Πριν την τελική σύγκρουση

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ '49 Η ανακατάληψη του Γράμμου από το ΔΣΕ και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού Μετά την εκκαθάριση της Πελοποννήσου, την ήττα του ΔΣΕ στη Φλώρινα και την ανακατάληψη της πόλης του Καρπενησιού από τον κυβερνητικό στρατό ήταν φανερό ότι οι πολεμικές συγκρούσεις οδηγούνταν στην κορύφωση. Ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών, ήταν πλέον αισθητά πιο ενισχυμένος, αφού είχε καταφέρει να απαγκιστρώσει δυνάμεις του που στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν σε άλλα μέτωπα. Έτσι έστρεψε την προσοχή του στην εκκαθάριση και άλλων περιοχών της χώρας - ιδιαίτερα στην εκκαθάριση της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας - ούτως ώστε να περιορίσει σε όσο το δυνατό ελάχιστο χώρο τη δράση των ανταρτών. Από την άλλη ο Δημοκρατικός Στρατός, χωρίς να έχει καταφέρει να ανατρέψει την αρνητική κατάσταση γι' αυτόν, στο ζήτημα της έλλειψης εφεδρειών, ήταν αναγκασμένος να προετοιμαστεί, για να δώσει την τελική μάχη, έχοντας απέναντί του υπέρτερες δυνάμεις, περισσότερες από κάθε άλλη φορά. Η μόνη επιλογή των ανταρτών, στο μέτρο, βεβαίως, του δυνατού, ήταν να φροντίσουν το μέτωπο, στο οποίο θα γινόταν η τελική σύγκρουση. Η ανακατάληψη του Γράμμου Το Μάρτη του '49 η ηγεσία του ΔΣΕ αποφάσισε περιορισμένης έκτασης επιχείρηση για την ανακατάληψη του Γράμμου, που από τη αρχή του εμφυλίου - και μέχρι το καλοκαίρι του '48 - θεωρούνταν το άπαρτο φρούριο των ανταρτών. Η διεύθυνση της επιχείρησης ανατέθηκε στον Μ. Βλαντά και Πολιτικός Επίτροπος ορίστηκε ο Β. Μπαρτζιώτας. Οι δυνάμεις ανταρτών που διατέθηκαν αρχικά δεν ήταν πάνω από 4.000. Στην επιχείρηση πήραν μέρος η ταξιαρχία της σχολής αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, η ταξιαρχία Καλιανέση (πρώην 8η μεραρχία), η 108η ταξιαρχία, πυροβολικό, δυνάμεις σαμποτέρ, με την ενίσχυση τμημάτων τραυματιοφορέων, μεταφορών, διαβιβάσεων. Στην πορεία των μαχών σ' αυτές τις δυνάμεις προστέθηκε και η 16η ταξιαρχία. Τέλος, προς τα τέλη Απρίλη του '49, στις παραπάνω δυνάμεις προστέθηκε και η 103η ταξιαρχία, ενώ η διοίκηση όλων των δυνάμεων ανατέθηκε στο Γ. Βοντίτσιο - Γούσια. Από μέρους του κυβερνητικού στρατού στη μάχη πήραν μέρος τρεις ταξιαρχίες της 8ης μεραρχίας του, δύο μοίρες ορεινών καταδρομών, η 45η ταξιαρχία, η 77η ανεξάρτητη ταξιαρχία, η 9η και η 16η μεραρχίες, συν μία ταξιαρχία της 1ης μεραρχίας, πυροβολικό και αεροπορία. Σύνολο δυνάμεων πολύ πάνω από 20.000 άνδρες. Η επιχείρηση του ΔΣΕ, για την ανακατάληψη του Γράμμου, άρχισε στη 1 Απρίλη 1949 και ουσιαστικά μέχρι τα τέλη του μηνός είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία, προκαλώντας βαριές απώλειες στον αντίπαλο. Η νίκη βεβαίως διασφαλίστηκε με την επιτυχημένη μάχη στα Πατώματα (30/ - 2/6/49). Ετσι ο Γράμμος ξαναπέρασε στους αντάρτες. Για τη ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ, ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος γράφει: "Επετεύχθη πράγματι στρατηγικός και τακτικός αιφνιδιασμός και ούτω κατελήφθησαν οι αντικειμενικοί σκοποί άνευ σοβαράς αντιδράσεως του αντιπάλου και εξηναγκάσθησαν αι εθνικαί δυνάμεις να προβούν εις αναδιάταξιν δυνάμεων διά προσανατολισμού δυνάμεων προς Δυτικόν Γράμμον - Σμόλικαν και να εμπλακούν εις αγώνα φθοράς. Εγένεντο κινήσεις ταχείαι υπό δυσκόλους συνθήκας ατμοσφαιρικάς και εδάφους και μάλιστα κατά τη νύκτα. Εδημιουργήθη εκ νέου η εστία - βάσις του Γράμμου, όστις μόλις το θέρος του 1948 είχεν εκκαθαρισθεί διά μακροχρονίου (64 ημερών) αγώνος, πολυδάπανου εις απώλειας ανθρώπινου και πολεμικού υλικού και παρέστη ανάγκη νέων αγώνων κατά το 1949 διά την ανακατάληψίν του", ("Αντισυμμοριακός Αγών", σελ. 579). Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Ρούμελη-Θεσσαλία Για τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού στη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού είχε επεξεργαστεί συγκεκριμένο σχέδιο με την επωνυμία "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Για την εφαρμογή του σχεδίου θα δημιουργούνταν ειδικές δυνάμεις κρούσης με την ονομασία ΔΑΚΕΣ (Δυνάμεις Αναζητήσεως, Κρούσεως, Εξοντώσεως Συμμοριτών). Να πώς περιγράφει αυτό το σχέδιο ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "Σκοπός: Η εθνική Ηγεσία μετά την ανακατάληψιν του Καρπενησίου και την καταδίωξιν των συμμοριτών προς Αγραφα, και φυσικά προ της εκδηλώσεως της ενεργείας των συμμοριτών προς ανακατάληψιν του Γράμμου, είχεν αποφασίσει την ενέργειαν επιχειρήσεων, με σκοπόν τη ριζικήν εκκαθάρισιν εκ Ν. προς Β. της Κεντρικής Ελλάδος και τη συσπείρωσιν προοδευτικώς και συστηματικώς των δυνάμεων διώξεως προς βορράν. Η ζώνη των επιχειρήσεων περιορίζετο από βορρά υπό της γραμμής Αώου ποταμού (Κόνιτσα) - Βενέτικου ποταμού (Γρεβενά) - Αλιάκμονος ποταμού (Σέρβια) και προς νότον μέχρι Κορινθιακού Κόλπου - Βορείου Ευβοϊκού Κόλπου. Σχέδιον ενεργείας: Διά την εκκαθάρισιν θα εδημιουργείτο κινητή δύναμις κρούσεως προς καταδίωξιν, αποδιοργάνωσιν και εξόντωσιν των συμμοριακών συγκεντρώσεων εν τη άνω περιοχή. Το ιδιάζον εν τη συλλήψει του σχεδίου τούτου, είναι ότι εις τας δυνάμεις ταύτας κρούσεως δεν καθωρίζετο ως αντικειμενικός σκοπός εδαφική ζώνη, αλλ' ο συμμοριακός όγκος εις οιανδήποτε περιοχήν και εάν ευρίσκετο ή κατέφευγε καταδιωκόμενος. Η επιχείρησις "Πύραυλος" θα άρχιζε μετά την εκκαθάρισιν της Πελοποννήσου προς χρησιμοποίηση των εκεί διατεθεισών δυνάμεων της IX Μεραρχίας, της 72ας Ταξιαρχίας και των Μοιρών Καταδρομών" (στο ίδιο, σελ. 585). Η ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ ανάγκασε την αντίπαλη στρατιωτική ηγεσία να τροποποιήσει το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Ο Ζαφειρόπουλος αναφέρει σχετικά: "Μετά την μεσολάβησιν την 1ην Απριλίου της επιχειρήσεως των συμμοριτών "ελιγμός του Γράμμου 1949" διά της ανακαταλήψεως του Δυτικού Γράμμου και Σμόλικα υπό των Συμμοριτών και της διεισδύσεως της II συμμοριακής Μεραρχίας εις Ρούμελην, αι προϋποθέσεις της επιχειρήσεως "Πύραυλος" από απόψεως δραστηριότητας των συμμοριτών και διαθεσιμότητος εθνικών δυνάμεων τροποποιήθηκαν άρδην, λόγω προσανατολισμού δυνάμεων προς Δ. Γράμμον. Ετέθη τότε το πρόβλημα, κατά πόσον συμφέρει να αποδυθούν αι εθνικαί δυνάμεις εις ταυτόχρονον διμέτωπον αγώνα, τόσον υπό του Β` Σ. Στρατού εις τον Δ. Γράμμον, όσον και υπό του Α` Σ. Στρατού εις την περιοχήν Κεντρικής Ελλάδος (Ρούμελη - Αγραφα - Θεσσαλία). Κατόπιν συζητήσεως προεκτιμίθη, ότι είναι ασύμφορος η δημιουργία ταυτοχρόνως διμέτωπου αγώνος, λόγω ανεπάρκειας των διατιθέμενων δυνάμεων" (στο ίδιο, σελ. 586). Έτσι το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ" τροποποιήθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε το σχέδιο "ΚΥΝΗΓΟΣ". Σύμφωνα με τον Ζαφειρόπουλο στο σχέδιο "Κυνηγός" προβλεπόταν: "α) Η εκκαθάρισης της περιοχής των Αγράφων, προς εξόντωσιν των εν αυτή συμμοριακών μονάδων της I συμμοριακής Μεραρχίας και διαφόρων μονάδων χώρου και εμπέδων. β) Η εκκαθάρισις της περιοχής της Ρούμελης, προς εξόντωσιν της II συμμοριακής Μεραρχίας και μονάδων χώρου. γ) Η εκκαθάρισις της περιοχής Ανατολικής ορεινής Θεσσαλίας, προς εξόντωσιν των συμμοριακών δυνάμεων αυτής" (στο ίδιο, σελ. 588). Στις παραμονές της επιχείρησης "ΚΥΝΗΓΟΣ", οι υπό εκκαθάριση και εξόντωση δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν οι εξής: Η 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτης) είχε δύναμη περίπου 1.600 μαχητές. Η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου (Διαμαντής) είχε δύναμη περίπου 1.500 μαχητές. Το επιτελείο, η φρουρά και η σχολή αξιωματικών του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) είχε δύναμη περίπου 300 μαχητές. Διοικητής του ΚΓΑΝΕ ήταν ο Κ. Κολιγιάννης (Αρβανίτης). Μ' αλλά λόγια η συνολική δύναμη των ανταρτών, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν υπερέβαινε τις 3.400 μαχητές. Η επιχείρηση άρχισε την 1η Μάη του '49, κι απέναντι στις λιγοστές αυτές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού ο αντίπαλος εξαπέλυσε δύναμη 70.000 ανδρών με επικεφαλής τον Θρ. Τσακαλώτο, 140 πυροβόλα, 60 αεροπλάνα, σημαντικό αριθμό αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων. Ο αγώνας ήταν άνισος. Κι όπως ήταν αναμενόμενο κατέληξε σε ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ. Πάνω από ένα μήνα αγωνίστηκε η 2η Μεραρχία. Στο πεδίο της μάχης χάθηκαν πολλά στελέχη και μαχητές. Και τέλος, στις 21 Ιούνη του '49, στη θέση Μάρμαρα σκοτώθηκε ο ίδιος ο διοικητής της, ο θρυλικός Διαμαντής. Σκληρές μάχες έδωσαν και οι υπόλοιπες δυνάμεις των ανταρτών, αγωνιζόμενες μέχρι εσχάτων. Η 1η μεραρχία του Χ. Φλωράκη κατάφερε να ελιχθεί και να φτάσει στις αρχές Ιούλη στο Γράμμο, κάνοντας συνεχή πόλεμο στον Ολυμπο, στα Πιέρια, τα Χάσια και το Σμόλικα. Επίσης, στο Γράμμο έφτασε κι ένα τμήμα από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ, που διασώθηκαν με επικεφαλής τον Κ. Κολιγιάννη. Ετσι το ΚΓΑΝΕ έπαψε να υπάρχει και τυπικά διαλύθηκε με απόφαση του ΠΓ στις 12 Ιούλη του '49("Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 610). Άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Παράλληλα με τις επιχειρήσεις σε Θεσσαλία και Ρούμελη, ο κυβερνητικός στρατός πραγματοποίησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τον Μάη και τον Ιούνη πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις εναντίον του ΔΣΕ στα Κερδύλια, στη Χαλκιδική, στο Μπέλες, στην περιοχή Κομοτηνής - Έβρου. Τον Ιούλη εκκαθαριστικές επιχειρήσεις έγιναν στο Καϊμακτσαλάν. Ακόμη, δυνάμεις του Α` Σώματος Στρατού επιτέθηκαν στην περιοχή του Σουλίου αναγκάζοντας την 159η ταξιαρχία του Δημοκρατικού Στρατού να ελιχθεί προς το Γράμμο. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, μαζί κι αυτών στην Πελοπόννησο, ήταν να εξοντωθεί μεγάλο μέρος των δυνάμεων του ΔΣΕ στη Νότια, Κεντρική και Ανατολική Ελλάδα, να στριμωχτούν ουσιαστικά οι δυνάμεις του στο Γράμμο και στο Βίτσι και να απελευθερωθούν ισχυρές κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις για την τελική σύγκρουση.