Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ

Η αμερικάνικη επέμβαση στην Ελλάδα, με το δόγμα Τρούμαν και όσα επακολούθησαν για την εφαρμογή του, δεν άφησε κανένα περιθώριο συμβιβασμού, που θα στηριζόταν στο ελάχιστο των προϋποθέσεων για ειρηνικές εξελίξεις στη χώρα. Η ντόπια ολιγαρχία και οι πολιτικοί εκφραστές της, όλων των αποχρώσεων, ενισχυμένοι από την αμερικάνικη υποστήριξη, και εκτιμώντας ότι ο συσχετισμός δυνάμεων γέρνει προς το μέρος τους, δεν είχαν κανένα λόγο να ενδιαφέρονται για την ειρήνευση στη χώρα. Το γεγονός ότι η Ελλάδα μετατρεπόταν σε προτεκτοράτο των Ηνωμένων Πολιτειών δεν τους απασχολούσε. Σε τελευταία ανάλυση, κυριαρχούσαν σε μια Ελλάδα που πάντα ήταν προτεκτοράτο και που, στην προκειμένη περίπτωση, άλλαξε αφεντικό. Το κόστος της συνέχισης του εμφυλίου πολέμου με μεγαλύτερη ένταση, επίσης, δεν ήταν θέμα που θα έβαζε σε σκεπτικισμό το ντόπιο οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο. Αλλωστε, δεν ήταν η πρώτη φορά που αυτό το κατεστημένο ματοκυλούσε το λαό για να διατηρηθεί αλώβητο. Ετσι, στη χώρα εντάθηκε η τρομοκρατία κατά του λαϊκού κινήματος, καθώς και η δραστηριότητα του κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων με στόχο την οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, δεν υπήρχε άλλη διέξοδος για το ΚΚΕ από την ενίσχυση του ΔΣΕ και τον προσανατολισμό του λαϊκού κινήματος αποκλειστικά προς την ένοπλη πάλη, από τα αποτελέσματα της οποίας θα καθορίζονταν πλέον οι εξελίξεις στη χώρα. Το δίλημμα ήταν πλέον πεντακάθαρο: `Η υποταγή στον ιμπεριαλισμό και το μοναρχοφασισμό ή αντίσταση και αγώνας για την Ελλάδα της ειρήνης, της δημοκρατίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Αυτό ακριβώς ήταν που υπογράμμισε ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Μ. Πορφυρογένης, στο λόγο του στο συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ στο Στρασβούργο, στις 27/6/1947. Ο λόγος αυτός, που έμεινε στην ιστορία ως "Διακήρυξη του Στρασβούργου", περιέγραφε επίσης με σαφήνεια και την προοπτική που διαγραφόταν ως συνέπεια των προαναφερόμενων εξελίξεων, δηλαδή "τη δημιουργία μιας Λεύτερης Δημοκρατικής Ελλάδας με δική της ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ και δική της κρατική υπόσταση". Ας δούμε, όμως, τα κύρια σημεία αυτής της ιστορικής ομιλίας. Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ Αγώνας για μια λεύτερη και δημοκρατική Ελλάδα Αποσπάσματα της ομιλίας του Μ. Πορφυρογένη "Η ένοπλη αυτή αντίσταση εναντίον της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο δεν είναι μόνο ελληνική υπόθεση, μα υπόθεση όλων των λαών και κατά πρώτο λόγο των λαών που κατοικούν στα Βαλκάνια και στη Μεσόγειο. Ο αγγλοσαξονικός ιμπεριαλισμός θέλει να μετατρέψει την Ελλάδα όχι μόνο σε προπύργιο των συμφερόντων του και της κυριαρχία του στη Μεσόγειο και στη ΝΑ Ευρώπη, αλλά και σε ορμητήριο ενάντια στις δημοκρατικές κατακτήσεις και στους ειρηνικούς λαούς που κατοικούν στις περιοχές αυτές... Η αμερικάνικη ιμπεριαλιστική επέμβαση δεν οξύνει μόνο την εσωτερική ελληνική κατάσταση, μα και τις διεθνείς σχέσεις, κατά πρώτο λόγο στη Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Σήμερα, περισσότερο από πριν, το Ελληνικό πρόβλημα είναι πρόβλημα παγκόσμιο και κατά πρώτο λόγο πρόβλημα μεσογειακό και της Ανατολικής Ευρώπης. Στην Ελλάδα, σήμερα, στέκονται αντιμέτωπες και αναμετριούνται οι δυνάμεις της Δημοκρατίας και της Ειρήνης με τις δυνάμεις του Ιμπεριαλισμού και της βίας. Στην Ελλάδα μάχονται ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό, όχι μόνο οι ντόπιοι μοναρχοφασίστες μαζί με τους Αγγλους και Αμερικάνους, μα και η παγκόσμια αντίδραση. Αυτού βρίσκονται και οι Αλβανοί μπαλίστες και οι Μιχαηλοβιτσικοί της Γιουγκοσλαβίας και Βούλγαροι φασίστες και Πολωνοί του Αντερς. Ακόμα έχουμε και Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου, που οι Αγγλοι τους χρησιμοποιούν στην πολεμική βιομηχανία, που εφοδιάζει τις μοναρχοφασιστικές δυνάμεις ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας". Μοναρχοφασιστική αδιαλλαξία "Εκεί που έφτασαν τα πράγματα ο μοναρχοφασισμός σήμερα, κάτω από την αμερικανοαγγλική καθοδήγηση, δείχνει αδιάλλακτος προς κάθε δημοκρατικό δυνατό συμβιβασμό. Εχει την παγκόσμια ιμπεριαλιστική βοήθεια και αποβλέπει να επιβληθεί δυναμικά. Μια απόδειξη γι' αυτό αποτελεί το γεγονός ότι σήμερα στην Ελλάδα τουφεκίζονται καθημερινά δεκάδες δημοκρατικοί πολίτες καταδικασμένοι σε θάνατο από τα φασιστικά στρατοδικεία. Εξω απ' αυτούς, είναι και όσοι δολοφονούνται από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες και τις δυνάμεις της Χωροφυλακής. Ακόμα και όσοι αποτελειώνονται στα κρατητήρια και τις φυλακές". . Ελεύθερη Ελλάδα με δική της κυβέρνηση "Σήμερα γίνεται ολοένα και πιο φανερό, ότι στις ακούραστες προσπάθειες του ΕΑΜ και του δημοκρατικού κόσμου για Λαϊκή Συμφιλίωση και κατευνασμό, μόνο η αποφασιστική πολεμική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού μπορεί να εξαναγκάσει την αντίδραση να σκεφθεί σοβαρές υποχωρήσεις, σαν αυτές που διαγράφονταν την Ανοιξη, μα τις ματαίωσε η ξετσίπωτη αμερικάνικη ιμπεριαλιστική παρεμβολή. Και η αποφασιστική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας μπροστά στο γεγονός της αμερικανοαγγλικής και μοναρχοφασιστικής αδιαλλαξίας τείνει ν' αποκρυσταλλωθεί και αποκρυσταλλώνεται κιόλας προς τη δημιουργία μιας Λεύτερης Δημοκρατικής Ελλάδας με δική της ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ και δική της κρατική υπόσταση". Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις "Για ένα τέτοιο πράγμα υπήρχαν και πριν και υπάρχουν και σήμερα ακόμα περισσότερο, όλες οι απαραίτητες αντικειμενικές στρατιωτικές, πολεμικές, υλικές, ηθικές ψυχολογικές, μα και γεωγραφικές προϋποθέσεις. Αν προς την κατεύθυνση αυτή είμαστε ακόμα κάπως διστακτικοί, είναι γιατί η δύναμη της λαϊκής πλειοψηφίας και εμπιστοσύνης που μας έχει ο λαός μας επιτρέπουν να κάνουμε υποχωρήσεις δημοκρατικές και να εξαντλούμε και την παραμικρή δυνατότητα. Από την άλλη μεριά γίνεται ολοένα και περισσότερο φανερό, ότι η αδιαλλαξία της αντίδρασης, ξένης και ντόπιας, δε βρίσκει δισταγμούς και αναγκαστικά το υπέρτατο συμφέρον της Δημοκρατίας και της Εθνικής Ανεξαρτησίας φέρνει τη δημιουργία ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ". Ετοιμοι και για συμβιβασμό "Μένει ακόμα σαν ερωτηματικό αν την τελευταία στιγμή η μοναρχοφασιστική αντίδραση θα θελήσει να πάει σ' ένα συμβιβασμό. Είμαστε πάντα έτοιμοι για ένα τέτοιο συμβιβασμό με βάση τις πιο ελάχιστες δημοκρατικές προϋποθέσεις, που είναι: Να δημιουργηθούν οι όροι για ν' αποφανθεί ο Λαός πραγματικά ελεύθερα, ανεπηρέαστα για τις τύχες του και με την υλική εξασφαλισμένη εγγύηση, ότι η αντίδραση δε θα μπορέσει να επαναλάβει την προδοσία και παρασπονδία της Βάρκιζας...". Η αντίδραση του κατεστημένου και των Αμερικανών Από δεξιά, ο Αμερικανός πρεσβευτής Μακ Βέι, ο Κ. Τσαλδάρης, η σύζυγός του Ναντίν και ο Κ. Καραμανλής, ανερχόμενο αστέρι της ελληνικής πολιτικής μέσα στο Λαϊκό Κόμμα Αναμφισβήτητα η διακήρυξη του Στρασβούργου θορύβησε την ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία και τους Αμερικανούς καθοδηγητές της και η απάντησή τους ήταν σχεδόν ακαριαία, με την εκδήλωση κρατικής τρομοκρατίας πρωτοφανούς έκτασης και έντασης σε ολόκληρη τη χώρα. Τη νύχτα 9 προς 10 Ιουλίου 1947, με εντολή του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Ν. Ζέρβα, εξαπολύθηκε ένα τεράστιο πογκρόμ κατά χιλιάδων κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών πολιτών, μπροστά στο οποίο ωχριούσαν τα γερμανικά μπλόκα της κατοχής. Στην Αθήνα και στον Πειραιά συνελήφθησαν 2.613 άτομα και στη Θεσσαλονίκη περίπου 3.000. Η επιχείρηση αυτή συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες και στις 14 Ιουλίου συλλαμβάνονται άλλοι 2.500 περίπου δημοκρατικοί πολίτες. Συνολικά, από τις 9 έως και τις 14 Ιουλίου πιάστηκαν 7.000 σε Αθήνα - Πειραιά και 8.000 στην επαρχία. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν: Ο Μ. Παρτσαλίδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ως μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ υπεύθυνος για τη νόμιμη κομματική δουλιά, ο Μ. Παπαρήγας, ΓΓ της ΓΣΕΕ, ο Ν. Αραμπατζής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ Γαβριηλίδης, Λούλης, Κρητικάς, Πασαλίδης, ο αρχισυντάκτης του "Ριζοσπάστη" Χρ. Καβαφάκης κ. ά. