Δεύτερος κύκλος επαφών ΚΚΕ - ΚΚΓ

Η έκθεση του Π. Ρούσου προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς Μετά τις επαφές που είχε ο Μ. Πορφυρογένης στη Γιουγκοσλαβία - και αφού αυτές δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα στα ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ - πραγματοποιήθηκε δεύτερος κύκλος επαφών μεταξύ των δύο κομμάτων. Συγκεκριμένα, τον Απρίλη του '49 πήγε στο Βελιγράδι ο Π. Ρούσος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ και υπουργός Εξωτερικών της Π.Δ.Κ. Ο Π. Ρούσος πραγματοποίησε δύο συναντήσεις με το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενό συνεργάτη του Τίτο, στρατηγό Ράνκοβιτς, από τις οποίες το μόνο που διαπιστώθηκε ήταν η άκαμπτη στάση της Γιουγκοσλαβίας να λύσει τα πρακτικά ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ, η ύπαρξη των οποίων δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στον αγώνα του ΔΣΕ. Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη 1 και 7 Απρίλη του 1949. Στα πλαίσιά τους, ο Ρούσος κατέθεσε εκ μέρους του ΚΚΕ υπόμνημα με τα ζητήματα που έθετε το κόμμα προς λύση και τις εκτιμήσεις του για τη στάση του ΚΚΓ. Σ' αυτό το υπόμνημα απάντησαν οι Γιουγκοσλάβοι με δικό τους. Συντάκτης του υπομνήματος αυτού πιθανόν να ήταν ο ίδιος ο Τίτο, αν πάρουμε υπόψη το ύφος και τον τρόπο γραφής του. Και τη δεύτερη συνάντηση - όπως και την πρώτη - κατέγραψε στην έκθεσή του που παρέδωσε στο ΚΚΕ, υπό μορφή πρακτικών, ο Π. Ρούσος. Δημοσιεύουμε σήμερα το μέρος της έκθεσης που αφορά τη δεύτερη αυτή συνάντηση, όπως και τις εντυπώσεις που ο συγγραφέας της αποκόμισε από την παραμονή του στη Γιουγκοσλαβία, για τη γενικότερη κατάσταση της χώρας. Η έκθεση μάς παραδόθηκε από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και προέρχεται από τα αρχεία του Κόμματος. "ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΝΚΟΒΙΤΣ (7. 4. 49) Στις 9 το βράδυ έγινε η δεύτερη συνάντηση, για την οποία ειδοποιήθηκα από την παραμονή. Στην αρχή ο Ράνκοβιτς έκανε την ακόλουθη δήλωση. Ράνκοβιτς: Εχουμε έτοιμη την απάντησή μας προς την ΚΕ. Αλλά δε θα σας τη δώσουμε. Θα σας τη διαβάσουμε εδώ, θα κρατήσετε ό,τι σημειώσεις σας χρειάζονται και θα σας ετοιμάσουμε αύριο περίληψη, θα την πάρετε μαζί σας και το ίδιο το απαντητικό γράμμα μας θα μείνει στα αρχεία μας. Πέτρος: Επιφυλάσσομαι να μιλήσω μετά το διάβασμα του γράμματος. (Εδώ ο Ράνκοβιτς διάβασε το γράμμα και τα παραρτήματά του, που δίνονται χωριστά. Οπως φαίνεται κι απ' αυτά, η ΚΕ της Γιουγκοσλαβίας μετατοπίζει τα ζητήματά μας στο γενικό πλαίσιο της αντικομμουνιστικής πάλης με τα αδελφά μας κόμματα, με επικεφαλής το ΒΚΠ (μπ.), (σημ. "Ρ": Πρόκειται για το Πανενωσιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι), που αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΣΕ) αρνιέται, όπως συνήθως συνοπτικά ή παρασιωπά τις συγκεκριμένες καταγγελίες μας, περιέχει αυθαίρετους ισχυρισμούς και στα πρακτικά ζητήματα, βάζει ουσιαστικά πολιτικούς όρους απαράδεχτους χωρίς να απομακρύνεται από αόριστες "υποσχέσεις". Κάνει όμως εντύπωση ο πιο αντισοβιετικός και ο πιο εχθρικός για μας τόνος τους, που φάνηκε κι απ' όσα είπε παρακάτω και προφορικά ο Ράνκοβιτς, σ' αυτή τη συζήτηση. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σημείο του γράμματος που ραδιουργικά μιλάει για τη στάση του ΒΚΠ (μπ.) απέναντί μας ο Ράνκοβιτς το διάβασε αλλιώς. Στο σ. Ζαχαριάδη ανακοινώθηκε στις αρχές του 1948 ότι ο Στάλιν είπε στον Τζίλας ότι είναι ανάγκη να αναδιπλωθούν οι Ελληνες αντάρτες. Πέτρος: Πρώτα απ' όλα θέλω να εκφράσω την απορία μου, πώς είναι δυνατόν να μην πάω στην ΚΕ μας τη γραφτή σας απάντηση σε τόσο σοβαρά ζητήματα που βάζετε και που μου διαβάσατε, πολύ περισσότερο που εγώ σας άφησα τις απόψεις μας εγγράφως. Ράνκοβιτς: Πρόκειται για σοβαρό ντοκουμέντο. Εμείς είμαστε κρατικό κόμμα, ενώ εσείς δε θα 'χετε τόσες δυνατότητες να προφυλάξετε τα ντοκουμέντα. Πέτρος: Μπορεί να μην έχουμε ακόμα πλήρως οργανωμένο κράτος, αλλά νομίζω ότι το Κόμμα μας είναι τουλάχιστο σε θέση να προφυλάξει από τους ιμπεριαλιστές τα μυστικά του αγώνα. Πάντως, δικαίωμά σας είναι να κάνετε ό,τι νομίζετε. Σημασία έχει η ουσία της απάντησης. Πάνω σε ό,τι μου ανακοινώσατε έχω να κάνω την ακόλουθη δήλωση. 1.Επιφυλάσσομαι για λογαριασμό της ΚΕ μας να μελετήσουμε ό,τι ντοκουμέντο μας εγχειρίσετε, καθώς και πάνω στους αριθμούς και τα στοιχεία σχετικά με τη βοήθεια που μας δόθηκε. 2.Απ' όσα άκουσα, διαπιστώνω δυστυχώς ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δύο ΚΕ. 3.Η απάντησή σας αποφεύγει να απαντήσει σε σειρά συγκεκριμένες καταγγελίες μας που περιέρχονται στο γράμμα μας με το παράρτημα της 1.4.49 και σε συμπληρωματικό που έχω απόψε στη διάθεσή σας, ενώ αντίθετα περιέχει αβάσιμους ισχυρισμούς. 4.Δε λύνει έμπρακτα και ουσιαστικά κανένα από τα πραχτικά ζητήματα που σας θέσαμε, βάζοντας όρους που δεν μπορούμε να τους δεχτούμε, ή δίνοντας αόριστες υποσχέσεις. Επειδή το ζήτημα το θεωρώ σοβαρό, είμαι υποχρεωμένος να μην προχωρήσω σε άλλη συζήτηση και να εκθέσω το ζήτημα στην ΚΕ μου, αρμόδια να αποφασίζει. Ράνκοβιτς: Δεν πρόκειται, όπως βλέπετε, για μικροδιαφορές πέντε πάνω πέντε κάτω. Πρόκειται για διαφορές που τις εκθέσαμε και σε τηλεγραφήματα προς την ΚΕ σας. Τα πραχτικά ζητήματα που βάζετε δεν είναι τόσο μεγάλα που δεν μπορούν να λυθούν αμέσως. Ομαλά πήγαινε η δουλιά από