O Eμφύλιος στην Πελοπόννησο

Μάχη Λεχαινών-Ανδραβίδας-Καβασίλων

8 Ιούνη 1948



Πολλά έχουν κατά καιρούς γραφτεί για τους λόγους που ο ΔΣΠ αποφάσισε το καλοκαίρι του 1948 μια σειρά επιθέσεις στη παραλιακή ζώνη της Πελοποννήσου.
Τελευταία διάβασα σε έκδοση του Δήμου Λεχαινών, με τίτλο « Ο Δήμος Μυρτουντίων και τα Λεχαινά» ότι την επίθεση του Δ.Σ.Π προκάλεσαν "κάποιοι" για να ξεκαθαρίσουν τιςπροσωπικές τους διαφορές με κάποιους άλλους. Συγκεκριμένα γράφει ο συγγραφέας του βιβλίου στη σελίδα 159: «Αλλά και κάποιοι άλλοι τότε, με αμφιλεγόμενους ρόλους, προκάλεσαν την επίθεση των ανταρτών στα Λεχαινά και έβγαλαν από τη μέση το πρόσωπο που ήθελαν(σ.σ. τον πρόεδρο Σαράντη Σαραντόπουλο), χρέωσαν το γεγονός στους αντάρτες και αφού έγειραν προς τους νικητές επένδυσαν για αργότερα , με τον ύποπτο ρόλο τους…»
Χωρίς να καταφύγω σε εύκολους χαρακτηρισμούς για την αλήθεια η όχι των γραφομένων από τον συγγραφέα, θα προσπαθήσω να απαντήσω σε ερωτήματα που στο βιβλίο μένουν αναπάντητα.
Πρώτο ερώτημα: Τι ώθησε το Δ.Σ.Π να πραγματοποιήσει μια επίθεση τόσο μακριά από τα βάσεις του, που ήταν τα ορεινά συγκροτήματα του Μωρηά;
Την απάντηση μας τη δίνει ο επιτελάρχης του Δ.Σ.Π αντισυνταγματάρχης Κώστας Κανελλόπουλος στο διάλογο που είχε με τον ταγματάρχη Αρίστο Καμαρινό : « Όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση στην περιοχή μας, μου είπε ο Κανελλόπουλος, ή θα πρέπει να αναστείλουμε προσωρινά την επιθετική μας τακτική (εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις που το Γενικό Αρχηγείο(ΓΑ) θα μας διατάξει να επιτεθούμε σε ορισμένες εχθρικές βάσεις για λόγους αντιπερισπασμού), ‘να σταυρώσουμε δηλαδή τα χέρια’ και να περιμένουμε ώσπου να μας εφοδιάσει το Γ.Α με πυρομαχικά, ή « να βαρέσουμε γροθιά στο μαχαίρι», χτυπώντας μεγάλες βάσεις του εχθρού, έστω και αν έχουμε μικρές πιθανότητες επιτυχίας, ή, τέλος, να διεισδύσουμε σε παραλιακές περιοχές της Πελοποννήσου, για να χτυπήσουμε μικρά τμήματα του κυβερνητικού στρατού, της χωροφυλακής και των ΜΑΥδων, οπότε όμως θα έχουμε ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας, αφού θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί αιφνιδιασμός του εχθρού και ο «ωφέλιμος χρόνος επίθεσης» θα είναι, αναγκαστικά, ελάχιστος, λόγω των μεγάλων αποστάσεων που θα πρέπει να διανύσουν τα τμήματα μας κατά την υποχώρηση τους προς τις ελεύθερες περιοχές».
Η επίθεση λοιπόν σε Ανδραβίδα, Λεχαινά και Καβάσιλα έγινε για τους λόγους που περιγράφει ο πλέον αρμόδιος από πλευράς ανταρτών, επιτελάρχης του Αρχηγείου Πελοποννήσου Κ. Κανελλόπουλος, την εξεύρεση δηλαδή πολεμικού υλικού.