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν αρχικά στο νησί Ψυττάλεια και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στην Ικαρία. Η κυβέρνηση δικαιολόγησε το πρωτοφανές αυτό πογκρόμ, επικαλούμενη ανυπόστατα προβοκατόρικα ψεύδη. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκε ότι οι κρατικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες πως είχαν διεισδύσει στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα χιλιάδες αντάρτες με σκοπό, βάσει κάποιου περιβόητου σχεδίου "Φ", να πραγματοποιήσουν ένοπλη εξέγερση στις 10 Ιούλιου του 1947 και να καταλάβουν την εξουσία. Στην πραγματικότητα βέβαια το πογκρόμ έγινε για να αποφευχτεί μαζική έξοδος αγωνιστών από τα αστικά κέντρα προς το Δημοκρατικό Στρατό. Αυτό φοβούνταν η ντόπια αντίδραση και οι Αμερικανοί κι αυτό επιχείρησαν να αποτρέψουν. Το ΚΚΕ με ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του κατήγγειλε τις ομαδικές συλλήψεις, υπογραμμίζοντας ότι "ολοκληρώνεται η πορεία του νεοφασιστικού καθεστώτος, που θεμελίωσε μεταπολεμικά στον τόπο μας η αγγλική κατοχή και το στηρίζει σήμερα η αμερικανική επέμβαση". Ταυτόχρονα με την πολιτική των διώξεων και των αντιλαϊκών πογκρόμ οι Αμερικανοί προώθησαν αλλαγές και σε κυβερνητικό επίπεδο, με σκοπό την εξαπάτηση των λαϊκών μαζών και την εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης λαϊκής ανοχής στα σχέδιά τους ενάντια στο ΚΚΕ και το ΔΣΕ. Η κυβέρνηση του Δ. Μάξιμου, που ουσιαστικά ήταν κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, δεν μπορούσε να τους ικανοποιεί. Στην κατάσταση που διαμορφωνόταν ήταν απαραίτητο ένα ευρύτερο κυβερνητικό σχήμα. Συνεπώς, είχε έρθει η ώρα να προσφέρει και το Κέντρο της υπηρεσίες του. Ετσι, οι Αμερικανοί άρχισαν να προωθούν τη συγκρότηση ευρείας κυβέρνησης με τη συμμετοχή της Δεξιάς και του κόμματος των Φιλελευθέρων του Θ. Σοφούλη. Οι αρχικές αντιδράσεις του κόμματος των Λαϊκών του Κ. Τσαλδάρη κάμφθηκαν γρήγορα. Λέγεται μάλιστα ότι οι Αμερικανοί έβγαλαν τον Τσαλδάρη μέσα από το μπάνιο του και τον έσυραν ως τα ανάκτορα, όπου μπροστά στο βασιλιά Παύλο τον υποχρέωσαν να δεχτεί κυβέρνηση, υπό τον Θ. Σοφούλη, στην οποία ο ίδιος θα ήταν αντιπρόεδρος. Οπως και να 'γινε πάντως, στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Σοφούλη με τη συμμετοχή 10 φιλελευθέρων και 14 Λαϊκών. Ο Τσαλδάρης αρκέστηκε να αναλάβει την αντιπροεδρία και το υπουργείο των Εξωτερικών. Με την ανάληψη των πρωθυπουργικών του καθηκόντων, ο Σοφούλης διακήρυξε ότι θα προωθούσε πολιτική "κατευνασμού". Στην