μέρους μας, δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για σας. Τελευταία αποφεύγετε τη συνεργασία σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Στο γράμμα μας αναφέρουμε τη βοήθεια που σας δώσαμε, εσείς δεν την εκτιμάτε. Δεν πρόκειται για αριθμό αυτοκινήτων που δουλεύουν ή δε δουλεύουν. Ο λαός μας έδωσε για τον αγώνα σας αμέτρητες θυσίες. Εσείς θέλετε να είμαστε απλά τεχνικός σταθμός σας. Ποιες όμως είναι οι εγγυήσεις σε περίπτωση διεθνών περιπλοκών; Δεν είναι απλά αυτά τα ζητήματα. Αφορούν τη σύμπραξή μας, την κοινή άμυνα. Το ίδιο ισχύει και για τη Βουλγαρία. Πρέπει να μεσολαβήσετε όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Η κατάσταση είναι σοβαρή. Ο ιμπεριαλισμός επιτίθεται. Για παράδειγμα έχουμε τις τελευταίες μηχανορραφίες και δηλώσεις του Τσαλδάρη (για συνεννοήσεις του με τη Γιουγκοσλαβία). Εσείς αντί να διαψεύσετε τον Τσαλδάρη, ακολουθείτε τη συκοφαντική εκστρατεία του Γραφείου Πληροφοριών. Μιλάτε (σχόλιο του Ραδιοσταθμού "Ελεύθερη Ελλάδα" 7. 4. 49) για ατύχημα των λαών της Γιουγκοσλαβίας κ.ά. και ενισχύετε έτσι την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα. Δεν υπάρχει ατύχημα στη Γιουγκοσλαβία, αλλά ατύχημα με τη συκοφαντική προπαγάνδα του Γραφείου Πληροφοριών και της Μόσχας που μας κάνει τέτοια επίθεση. Είμαστε γεροί και θα αποδείξουμε ότι έχουμε δίκιο. Πέτρος: Μια διακοπή. Παρακολούθησα με τ' αυτιά μου τις δηλώσεις του Τσαλδάρη, που σημειώστε, τις έδωσε στις 4. 4. 49 στο Λονδίνο, ενώ δεν τις άκουσα από την Αθήνα. Ράνκοβιτς (διακόπτοντας): Τις έδωσε. Πέτρος: Ισως στη σερβική γλώσσα, γιατί στα ελληνικά δεν τις άκουσα. Δεν κρύβω ότι σε τέτοια γεγονότα όλοι οι αγωνιστές μας θα 'ναι ευαίσθητοι. Λοιπόν, βγαίνει η πληροφορία ή η φήμη, όπως λέτε εσείς, ότι ο Τσαλδάρης διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση. Ζητάτε από μας να διαψεύσουμε δηλώσεις του Τσαλδάρη ότι διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, ενώ η ίδια η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση δεν έχει δώσει ως αυτή τη στιγμή καμιά διάψευση. Δεν μπορώ να καταλάβω τις σκέψεις σας. Ράνκοβιτς (συγχυσμένα): Ναι. Θα το πράξουμε (δηλαδή τη διάψευση. Δόθηκε την άλλη μέρα, 8. 4. 49, στην "Πολίτικα", όχι όμως κυβερνητική διάψευση, αλλά σχόλιο του διπλωματικού συντάκτη του "Τανγιούγκ"). Για τα δεινά σας δε φταίει η κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία, αλλά η προβληματική (προμπλεμάτιτσεν, αμφίβολη) στάση σας. Αμφισβητείτε τους αριθμούς μας, ενώ είστε από την αρχή ενήμεροι για το έργο της βοήθειας, για τους κόπους μας και εσείς προσωπικά πιο πολύ και από άλλους δύο συντρόφους, δηλαδή τον Ζαχαριάδη και τον Ιωαννίδη, ξέρετε