιλοστόργως τήν ἀόριστον παράδοσιν τῶν προπατόρων, κάθ΄ἤν τό ἥσυχον ἐκεῖνο χωρίον ἦτο ποτέ ἡ ἕδρα κυβερνήσεως, ὅπου ὁ ἡγεμών τοῦ Μορέως εἶχεν τήν αὐλήν αὐτοῦ, ὅπου ὁ ἐπίσκοπος Ὠλένου εἶχεν ἴδιον μέγαρον, ὅπου συνέδρια συνήρχοντο, ἴνα συζητήσωσι σπουδαίας πολιτικᾶς ὑποθέσεις. Ὄτε δέ εἶδον, ὅτι ἐπεδεικνύομεν μέγα ἐνδιαφέρον περί τούτων πάντων, παρεκάλεσαν ἠμᾶς πού καί πού, ἐν ὤ ἱστάμεθα μεταξύ τῶν ἐρειπίων τῆς Ἁγίας Σοφίας, νά καταγράψωμεν χάριν αὐτῶν βραχείαν ἐπιτομήν τῆς ἱστορίας τῆς γαλλικῆς καθεδρικῆς ἐκκλησίας καί εἵλκυσαν τήν προσοχήν ἠμῶν εἰς πάσαν λεπτομέρειαν τοῦ κτιρίου, πώς λίθος τίς τοῦ ἐπικαμπούς ὀρόφου ἔφερεν ἑλληνικήν ἐπιγραφήν, πώς ἐν τίνι μέρει ὑπάρχει ἡ κεφαλή Φράγκου καί πώς ἐν τίνι τῶν παραπλεύρων εὐκτηρίων, ὅπερ σήμερον χρησιμεύει ὡς πρόσφορος μελισσῶν, ὡραία κόγχη καί παράδοξον ζῶον γεγλυμμένον ὕπερθεν αὐτῆς μαρτυρούσιν ἔτι μέχρι τοῦ νῦν τήν δεξιότητα τοῦ Ἐσπερίου τεχνίτου, ὄν ὁ Γάλλος ἡγεμών ἐκάλεσεν, ὅπως κοσμήση τήν πελοποννησιακήν αὐτοῦ πρωτεύουσαν.

Ἐν τή μεγάλη ταύτη Ἐκκλησία, ὅπου ἐντός τῶν σωζομένων λειψάνων αἵ μέλισσαι κατασκευάζουσι σήμερον ἡσύχως τό μέλι αὐτῶν, διεδραματίσθηκαν ἔνιαι τῶν χαρακτηριστικωτάτων σκηνῶν τοῦ τιμαριωτικοῦ βίου τοῦ δεκάτου τρίτου αἰῶνος, ἐπειδή ἡ Ἁγία Σοφία τῆς Ἀνδραβίδας ἤ τῆς Andreville, ὡς ἐκάλουν αὐτήν οἱ Γάλλοι, ἦτο ὡς ἡ ἐν Ρώμη ἐκκλησία ἡ λεγομένη Οὐράνιος βωμός (Αra Coeli), οὐ μόνον οἶκος προσευχῆς, ἀλλά καί βουλευτήριον.