πραγματικότητα επρόκειτο για απάτη, αφού με νομοσχέδιο που πρότεινε στη Βουλή προέβλεπε τη χορήγηση ατομικής αμνηστίας σε όσους μαχητές του ΔΣΕ παρουσιάζονταν, σε διάστημα ενός μηνός από τη δημοσίευση του νόμου, "αυτοβούλως εις την πλησιεστέραν δικαστικήν, στρατιωτικήν ή αστυνομικήν αρχήν και αφοπλισθώσιν". Ταυτόχρονα, ο "δημοκράτης" Σοφούλης απείλησε πως αν μείνει άκαρπη η δήθεν ειρηνευτική του προσπάθεια θα ηγηθεί "προσωπικώς σταυροφορίας διά να πλήξωμεν τον εχθρό, μη φειδόμενοι ουδενός μέσου". Το ΚΚΕ ξεσκέπασε την απάτη και τη δημαγωγία της κυβέρνησης Σοφούλη, δηλώνοντας ότι μια πραγματική πολιτική κατευνασμού θα έπρεπε να συνοδεύεται από γενική πολιτική αμνηστία και σχηματισμό αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης για τη διεξαγωγή ελεύθερων και ανόθευτων εκλογών, για την εξασφάλιση ομαλής δημοκρατικής πορείας. Οπως ήταν φυσικό τα δήθεν ειρηνευτικά μέτρα Σοφούλη δεν έφεραν αποτέλεσμα. Εστι η κυβέρνηση προχώρησε σε πολιτική άγριας αντιλαϊκής τρομοκρατίας. Οι εκτελέσεις και τα έκτακτα στρατοδικεία έδινα και έπαιρναν και στις 18 Οκτώβρη 1947 απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του "Ριζοσπάστη" και της "Ελεύθερης Ελλάδας".

Η δολοφονία του Γ. Ζέβγου

Η φωτογραφία είναι λίγο μετά την πρώτη δολοφονική απόπειρα ενάντια στον Γ. Ζέβγο, στις 17 Γενάρη 1946, από Χίτες και χωροφύλακες στην κεντρική πλατεία της Κορίνθου. Μαζί, με το κεφαλοδεμένο στέλεχος του ΚΚΕ, εικονίζονται ο Κ. Γαβριηλίδης και παράγοντες του ΕΑΜ Κορινθίας Η ωμή και εν ψυχρώ πολιτική δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη) έγινε στις 20 Μάρτη του 1947 και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα - ίσως το χαρακτηριστικότερο - της μονόπλευρης και αιματηρής τρομοκρατίας, που είχαν ξεδιπλώσει οι μοναρχοφασιστικές δυνάμεις της εποχής, με την καθοδήγηση και βοήθεια των Εγγλέζων και άλλων ξένων πατρώνων τους, ενάντια στο λαϊκοδημοκρατικό κίνημα και ιδιαίτερα το ΚΚΕ. Ο Γ. Ζέβγος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ τότε και ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ, υπουργός Γεωργίας στην πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας", βρισκόταν από τις πρώτες μέρες του Φλεβάρη στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής αντιπροσωπείας του ΕΑΜ. Αποστολή τους ήταν να αποκαλύψουν το όργιο της εγκληματικής τρομοκρατίας στη διεθνή Επιτροπή του ΟΗΕ, που, εγκαταστημένη εκείνη την περίοδο στη συμπρωτεύουσα, διερευνούσε... την κατάσταση στην ελληνική ύπαιθρο, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Πράγματι, ο Γ. Ζέβγος, από την πρώτη μέρα που έφτασε στη Θεσσαλονίκη, προχώρησε σε αλλεπάλληλα διαβήματα και καταγγελίες στην Επιτροπή του ΟΗΕ. Παρέδωσε πλήθος συγκεκριμένων