Ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος και το ΚΚΕ

Ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος αποτελεί αναμφίβολα αναπόσπαστο τμήμα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα που διεξήγαγε ο ελληνικός λαός από τις 28 Οκτώβρη 1940, που η Ελλάδα δέχτηκε την απρόκλητη επίθεση της φασιστικής Ιταλίας, ως τις 12 Φλεβάρη του 1945, που υπογράφηκε η συμφωνία της Βάρκιζας, βάσει της οποίας τερματίστηκε η ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τις βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής. Και αναμφίβολα σ' αυτόν τον πόλεμο το ΚΚΕ έχει τη δική του ξεχωριστή συμβολή. Οσο κι αν οι αντίπαλοί του δε θέλουν να το παραδεχτούν και άσπονδοι φίλοι του συνειδητά υποτιμούν, το ΚΚΕ μέσα από τη μακρόχρονη δράση του για τα λαϊκά συμφέροντα και τους σκληρούς αντιφασιστικούς αγώνες που έδωσε, αναδείχτηκε σε έναν από τους κύριους παράγοντες για την επιτυχή αντίσταση και νίκη του ελληνικού λαού κατά της φασιστικής Ιταλίας. Γι' αυτό και η πολιτική του βρήκε τόσο μεγάλη ανταπόκριση στο λαό στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, πράγμα πρωτοφανές στη νεοελληνική ιστορία για πολιτικό κόμμα. Ας δούμε όμως αναλυτικότερα το ζήτημα. Η έναρξη του πολέμου και η κατάσταση του ΚΚΕ Η έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου βρήκε το ΚΚΕ αποδεκατισμένο, την ηγεσία και τα στελέχη του στις φυλακές και τις εξορίες, τις οργανώσεις του σμπαραλιασμένες και όσες υπήρχαν ακόμη, υπό καθεστώς του άγριου διωγμού. Η μεταξική δικτατορία είχε καταφέρει ισχυρότατο πλήγμα στο σώμα του Κόμματος, αφού στο πρόσωπό του - όπως προαναφέραμε - έβλεπε τον κύριο και ανυποχώρητο εχθρό της. Την 28η του Οκτώβρη 1940, περίπου δυο χιλιάδες κομμουνιστές, πρωτοπόρα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, βρίσκονταν κρατούμενοι σε 22 φυλακές, στρατόπεδα και τόπους εξορίας. Για παράδειγμα στην Ακροναυπλία (μαζί με την Πύλο) ήταν 625, στον Αϊ - Στράτη 230, στην Ανάφη 220, στην Αίγινα 170, στην Τρίπολη και άλλες φυλακές 500, στη Φολέγανδρο 140, στην Κίμωλο 36, στην Κέρκυρα και στα νησιά Ιο, Σίφνο, Αμοργό κλπ. περίπου 50, στα σανατόρια (φυματικοί) γύρω στους 40 κ.ο.κ. Επίσης, όλη σχεδόν η ηγεσία του ΚΚΕ που είχε εκλεγεί από το 6ο Συνέδριο (Δεκέμβρης 1935) βρισκόταν ανάμεσα στους φυλακισμένους και στους εξόριστους. Ο ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Ν. Ζαχαριάδης, από τις αρχές του 1940, είχε μεταφερθεί από τις φυλακές της Κέρκυρας στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Στην Κέρκυρα βρίσκονταν τα μέλη του ΠΓ Γιώργης Σιάντος, Βασίλης Νεφελούδης και Μήτσος Παρτσαλίδης, καθώς και το μέλος της ΚΕ Γιάννης Ζεύγος. Στην Ακροναυπλία βρίσκονταν ο Γιάννης Ιωαννίδης μέλος του ΠΓ και τα μέλη της ΚΕ Κώστας Θέος, Βασίλης Βερβέρης, Μήτσος Παπαρήγας, Μιχάλης Σινάκος και Ανδρέας Τσίπας. Στην Κίμωλο τα μέλη της ΚΕ Μιλτιάδης Πορφυρογένης, Πέτρος Ρούσος και Χρύσα Χατζηβασιλείου. Στη Φολέγανδρο τα μέλη της ΚΕ Στέργιος Αναστασιάδης και Παντελής Καραγγίτσης - Σίμος. Στη Γαύδο το μέλος της ΚΕ Λεωνίδας Στρίγκος. Τέλος, στο σανατόριο της Αθήνας "Σωτηρία" νοσηλευόταν το μέλος της ΚΕ Ν. Πλουμπίδης. Για να έχουμε την ακριβή και ολοκληρωμένη εικόνα του Κόμματος εκείνης της εποχής, είναι απαραίτητο να σταθούμε και στην κατάσταση που παρουσίαζαν οι παράνομες οργανώσεις. Καταρχήν κεντρικός παράνομος καθοδηγητικός μηχανισμός ουσιαστικά έπαψε να υπάρχει μετά τη σύλληψη του Γιώργη Σιάντου και του Γρηγόρη Σκαφίδα, το Νοέμβρη του 1939. Η ομάδα στελεχών (Μήτσος Παπαγιάννης, Β. Κτιστάκης, Χρήστος Κανάκης, Σταματία Βιτσαρά κ.