Οἱ τοῖχοι ἐκεῖνοι ὑπῆρξαν μάρτυρες τῆς ταπεινώσεως τοῦ ἀπειθήσαντος ὑποτελοῦς, κατηγορουμένου ἐπί τῷ βαρυτάτω τῶν τιμαριωτικῶν πλημμελημάτων ὡς μή συνακολουθήσαντος πρός ἄμυναν τοῦ ἐπικυριάρχου, ὄτε ὁ μεγαλόφρων Γοδοφρεῖδος de Bruyeres, ὁ μαχιμώτατος τῶν βαρώνων τῆς Πελοποννήσου, ὄν τά θέλγητρα τῆς συζύγου τοῦ γείτονος εἶχον δελεάσει ν΄ ἀπέλθη τῆς Ἑλλάδος καί νά διαπεραιωθῆ εἰς τήν Ἰταλίαν, κατέπεσεν γονυπετής μέ τόν ζωστήρα αὐτοῦ περί τόν τράχηλον, καί σύν αὐτῶ οἱ ἐπίσκοποι καί οἱ ἰππόται τῆς Ἀχαϊας καί ἐξελιπάρησαν τόν ὑπερήφανον ἡγεμόνα νά συγχωρήση αὐτόν. Ἐκεῖ ὁμοίως συνῆλθεν ἡ ὑψηλή κούρτη, ὅπως κρίνη περί τῆς ἀξιώσεως εὐγενοῦς δεσποίνης, τῆς πρωτοστατείρας τοῦ Μορέως, περί μεγάλης βαρωνείας, ἤν ὁ ἡγεμών εἶχε λάβει χάριν τῆς ἰδίας ἑαυτοῦ θυγατρός. Τότε τά νορμαννικά τόξα τῆς ἐκκλησίας ἀπήχησαν τούς μεγαλοφώνους λόγους τοῦ ὑπερηφάνου Φλαμανδοῦ βαρώνου τῶν Θηβῶν Νικολάου Σαιντόμερ, εὐπατρίδου καταγομένου ἐκ γένους βασιλικοῦ καί ἔχοντος μεγάλας σχέσεις, ὄτε, κρατῶν τήν χείρα τῆς ὡραίας ἐκείνης δεσποίνης, ἠξίωσε παρά τοῦ ἡγεμόνος δικαιοσύνην ὑπέρ αὐτῆς.

Καί ὡς τελευταία πασῶν σκηνή, ὄτε ὁ δέκατος τρίτος αἰών ἔβαινε πρός τό τέλος καί μέτ΄ αὐτοῦ συνεπερατοῦντο αἵ λαμπραί ἡμέραι τῆς γαλλικῆς πρωτευούσης, ἀντιπαρέρχεται πρό τῶν ἡμετέρων ὀφθαλμῶν ἡ ἐν τή ἐκκλησία ταύτη συνέλευσις τῶν πρωτευόντων ἀνδρῶν τῆς ἡγεμονίας, συνελθόντων, ὅπως συμβουλεύσωσι τόν ἡγεμόνα, ἄν ἔπρεπε νά μετάσχει πολέμου χάριν ξένης ἔριδος καί νά βοηθήσει Ἕλληνας κάθ΄ Ἑλλήνων κατά τά παράλια του Ἀμβρακικοῦ κόλπου καί ἐν μέσω τῶν δειράδων τῆς Ἠπείρου.

Ἡ Ἀνδραβίδα, ὄτε εἶχεν ἀνέλθη εἰς τόν κολοφώνα τῆς φήμης αὐτῆς, ἦτο πόλις ἐκκλησιῶν. Καί ὅμως σήμερον μεταξύ τῶν σιτοφόρων ἀγρῶν πλησίον του σιδηροδρόμου, ὅπου ἐργάζεται ὅμιλος ἀλβανοφώνων χωρικῶν, ὀλίγοι λίθοι καί μόνον περισώζονται καταδεικνύοντες τήν θέσιν τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, καί οὐδέν ὑπολείπεται τῆς ἄλλοτε «ἐνδόξου μονῆς τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου», ὡς τό γαλλικόν Χρονικόν του Μορέως καλεῖ γραφικῶς τήν ἀντίστοιχον πρός τήν ἐν Λονδίνω Westminster Abbey ἐκκλησίαν