Για το ίδιο θέμα ο Αρίστος Καμαρινός σημειώνει: «Λίγες μέρες μετά την συζήτηση μου αυτή με τον Κανελλόπουλο, με διαταγή του Αρχηγείου Πελοποννήσου, πραγματοποιήσαμε μια επιθετική ενέργεια στα Λεχαινά, Ανδραβίδα και Καβάσιλα, γειτονικές κωμοπόλεις στην παραλιακή περιοχή της Δυτικής Ηλείας. Ήταν μια επιχείρηση κυριολεκτικά παράτολμη. Είχαμε στη διάθεση μας ωφέλιμο χρόνο επίθεσης μόνο 4 ώρες και η υποχώρηση μας, ακόμα και σε πλήρη επιτυχία μας, θα ήταν πολύ δύσκολη, λόγω της μεγάλης μας κόπωσης από τις πολύωρες πορείες που θα έπρεπε να κάνουμε για να φτάσουμε από την περιοχή Ερυμάνθου στη πεδινή Ηλεία, όπου βρίσκονταν αυτές οι βάσεις, σε συνθήκες δηλαδή τόσο δυσμενείς που, αν ο αντίπαλος είχε υψηλό ηθικό και μαχητικότητα μπορούσε να μας φέρει σε πολύ δύσκολη θέση με τις δυνάμεις που θα κινητοποιούσε, οδικώς και σιδηροδρομικώς, από Πάτρα, Χαλανδρίτσα, Πύργο, Αμαλιάδα, κ.τ.λ».
Τις ίδιες εκτιμήσεις με τους Κανελλόπουλο και Καμαρινό, για την τακτική που ακολουθούσε ο Δ.Σ.Π το 1948, κάνει από την πλευρά του ο στρατηγός του Κυβερνητικού Στρατού Δημήτριος Ζαφειρόπουλος αναφερόμενος στη κατάσταση που επικρατούσε στη Πελοπόννησο: « Αι επιτυχίαι αύται (σ.σ των ανταρτών) ωφείλοντο εις την καλήν τακτικήν, την οποίαν εφήρμοσε το Αρχηγείον Πελοποννήσου (σ.σ του Δ.Σ.Π) και η οποία εστηρίζετο εις την κίνησιν, την επίθεσιν, την συνεχήν προσβολήν και εις την κατανόησιν υπο στελεχών και μαχητών ότι αι δυσκολίαι του εφοδιασμού εις οπλισμόν, πυρομαχικά και τρόφιμα θα επιλυθούν δια του αγώνος”.





ΣΤΙΣ 4 ΤΟ ΠΡΩΙ ΤΗΣ 8 ΙΟΥΝΗ 1948, ΤΜΗΜΑ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΑΧΑΙΑΣ-ΗΛΕΙΑΣ (ΔΥΟ ΛΟΧΟΙ, ΜΕ ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΠΕΤΑΝ ΖΑΧΑΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΕΤΑΝ ΝΙΚΉΤΑ ΚΑΙ Ο ΛΟΧΟΣ ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗΣ), ΜΕ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΑΝΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΚΩΣΤΑ ΜΠΑΣΑΚΙΔΗ, ΚΑΙ ΤΟ 2ο ΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΕ...ΙΟΥ ΤΑΥΓΕΤΟΥ(ΤΡΕΙΣ ΛΟΧΟΙ ΠΕΖΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΟΛΥΒΟΛΑΡΧΙΑ), ΧΤΥΠΗΣΑΝ ΤΗΝ ΑΝΔΡΑΒΙΔΑ, ΤΑ ΚΑΒΑΣΙΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΛΕΧΑΙΝΑ. ΟΙ ΚΩΜΟΠΟΛΕΙΣ ΑΥΤΕΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΗΛΕΙΑ, ΚΑΙ ΑΠΕΧΟΥΝ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ.ΑΛΛΑ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΣΚΟΠΕΥΤΩΝ ΕΙΧΑΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΕΙ ΕΝΕΔΡΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ ΤΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΣΤΕΛΟΝΤΑΝ ΣΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΕΙΧΕ Ο ΕΠΙΤΕΛΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ
Η μάχη διήρκεσε 41/2 ώρες, απο τις τέσσερις τα ξημερώματα μέχρι τις οκτώμισι το πρωί, οπότε οι αντάρτες συμπτύχθηκαν όταν απειλήθηκαν πλευρικά απο μηχανοκίνητα τμήματα του Κυβερνητικού Στρατού, που ήρθαν απο Πύργο και Πάτρα.Απόσπασμα απο την περιγραφή της μάχης των Λεχαινών απο τον υποστράτηγο του κυβερνητικού στρατού Αλ.Τσιγγούνη. " Δύναμις 300 περίπου ανταρτών επετέθη ταυτοχρόνως εναντίον των Λεχαινών, της Ανδραβίδας και των Καβασίλων με την κύριαν προσπάθειαν προς Λεχαινά...Ο Διοικητής... της Τ.Σ.Ε.Π πληροφορηθείς περί της επιθέσεως την 7.30 πρωινήν ώραν διέταξεν ίνα λόχος του εν Πύργω 21 Τ.Ε μετά του Ουλαμού τεθωρακισμένων σπεύσουν προς Λεχαινά, έτερος λόχος προς Χάβαρι... Αλλος λόχος μετά Ουλαμού τεθωρακισμένων εκινήθησαν επ' αυτοκινήτων προς Γάλαρος-Ρουπάκι-Προστοβίτσα...Ετερος λόχος επιβιβασθείς εκτάκτου αμαζοστοιχίας εκινήθη προς Λεχαινά...Αι δυνάμεις αύται κινηθείσαι προς Μπόρσι επετέθησαν εναντίον των ανταρτών. Η μάχη διήρκεσε μέχρι της 20.30 ώρας, ότε διεκόπη λόγω σκότους, οι δε αντάρτες διεσκορπίσθησαν εντός παρακείμενου δάσους...Η αεροπορία επεμβάσα καθ' όλην την ημέραν δεν έσχε σοβαρά αποτελέσματα λόγω του κεκαλυμμένου του εδάφους υπο σιτηρών και θάμνων. Αι απώλειαι των ημετέρων ήσαν 13 οπλίται, δύο χωροφύλακες και 18 ΜΑΥ νεκροί και 10 στρατιώται και 4 χωροφύλακες τραυματίαι..."