ά.) που εμφανίστηκε ως ΚΕ του Κόμματος και έμεινε στην ιστορία με την επωνυμία "παλιά ΚΕ" ήταν απομονωμένη από τις κομματικές δυνάμεις και δεν τις επηρέαζε. Το κενό της κομματικής καθοδήγησης επιχείρησε να "καλύψει" η Ασφάλεια έχοντας προφανή στόχο να κατευθύνει τις κομματικές δυνάμεις, τους εργαζόμενους και το λαό σύμφωνα με τα συμφέροντα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Ετσι στις αρχές του 1940 εμφανίστηκε η "Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ" που διεκδικούσε την ηγεσία του Κόμματος και καθοδηγούνταν απευθείας από τον Μανιαδάκη, υφυπουργό ασφαλείας του Μεταξά. Χαρακτηριστικό είναι δε, ότι τόσο η "παλιά ΚΕ" όσο και η "Προσωρινή Διοίκηση" έβγαζαν η καθεμία το δικό της "Ριζοσπάστη". Σε ό,τι αφορά τις κομματικές οργανώσεις, παρά την τρομοκρατία που είχε επιβάλλει το Μεταξικό καθεστώς, είχαν διατηρηθεί ορισμένοι κομματικοί πυρήνες που συνέχιζαν τη δράση τους τόσο σε Αθήνα - Πειραιά, όσο και στις άλλες περιοχές της χώρας. Κατά κανόνα οι οργανώσεις αυτές δεν είχαν εμπιστοσύνη ούτε στην "παλιά ΚΕ" ούτε στην "Προσωρινή Διοίκηση" και δρούσαν ανεξάρτητα η μία από την άλλη. Εμπιστεύονταν μόνο τις ομάδες των φυλακισμένων και εξόριστων στελεχών του Κόμματος με τις οποίες επιδίωκαν να αποκτήσουν επαφή. Το ανώτερο κομματικό όργανο που κατάφερε να διατηρηθεί ήταν το Μακεδονικό Γραφείο της ΚΕ που είχε την ευθύνη της καθοδήγησης των οργανώσεων στη Μακεδονία και τη Θράκη. Η ιταλική επιδρομή και η στάση των κομμουνιστών Υπό τις συνθήκες που προαναφέραμε κανένα πολιτικό κόμμα δε θα ήταν σε θέση να παρέμβει στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, πολύ περισσότερο δε σε τόσο συνταρακτικές εξελίξεις, όπως ένας πόλεμος. Και για του λόγου το αληθές σημειώνουμε την ανυπαρξία των αστικών κομμάτων καθ' όλη τη διάρκεια του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, αλλά και όταν εκδηλώθηκε η ιταλική επιδρομή. Ομως το ΚΚΕ δεν ήταν ένα συνηθισμένο κόμμα. Αμέσως μόλις εκδηλώθηκε η στρατιωτική επιδρομή της Ιταλίας, η ηγεσία του, τα μέλη και τα στελέχη του από τις φυλακές και τις εξορίες παρέμβηκαν και η παρέμβασή τους αυτή ήταν ουσιαστική, ενεργή και αποφασιστική δίπλα στο δοκιμαζόμενο λαό. Χρονολογικά πρώτοι αντέδρασαν οι Ακροναυπλιώτες οι οποίοι στις 29 Οκτώβρη 1940 - μια μέρα μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου - με υπόμνημά τους (που υπογραφόταν από τον Γ. Ιωαννίδη και τον Κ. Θέο) προς την κυβέρνηση Μεταξά, ζητούσαν να πάνε στην πρώτη γραμμή του πυρός για να πολεμήσουν (το υπόμνημα δε σώθηκε στα αρχεία του ΚΚΕ, αλλά σίγουρα υπάρχει κάπου στα αρχεία του κράτους. Οι πληροφορίες που έχουμε γι' αυτό προέρχονται από μαρτυρίες που δημοσιεύτηκαν στο "Ριζοσπάστη" της 28/10/1945 κι από την εφημερίδα "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ" της 28/10/1965, όπου δημοσιεύτηκε το τελευταίο μέρος του, προερχόμενο προφανώς από τα κρατικά αρχεία). Το πιο γνωστό, όμως, κείμενο του ΚΚΕ για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο είναι το περίφημο γράμμα "Προς το Λαό της Ελλάδας" του Ν. Ζαχαριάδη, που χαρακτήριζε τον πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό και καλούσε "δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ". Το γράμμα αυτό που δημοσιεύτηκε στον τύπο της Αθήνας στις 2/11/1940 άσκησε τεράστια επίδραση στην εργατική τάξη και στον ελληνικό λαό, στα μέλη και στα στελέχη του Κόμματος, είτε βρίσκονταν ελεύθερα είτε στις φυλακές και στις εξορίες, στους φίλους και τους οπαδούς του. Οι φυλακισμένοι και εξόριστοι κομμουνιστές, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ανταποκρίθηκαν αμέσως στο γράμμα του ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος και στάθηκαν αλληλεγγύοι στην πολιτική γραμμή που αυτό έθετε. (Ελάχιστες ήταν οι εξαιρέσεις των κομματικών μελών και στελεχών που παρασυρμένοι κυρίως από τις δύσκολες συνθήκες που ζούσαν, αντιμετώπισαν το γράμμα με δυσπιστία ή το χαρακτήρισαν πλαστό). Ετσι, απ' όλους τους τόπους εξορίας και φυλακής οι κομμουνιστές απευθύνθηκαν στην κυβέρνηση του Μεταξά εκφράζοντας το αίτημα να τους επιτραπεί να πάνε στο μέτωπο για να πολεμήσουν. Οι Ακροναυπλιώτες π.χ. πέραν του προαναφερόμενου υπομνήματος έστειλαν προς τη Μεταξική κυβέρνηση άλλα δύο κείμενα: Ενα "ανοιχτό γράμμα", στις 6/11/1940 κι ένα υπόμνημα στις 13/11/1940. Το "ανοιχτό γράμμα" εξέφραζε τη συμφωνία τους με το περιεχόμενο του γράμματος του Ν. Ζαχαριάδη και το υπόμνημα ήταν η απάντηση προς την κυβέρνηση του Μεταξά, επειδή η τελευταία τους ζητούσε δηλώσεις μετανοίας για να τους επιτρέψει να πολεμήσουν στο μέτωπο τον Ιταλό επιδρομέα. Για την ακρίβεια, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου απάντησε ως εξής στο αίτημα των φυλακισμένων και εξόριστων κομμουνιστών - όχι μόνο της Ακροναυπλίας - να τους επιτραπεί να πάνε να πολεμήσουν: Η κυβέρνηση δεν πολεμάει το φασισμό, αλλά την Ιταλία κι αν θέλουν οι κομμουνιστές να πολεμήσουν πρέπει να υποβάλουν δηλώσεις μετανοίας, να αποκηρύξουν το παρελθόν και τις ιδέες τους που υπονομεύουν το έθνος". Και να πια ήταν η περήφανη απάντηση των κομμουνιστών της Ακροναυπλίας με το υπόμνημα τους της 13/11/1940: "Οι ιδέες μας είναι πάντοτε και έχουν για κίνητρο, αφετηρία και σκοπό την εξύψωση και την ευημερία του ελληνικού λαού και του έθνους, ολόκληρο δε το παρελθόν μας είναι μια συνεπής και συνεχής προσπάθεια για την επίτευξη αυτών των σκοπών. Στον αγώνα αυτόν δώσαμε ό,τι πολύτιμο είχαμε, υποστήκαμε αγόγγυστα επί σειρά ετών όλα τα μαρτύρια και τις στερήσεις της εξορίας και της φυλακής και πολλοί από μας έχουν θυσιάσει και τη ζωή τους, χωρίς κανένα υπολογισμό προσωπικών μας ωφελημάτων. Και σήμερα, ακριβώς διότι μένουμε πιστοί στις αρχές μας και διότι έχουμε για έμβλημά μας "Πάνω απ' όλα τα συμφέροντα του ελληνικού λαού" τασσόμασταν ανεπιφύλακτα στο πλευρό της κυβέρνησης, που διευθύνει την αντίσταση του ελληνικού λαού ενάντια στον επιδρομέα" (Βλέπε αναλυτικά: "Ρ" 28/10/1945). Αυτή ήταν η στάση των κομμουνιστών όταν η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με την ξενική επιβουλή. Μια στάση πατριωτική, ηρωική, περήφανη. Και γι' ανταπόδοση, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και η οικονομική ολιγαρχία που εκφραζόταν μέσα απ' αυτό, όχι μόνο δεν τους επέτρεψε να πάνε στο μέτωπο, αλλά και παρέδωσε τα φυλακισμένα και εξόριστα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ στους φασίστες κατακτητές, όταν η χώρα λύγισε κάτω από το βάρος της ναζιστικής πολεμικής μηχανής. Γ. Π.