στοιχείων και επώνυμες μαρτυρίες, για τραμπουκισμούς, ξυλοδαρμούς, καταστροφές κομματικών γραφείων και γραφείων εντύπων του ΕΑΜ και του κόμματος, καταστροφές περιουσιών, βιασμούς γυναικών και άλλες εγκληματικές ενέργειες, από τις διάφορες φασιστικές συμμορίες και τις κρατικές δυνάμεις "καταστολής". Παραθέτοντας σωρεία αδιαμφισβήτητων στοιχείων απέδειξε συγκεκριμένα ότι, ενώ το ΕΑΜ και η μεγάλη πλειοψηφία του λαού ζητούσαν και πάλευαν, για ομαλές, ειρηνικές και δημοκρατικές εξελίξεις, οι αντιδραστικές δυνάμεις προχωρούσαν ήδη σ' ένα συνεχώς εντεινόμενο εγκληματικό και τρομοκρατικό όργιο, καταπατώντας ακόμη και τα στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα του λαού. Το πρωί της Πέμπτης, 20 Μάρτη 1947, ο Γ. Ζέβγος βγαίνει από το ξενοδοχείο "Αστόρια", όπου διέμενε και πηγαίνει στα γραφεία της εφημερίδας "Αγωνιστής". Εκεί, γράφει ένα ακόμη υπόμνημα προς την Επιτροπή του ΟΗΕ, με νέα στοιχεία διωγμών και αντιδημοκρατικών ενεργειών των μοναρχοφασιστών και των αρχών και προς το μεσημέρι πηγαίνει στο εστιατόριο "Ελβετικόν", όπου γευμάτιζε κάθε μέρα, αφού πρώτα πέρασε από το οδοντιατρείο της Στ. Κεφαλίδου. Βγαίνοντας από το εστιατόριο και καθώς περπατά στο πεζοδρόμιο, λίγα μέτρα από το κτίριο, όπου στεγαζόταν η διεθνής Επιτροπή του ΟΗΕ, συναντιέται με το θάνατο. Εκτελεστής ο Χρ. Βλάχος, κρεοπώλης από τις Σέρρες, πλαισιωμένος από δύο άλλα άτομα. Πυροβολεί, από πολύ κοντά, τρεις φορές τον κομμουνιστή ηγέτη και καθώς αυτός πέφτει θανάσιμα πληγωμένος, τον ξαναπυροβολεί, για τέταρτη φορά, μπροστά στα εμβρόντητα μάτια των περαστικών. Ο δράστης, όμως, δε δείχνει, να φοβάται για την πράξη του και δεν αξιοποιεί τη σύγχυση, που επικράτησε τις πρώτες στιγμές, για να εξαφανιστεί. Ετσι, μετά από λίγη ώρα, συλλαμβάνεται από πολίτες, που τον καταδίωξαν. Η είδηση της δολοφονίας του Γ. Ζέβγου μαθεύτηκε γρήγορα και αναστάτωσε τους πάντες. Ο μοναρχοφασιστικός και φιλοκυβερνητικός Τύπος επιχείρησε να παρουσιάσει το στυγερό έγκλημα, σαν ένα "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" στους κόλπους της Αριστεράς, εκμεταλλευόμενος το γεγονός πως ο δολοφόνος είχε κάνει, για ένα διάστημα, στο Μπούλκες. Η προσπάθεια, όμως, αυτή των εμπνευστών και οργανωτών της δολοφονίας έπεσε στο κενό και στράφηκε σε βάρος τους, όταν ο "Ριζοσπάστης", με συγκεκριμένα στοιχεία και αποδείξεις αποκάλυψε το προμελετημένο χαρακτήρα του εγκλήματος και τους εμπνευστές του. Στις 3 Απρίλη 1947, δημοσιεύεται στο "Ρ" γράμμα του Νίκου Σιδηρόπουλου, ενός από την παρέα του δολοφόνου και δραπέτη επίσης από το Μπούλκες, ο οποίος αποκαλύπτει, ότι η δολοφονία οργανώθηκε από τις "εθνικόφρονες οργανώσεις", το Α2 και την ΕΣΑ του Γ` Σώματος Στρατού, υπό την υψηλή εποπτεία του