ότι εμείς ήμασταν πρώτοι, μεσολαβήσαμε και στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες για να σας βοηθήσουν. Εμείς κινήσαμε το ζήτημα του εράνου. Το σύνολο του ζητήματος να βλέπουμε και όχι τις ελλείψεις που είχαμε και τις ξεπερνούσαμε με συνεννόηση. Πέτρος: Δεν κρύβω τις προσπάθειες που κατέβαλε το κόμμα μας και εγώ προσωπικά και την αδελφική σύσφηξη των δεσμών ανάμεσα στα κόμματα μας, μολονότι δεν καταλαβαίνω γιατί λέτε εγώ είμαι πιο ενήμερος από τους δύο άλλους συντρόφους μου που είναι πιο υπεύθυνοί μου στο Κόμμα. Λυπούμαι μόνο που ως την ώρα οι καρποί ήταν κατώτεροι από τους μόχθους μας, αλλά το φταίξιμο δεν είναι δικό μας. Εγώ πάντως βλέπω ότι τώρα δεν πηγαίνω καμιά θετική λύση στα ζητήματα που ήταν ο βασικός σκοπός της αποστολής μου. Ράνκοβιτς: Τραυματίες θα εξακολουθήσουμε να δεχόμαστε. Παιδιά είμαστε έτοιμοι και πάλι να περιθάλψουμε. Βοήθεια σε υλικό θα εξακολουθήσουμε να δίνουμε. Το Μπούλκες θα το βοηθήσουμε και θα καλυτερέψουμε τη θέση του αν είναι δυνατό. Αλλά δεν μπορούμε να μεταφέρουμε και στα τυφλά υλικά από τη Βουλγαρία. Ποτέ δε ζητήσαμε να είστε με το μέρος μας στη διαφορά με το Γραφείο Πληροφοριών, αλλά δε θα δεχτούμε να μεταφέρετε την καμπάνια του εναντίον μας. Και κάτι ακόμα. Ούτε και τώρα μας είναι σαφής η θέση των άλλων κομμάτων απέναντι στον αγώνα σας. Δεν ξέρουμε αν πιστεύουν στη νίκη. Εμάς η θέση μας είναι καθαρή. Και δεν έχει καμιά αλλαγή. Εσείς σκέπτεστε έτσι: Το Γραφείο Πληροφοριών και το ΒΚΠ (μπ.) καταγγέλλει τη γιουγκοσλαβική ηγεσία σαν προδοτική, έχουμε τώρα την ανάγκη τους, ας την εκμεταλλευτούμε και βλέπουμε... Εμείς δε βάλαμε ποτέ όρους. Η ΚΕ μας και ο σ. Τίτο προσωπικά θέλουμε να βοηθήσουμε τον αγώνα σας. Αν δείξετε θέληση για το ξεπέρασμα των παρεξηγήσεων, η εξάλειψη των διαφορών μας δεν παρουσιάζει δυσκολίες. Πέτρος: Από μέρους μας υπήρξε πάντα και θα υπάρξει και στο μέλλον η διάθεση για συνεργασία στα δύο κόμματα. Σημειώνω τη δήλωσή σας ότι είστε διατεθειμένοι να βοηθήσετε, αλλά τα ζητήματα που βάλατε τα θεωρώ σοβαρά και πρέπει να ενημερώσω την ΚΕ μας. Δεν έχω να προσθέσω τίποτα σε όσα σας είπα. Ο Ράνκοβιτς υπόσχεται να δώσει αύριο ελληνική μετάφραση της απάντησης χωρίς τα παραρτήματα. Στην πραγματικότητα έστειλε την άλλη νύχτα στις 11 το βράδυ ρώσικη μετάφραση και παραρτήματα. Και μέσω του Στρ. ειδοποίησε ότι θα επιτραπεί η διάβαση 2.000 ανθρώπων μας από τη Βουλγαρία. Λόγω που τα ντοκουμέντα, μου εγχειρίστηκαν μόλις 40 λεπτά πριν φύγω για το σταθμό, δεν ήταν δυνατό να τους αφήσω και γραφτά τη δήλωση που τους έκανα σχετικά με το περιεχόμενο της απάντησής τους. Από το Βελιγράδι ως τα Σκόπια ταξίδεψα μόνο με δικό μας άνθρωπο. Από τα Σκόπια