ἐκείνην τῆς γαλλικῆς ἡγεμονίας τῆς Ἀχαϊας. Ἐν αὐτή συμφώνως πρός τήν μαρτυρίαν τῆς αὐτῆς πηγῆς εἶχον ταφεῖ οἱ τρεῖς ἐκ τοῦ οἴκου τῶν Βιλλαρδουίνων ἡγεμόνες, ὁ μέν πατήρ ἐν τῷ μέσω, οἱ δέ υἱοί ἑκατέρωθεν αὐτοῦ. Ἐπί πολλούς αἰώνας οὐδείς ἱστοριοδίφης ἐτάραζε τήν ἀνάπαυσιν τῶν Γάλλων ἡγεμόνων, ἀλλά περίπου πρό δεκαοκτώ ἐτῶν ὁ νῦν ἐν Οὐασιγκτώνι πρέσβυς τῆς Ἑλλάδος κ. Λάμπρος Κορομηλᾶς καί δύο ἄλλοι Ἕλληνες ἐνδιαφερόμενοι περί τῆς ποιητικῆς ἐκείνης ἐποχῆς τῆς πατρίου ἱστορίας ἦλθον εἰς τήν Ἀνδραβίδαν καί ἀνέσκαψαν ἐν τή θέσει, ὅπου ἔκειτο ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος. Ἐπειδή δέ ἤκουσα παρά τῶν ἐπιχωρίων παντοίας συγκρουομένας διηγήσεις περί τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς ἀνασκαφῆς ταύτης, ἦλθον εἰς ἐπικοινωνίαν πρός τούς τρεῖς εἰρημένους κυρίους, ὅπως μάθω ἀκριβῶς τά γενόμενα, ἀλλά οὐδέν ἄλλο ἔμαθον ἤ ὅτι ἡ ἔρευνα αὐτῶν ἀπέβη ἄκαρπος. Τά μόνα ὕπ΄ αὐτῶν εὑρεθέντα ὑπῆρξεν ἡ ἀκίς ἀκοντίου καί ὁ γιγάντιος σκελετός Ναϊτου, ἐπειδή ἡ ἐκκλησία ἐκείνη εἶχε παραχωρηθεῖ εἰς τούς Ναϊτας ὑπό τοῦ τρίτου τῶν Βιλλαρδουϊνων ἡγεμόνων.
Ἡ Ἀνδραβίδα εἶνε, κάθ΄ ἅ εἶπον εἰς ἠμᾶς οἱ κάτοικοι, κώμη εὐημεροῦσα καί αὐτάρκης, εἰ καί δέν εἶνε πλέον ἡ ἕδρα βουλῶν καί πολιτικῶν γεγονότων. Ἄλλ΄ ἡ αἰφνίδια ἐμφάνισις Ἑλληνίδος χωρικῆς, πρόσφυγος ἐκ Μακεδονίας, φερούσης τήν ὡραίαν ἐνδυμασίαν τῆς καταστραφείσης γενέτειρας, μετέθηκεν ἠμᾶς ὡς ἐν ὀνείρω εἰς τούς μέσους αἰώνας, ὄτε ἱερεῖς, περιβεβλημένοι πλούσια ἄμφια, ἐξήρχοντο μετά τοῦ σταυροῦ καί τῶν ἁγίων εἰκόνων, ὅπως δεξιωθῶσι τούς Φράγκους κατακτητᾶς ἐν τῷ πρό τῆς ἀνοχυρώτου πόλεως πεδίω, ὄτε τυχοδιῶκται ἐκ Γαλλίας εἰσώρμων εἰς τήν πόλιν, ὅπως ἐπιδιώξωσι τύχηνεν τή ὑπηρεσία τῶν εὐτυχῶν αὐτῶν συμπολιτῶν, οἵτινες εἶχον εὕρει γῆν ἐπαγγελίας ἐν ταῖς σχεδόν λησμονημέναις ἔδραις τῶν Ἑλλήνων ἡρώων, ὄτε ὡραῖαι δεσποινίδες ἐξ εὐγενῶν οἴκων, συνοδευόμεναι ὑπό τῶν δεσποίνων αὐτῶν, ἔφθανον ἐκ τῆς γενετείρας, ὅπως συνδεθῶσι διά γάμου μετά τοῦ Φράγκου βαρώνου καί εἰσφέρωσι νέαν ζωήν εἰς στυγνά κάστρα τῆς Ἀρκαδίας ἤ τῆς Λακωνικῆς μετά λαμπρᾶν γαμήλιον ἑορτήν πρό τοῦ βωμοῦ της Αγίας Σοφίας.