υπουργού τότε Δημόσιας Τάξης, Ναπ. Ζέρβα. Αλλωστε, δεν ήταν καθόλου τυχαίο, ότι βρίσκονταν τις ημέρες εκείνες στη Θεσσαλονίκη ολόκληρο κυβερνητικό κλιμάκιο, από τους Ν. Ζέρβα και τους υπουργούς Δικαιοσύνης και Βόρειας Ελλάδας, Αλεξανδρή και Ροδόπουλο αντίστοιχα. Ο Ν. Σιδηρόπουλος αποκάλυψε, επίσης, ότι το σχέδιο ήταν ευρύτερο, αφού περιελάμβανε και τις δολοφονίες των: Γ. Πασαλίδη (μετέπειτα προέδρου της ΕΔΑ) και Αλέξ. Σακελαρόπουλου (μετέπειτα προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών). Ο δολοφόνος του Γ. Ζέβγου καταδικάστηκε - για τα μάτια - σε δύο χρόνια φυλακή, το 1948. Πολύ γρήγορα, όμως, τον απελευθερώνουν και τον φυγαδεύουν στην Αργεντινή. Χώρα, την οποία... προτιμούσαν ιδιαίτερα τότε οι απανταχού φασίστες. Μετά από αρκετά χρόνια γυρίζει στην Ελλάδα και στις 20 Σεπτέμβρη του 1981, ως τρόφιμος του ψυχιατρείου της Λέρου πλέον, δίνει μια συνέντευξη στην "Ακρόπολη της Κυριακής", όπου ομολογεί και τα εξής: "Ολη μου η ζωή είναι αφιερωμένη στην πατρίδα, στους συμμάχους... Εγώ δούλευα για την ελληνική και τη συμμαχική αντικατασκοπία, πολεμούσα τους κομμουνιστές και τους Τούρκους... Ετσι, εκτέλεσα και την εντολή που πήρα από τους ανωτέρους μου, να σκοτώσω τον Γιάννη Ζέβγο. Εγώ έτρεξα. Επρεπε να υπακούσω. Η πατρίδα κινδύνευε, έπρεπε να την καθαρίσω από τους κομμουνιστές και τους Τούρκους... Και τον Σουλτάνο του ΚΚΕ έπρεπε να τον σκοτώσω". Ετσι οργανώθηκε το στυγερό έγκλημα Εκτενή αποσπάσματα από την επιστολή του Ν. Σιδηρόπουλου, που δημοσίευσε ο "Ριζοσπάστης" στις 3/4/1947 Η επιστολή του Ν. Σιδηρόπουλου, που δημοσίευσε ο "Ριζοσπάστης" στις 3/4/1947, δεν αποκάλυψε μόνο τους πραγματικούς δολοφόνους του Γ. Ζέβγου και τους εμπνευστές του. Στην πραγματικότητα, αποτέλεσε και αποτελεί μια αναμφισβήτητη μαρτυρία του γενικότερου εγκληματικού και τρομοκρατικού οργίου, που μαζί οι διάφορες μοναρχοφασιστικές συμμορίες και ο κρατικός μηχανισμός των αγγλόδουλων κυβερνήσεων ασκούσαν σε βάρος των δημοκρατών πολιτών και ιδιαίτερα των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και των κομμουνιστών. Για το λόγο αυτό αναδημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματά της, όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε τότε στο "Ρ", πλην των υπογραμμίσεων, που είναι δικές μας: "Ονομάζομαι Νικόλαος Σιδηρόπουλος, είμαι ηλικίας 33 ετών και από το χωριό Αλιστράτη των Σερρών, επάγγελμα καπνοπαραγωγός. Επειδή γίνανε και γίνονται ορισμένα πράγματα ασυμβίβαστα με τη συνείδησή μου, παρακαλώ να δημοσιευτούν τα παρακάτω γραφόμενά μου. Από τις 10/2/47, ήρθα στην Ελλάδα, φεύγοντας από τον τόπο της αυτοεξορίας μου "Μπούλκες" νοσταλγώντας την πατρίδα μου. Εδώ όμως μόλις ήλθα στη Θεσσαλονίκη μας παρέλαβε το Γ` Σώμα Στρατού και