Την επίθεση στην Ανδραβίδα ενήργησαν τμήματα του Αρχηγείου Αχαίας-Ηλείας, με δύο λόχους(Ζαχαριά και Νικήτα). Η επίθεση ξεκίνησε στις 4 το πρωί της 8ης Ιουνίου 1948. Ειδικά τμήματα διείσδυσαν στο κέντρο της πόλης και απέκοψαν την επικοινωνία των εξωτερικων φυλακίων με την υποδιοίκηση Χωροφυλακής και τα οχυρωμένα σπίτια. Μέσα σε λίγη ώρα ολα τα εξωτερικα φυλάκια έπεσαν, οι μαυδες και οι εθνοφυλακες παραδόθηκαν,ενω ι ελάχιστοι καταφεραν να διαφύγουν προς το δυτικό τμήμα της πολης και να κρυφτούν στα κτήματα...
Εκθεση του επιτελάρχη του Δ.Σ.Π αντισυνταγματάρχη Κώστα Κανελλόπουλου: "Η αεροπορία άρχισε απο τις πρώτες ώρες τις αναγνωριστικές πτήσεις. Το 2ο Ταγμα βάδισε καλά, εκ του δρομολογίου που του υποδείχτηκε και δεν πιέστηκε καθόλου, ούτε απο τον εχθρό που μας ακολουθούσε, ουτε απο την αεροπορία. Είχε μόνο ένα εχθρό απο την αεροπορία. Το Αρχηγείο Αχαίας: Ο λόχος του Νικήτα, καίτοι είχε συμπτυχθεί μια ώρα ενωρίτερα, εβράδυνεν εις την πορεία καθηλωθείς κατ' επανάληψη γιατί εβάδιζε επάνω στο δρόμο που ήλεγχε η αεροπορία. Το ίδιο συνέβη και με το λόχο Ζαχαριά. Η αεροπορία ανεκάλυψε τα τμήματα Νικήτα-Ζαχαριά (απο έλλειψη μετρων ασφαλείας κίνησης των ανδρών), τα καθήλωσε και ο εχθρός επετέθη απο πολλά σημεία. Ο εχθρός με την αεροπορία ενήργησε σφοδρές επιθέσεις χωρίς προηγούμενο, με 3, 4, και 5 αεροπλάνα. Το σοβαρότερο ήταν ότι τα τμήματα είχαν εγκαταλείψει τις θέσεις μάχης γιατί είχαν πάρει διαταγή συμπτύξεως όταν η αεροπορία άρχισε να πολυβολεί και να ρίχνει καταιγιστικά ρουκέτες...

Ας γυρίσουμε όμως στη μάχη των Λεχαινών.
Η κύρια δύναμη των ανταρτών μπήκε στη πόλη από βορειοανατολικά, μαζί με τη διοίκηση του Τάγματος. Η συνολική δύναμη των επιτιθεμένων έφτανε τους 250. Πριν την επίθεση, ομάδες ελευθέρων σκοπευτών, έκοψαν την τηλεφωνική γραμμή, προς την κατεύθυνση της Μανωλάδας. Οι αντάρτες που προσέγγισαν τα Λεχαινά από την κατεύθυνση της Ανδραβίδας, έγιναν αντιληπτοί από ξωμάχους που διανυκτέρευαν στα μετόχια, στη περιοχή του Αι-Γιάννη - Κατσαρέικα, αλλά κανείς δεν πρόδωσε τις κινήσεις τους στους χωροφύλακες. Η διοίκηση των ανταρτών, είχε στα χέρια της λεπτομερή τοπογραφικά σχεδιαγράμματα των στόχων μέσα στις τρεις κωμοπόλεις τα οποία είχαν σχεδιάσει αντάρτες καταγόμενοι από την περιοχή, σε συνεργασία με τα Κ.Π.