ως το Μοναστήρι με συνόδεψε ένας ανθυπασπιστής τους (όταν πήγα με είχε προϋπαντήσει και συνοδέψει ο λοχαγός του τομέα και ένας ταγματάρχης από τα Σκόπια). Φυσικά πάντα συνταξίδεψε μαζί μου και σύντροφος της υπηρεσίας μας. 12.4.1949 Πέτρος". Απρίλης 1949 Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία "Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία - Συμπεράσματα". Έτσι επιγράφει ο Π. Ρούσος την έκθεσή του προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τις εντυπώσεις και τις εκτιμήσεις του από τη γενικότερη κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία. Το σημείωμα αυτό συνόδευε τη δημοσιευόμενη παραπλεύρως έκθεση, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς. Δημοσιεύουμε σήμερα και την έκθεση αυτή ολόκληρη, την οποία μάς παραχώρησε το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, ώστε να έχει ο αναγνώστης του "Ρ" την περισσότερο δυνατή ολοκληρωμένη εικόνα των συνθηκών εκείνης της περιόδου: "Η εντύπωση από την επίσκεψη στη Γιουγκοσλαβία δείχνει αναμφισβήτητη αλλαγή σε σχέση με το προηγούμενο ταξίδι. Πρώτα απ' όλα η ζωή (διατροφή) ακρίβυνε τουλάχιστον 100% σε σχέση με το περσινό. Ένα φαΐ έχει στο εστιατόριο 70 δηνάρια έναντι 35 - 40 που είχε. Ένα αυγό 14 δηνάρια. Το κρέας σπανίζει. Στην αγορά βλέπεις μόνο λίγα λαχανικά κι αυτά ακριβά. Τα μαγαζιά είναι ουσιαστικά γυμνά, όπως τα είδαμε σε μια βόλτα με το σύντροφό μας Σ. Είδη ρουχισμού ελάχιστα υπάρχουν. Ένα ζευγάρι μέτρια παπούτσια στοιχίζει με το ειδικό δελτίο 600 δηνάρια και με το γενικό δελτίο 3.500 - 4.500 δηνάρια. Τα μεροκάματα ελάχιστα αυξήθηκαν (100 - 150 δηνάρια). Οι δρόμοι του Βελιγραδίου είναι γεμάτοι ανθρώπους του χωριού απ' αυτούς που διαθέτουν τρόφιμα και τα πάνε στην αγορά σε τιμές μαύρης αγοράς που έχει απλωθεί. Τα έργα του Βελιγραδίου δεν πηγαίνουν με το ρυθμό που προβλεπόταν, αν και φαίνεται να έχει εξασφαλιστεί κάπως η συγκρότηση εργατικών ομάδων για φέτος. Οι πληροφορίες λένε ότι υπάρχει στα εργαζόμενα στρώματα αρκετή δυσφορία για την κατάσταση, αλλά η μεγάλη τρομοκρατία και η μη εμφάνιση σοβαρής οργανωμένης αντιπολιτευτικής δράσης συγκρατεί ακόμα το καθεστώς. Το καθεστώς αυτό όλο και πιο πολύ βυθίζεται στη λάσπη και είναι χαρακτηριστικό ότι εντάθηκε η ανοιχτή αντισοβιετική προπαγάνδα και λύσσα που το εκδήλωσε στη συζήτηση και ο ίδιος ο Ράνκοβιτς. Η κλίκα του Βελιγραδίου εκμεταλλεύεται και τα εθνικά αισθήματα ενός λαού που έχει μαχητική, ιδιαίτερα αντάρτικη παράδοση. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η κλίκα αυτή αντιμετωπίζει σοβαρές αντιθέσεις. Πρώτα απ' όλα ο αντισοβιετισμός της, που ολοένα και περισσότερο ξεσκεπάζεται και θα ξεσκεπάζεται, δεν μπορεί να μη βάζει σε σκέψη τα πλατιά εργαζόμενα στρώματα, ιδιαίτερα της Σερβίας, Μακεδονίας, όπου είναι γερές οι φιλοσοβιετικές και φιλορωσικές συμπάθειες. Η σύνδεσή της με τον ιμπεριαλισμό μπορεί, ίσως, μονόπλευρα μόνο να δώσει προσωρινές ελπίδες οικονομικής φύσης(τις μέρες της παραμονής μου στο Βελιγράδι παζάρευαν με τους Άγγλους πίστωση 150 εκατ. στερλινών. Είχε έρθει εκεί και γαλλική οικονομική αποστολή). Φυσικά είναι όπλο του εχθρού που πρέπει να το υπολογίζουμε, όπως και τον κίνδυνο που αυξάνει για τον ελληνικό λαό και για την Αλβανία, όπως και για όλο το διεθνές μέτωπό μας από τις ερωτοτροπίες και τα παζαρέματα του Τίτο με τον ιμπεριαλισμό και το μοναρχοφασισμό και την επιθετικότητα των τελευταίων. Δεύτερο: Δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι η εθνικιστική και αντιδιεθνιστική θέση του ΚΚΓ, που θέλει να ποζάρει στο ρόλο κάποιας Γιουγκοσλαβικής "τρίτης δύναμης" ενθαρρύνει φυσικά και τους εθνικιστικούς σοβινισμούς ανάμεσα στους λαούς της Γιουγκοσλαβίας, αλλά κάτω από ορισμένους όρους μπορεί να σταθεί και παράγοντας ανατροπής της. Αυτό φαίνεται από τη μεγάλη ευαισθησία που δείχνει η κλίκα, όπως και η ιμπεριαλιστική προπαγάνδα στο μακεδονικό ζήτημα και τη νέα θέση μας. Αλλά κι από το Μαυροβούνι ίσως και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη δεν περιμένει καλές ειδήσεις η γιουγκοσλαβική ηγεσία. Τρίτο: Το ελληνικό ζήτημα και ο αγώνας μας δεν είναι από τα μικρότερα εμπόδια που αντιμετωπίζει η γιουγκοσλάβικη ηγεσία στον κατήφορό της. Έχει εκτεθεί πολύ απέναντι στο λαό της σ' αυτό το ζήτημα που ίσως είναι σήμερα το μόνο σχεδόν σημείο κάποιας επαφής της με το διεθνές δημοκρατικό στρατόπεδο. Πολύ τους στοίχισε η υπόθεση του σταθμού μας. Νομίζω ότι η κλίκα του Βελιγραδίου υπολογίζει πολύ την ενδεχόμενη ανοιχτή θέση μας εναντίον τους και θα ήθελε να κρατηθούμε, έστω στη σημερινή θέση απέναντί της. Αυτός είναι και ο λόγος των δισταγμών της. Όμως, παρά τις κερδοσκοπικές αυτές μανούβρες της, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι είναι έτοιμη για τη χειρότερη προδοσία κι αυτό το δείχνει η στάση της στα ζητήματα που συζητήσαμε. Είναι ζήτημα χρόνου για συναλλαγές με τους Δυτικούς. Σημειώνω ότι η τελευταία μας επίθεση στο Γράμμο - Σμόλικα - Βόιο έκανε αίσθηση στους κύκλους του Ράνκοβιτς. Το συμπέρασμα για μας είναι ότι πρέπει να δείξουμε την ίδια σταθερότητα στα πολιτικά ζητήματα απέναντι στη γιουγκοσλαβική ηγεσία. Η σημερινή στρατιωτική μας κατάσταση θα έκαμε, ίσως, ακόμα αναγκαία κάποια περιορισμένη συνεργασία, δηλαδή μεταφορά υλικού και ανθρώπων. Οι προοπτικές, όμως, από την πλευρά των Γιουγκοσλάβων δε μου φαίνονται ελπιδοφόρες. 12. 4. 1949 Πέτρος"