Μαζί με τα μάχιμα τμήματα, στην επιχείρηση πήρε μέρος ο λόχος Πολιτοφυλακής ( αστυνομία των ανταρτών) του Αρχηγείου Αχαίας-Ηλείας υπο την διοίκηση του καπετάν Φλώρου, και η υποδειγματική ομάδα της Δημοκρατικης Νεολαίας υπο το Μίμη Φουσκαρίνη από την Ανδραβίδα, υπευθυνο για την νεολαία του Αρχηγείου Αχαίας-Ηλείας.
Ας δώσουμε όμως το λόγο στον διοικητή του 2ου Τάγματος του Δ.Σ.Π Αρίστο Καμαρινό:
« Η κύρια αποστολή στα Λεχαινά είχε ανατεθεί στο τάγμα μου, που με όλες του τις δυνάμεις χτύπησε τα φυλάκια του κυβερνητικού στρατού που είχαν εγκατασταθεί σε δέκα τσιμεντένια οχυρά, τα οποία είχαν κατασκευαστεί στο κέντρο και στην περιφέρεια της πόλης.
Η επίθεση και στις τρεις αυτές κωμοπόλεις άρχισε ακριβώς τη στιγμή που είχε καθοριστεί, παρ’ όλο που διανύσαμε μεγάλες αποστάσεις, με σύντονη νυχτερινή πορεία. Αυτό ήταν το πρώτο μεγάλο μας επίτευγμα σ’ αυτή τη μάχη-πέτυχε ο αιφνιδιασμός του αντιπάλου και έτσι μέσα σε λίγες ώρες μπορέσαμε να καταλάβουμε στα Λεχαινά τα 9 από τα 10 οχυρά, που υπερασπίζονταν χωροφύλακες και ΜΑΥδες, κράτησε μόνο το οχυρό της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής, στο οποίο συγκεντρώθηκαν και όσοι διασώθηκαν από τα άλλα οχυρά που καταλήφθηκαν.
Όταν διατάχθηκε υποχώρηση των τμημάτων μας, μισή ώρα μετά τη λήξη του καθορισμένου ωφέλιμου χρόνου επίθεσης, την 8.30 πρωινή, εξακολουθούσαν να αμύνονται μέσα στα Λεχαινά, εκτός από το οχυρό της οχυρό της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής, μερικοί ελεύθεροι σκοπευτές χωροφύλακες, που είχαν εγκατασταθεί σε ταράτσες κτιρίων, κοντά στα φυλάκια του Αγίου Δημητρίου και Μπρέζα. Αν είχαμε μια ώρα ακόμη η επιτυχία μας θα ήταν απόλυτη, θα γινόταν και πλήρης εκμετάλλευση της επιτυχίας.
Ο αντίπαλος είχε μεγάλες απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Εμείς είχαμε 6 νεκρούς, 10 τραυματίες και 6 αιχμαλώτους. Το Τάγμα μου είχε 2 νεκρούς, τους Παν.Κωσταράκο και τον Γιώργο Δεμίρη, από το χωριό Αετός της Άνω Μεσσηνίας, που σκοτώθηκε κατά την υποχώρηση μας από τα Λεχαινά, κοντά στο χωριό Πόρτες, από σφαίρα αεροπλάνου.
Θυμάμαι όσα μεταδίδονταν την επόμενη ημέρα της μάχης από το Ραδιοφωνικό Σταθμό της Αθήνας και όσα ευτράπελα έγραψαν οι Αθηναϊκές και οι τοπικές εφημερίδες, σχετικά με την κατάληψη των τσιμεντένιων οχυρών, για τα νέα όπλα που χρησιμοποίησαν οι αντάρτες, τα οποία τους εστάλησαν αεροπορικώς από τη Σοβιετική Ένωση!
Στην πραγματικότητα τα «νέα μας όπλα» ήταν τα οπλοπολυβόλα μας, που με τις συγκεντρωτικές ριπές τους, (2-3 οπλοπολυβόλα που έβαλλαν ταυτόχρονα στο ίδιο σημείο του οχυρού για αρκετό διάστημα, άνοιγαν στο οχυρό μικρές τρύπες, που σιγά-σιγά διευρύνονταν κι έτσι, από τις τρύπες αυτές έπεφταν μέσα στο οχυρό οι χειροβομβίδες που έριχναν άλλοι αντάρτες, οι οποίοι είχαν πλησιάσει την οχυρωμένη θέση».