μας τοποθέτησε στην ΕΣΑ Βαρδαρίου. Εκεί στην αρχή μας πίεσαν εκβιάζοντάς μας να καταθέσουμε άσχετα με την αλήθεια και τη ζωή μας στο Μπούλκες. Η ανάκριση γινότανε στο Γραφείο Α2, Γ` Σ. Στρατού. Στην ΕΣΑ ενώ μας περιόριζαν μέσα, μας έλεγαν να λέμε στον κόσμο ότι είμαστε ελεύθεροι. Παράλληλα μας έλεγαν αν δεν υπογράψουμε αυτά που μας λένε, δεν καθαρίζεται η θέση μας. Πρέπει να υπογράψετε, γιατί έτσι θα σώσουμε την Ελλάδα από τους Σλάβους. Ο Κύρου μας μίλησε προτού αρχίσει τις εργασίες η Επιτροπή. Παιδιά εσείς θα σώσετε την Ελλάδα και θα έχετε ότι θέλετε από μας κλπ. Μας πλήρωναν, εκτός που τρώγαμε στην ΕΣΑ, το Γ` Σ. 10.000 χιλιάδες την ημέρα. Επίσης και εκτός του ημερομισθίου μας δίναν και συγκεντρωμένα χρήματα π.χ. εμένα μου δώσαν δυο φορές από 50 χιλιάδες. Το Γιώργη Ζαφίρη (μάρτυρας του Κύρου) είδα να του δίνουν δυο φορές, μια φορά 100 χιλιάδες και άλλη μια φορά 150 χιλιάδες. Εγώ δεν εξετάστηκα σαν μάρτυρας στον ΟΗΕ, αλλά υπάρχει η κατάθεσή μου που έγινε στο γραφείο Α2 Γ` Σ.Σ. όπως ήθελε ο Κύρου και μου την έφεραν ύστερα από τρεις μέρες στην ΕΣΑ και την υπόγραψα. Επίσης μου ζήτησαν και τους έκανα σχεδιάγραμμα του Μπούλκες. Ανακαλώ και διαψεύδω και τους άλλους ομοίους μου που εξετάστηκαν σα μάρτυρες της ελληνικής κυβερνήσεως μπροστά στον ΟΗΕ και συγκεκριμένα οι Αννίβας, Ζαφίρης, Βαλταδώρος, Σοβαλίκης... Στις 10/3/47 μας γράψανε στις εθνικόφρονες οργανώσεις πρώτον εμένα... Την εγγραφή την έκανε ο δικηγόρος Καραγιάννης που φέρεται και σαν πρόεδρος. Αμέσως φρόντισε να μας οπλίσει με περίστροφα, πιστόλια, χειροβομβίδες. Εμένα με δώσαν ένα γερμανικό πλακέ. Στο Χρήστο Βλάχο ένα γκολτς στο Λάζαρο Τσαούση Ναγκάν... Στις 14/3 το Γ` Σ.Σ. ενέκρινε, όπως μου είπε ο Τσάκωνας να μας δώσει τον παραπάνω οπλισμό. Τα παραλάβαμε και μας τα έφερε ο Τσάκωνας και ο Βλάχος και μας τα μοίρασαν για να σκοτώσουμε το Ζέβγο, το δικηγόρο το Σακελαρόπουλο, το Δηλαβέρη και το γιατρό το Πασαλίδη. Μας είπαν ο Τσάκωνας και ο Βλάχος να μη φοβόμαστε από τους χωροφυλάκους, γιατί ό,τι θα κάνουμε είναι εις γνώσιν της Ασφάλειας και του Σώματος. Ζητήσαμε χρήματα και μας είπε ο Τσάκωνας να μη στενοχωριόμαστε, αρκεί να τελειώσουμε με το καλό τη δουλιά, (δηλαδή τους σκοτωμούς) και θα μας έχουν επάνου στα χέρια. Οσο για τα χρήματα, θα μας δώσει ο γενικός διοικητής Ροδόπουλος, όσα θέλουμε... Παρακολούθηση Στην παρακολούθηση του Ζέβγου, που γινόταν με επικεφαλής μας τον Τσάκωνα και το Βλάχο και με μας,... πήγαμε όλοι μαζί την Τρίτη 18/3/47 και παρακολουθήσαμε τον Ζέβγο, τον οποίο κανένας μας δεν εγνώριζε προσωπικά. Αλλά μας τον έδειξε τις προηγούμενες μέρες τμηματικά ο Μανώλης Κονιόρδος (βιομήχανος και της καταδιώξεως όπως έμαθα) που ερχόταν συχνά σε επαφή μαζί μας. Διαταγή είχαμε το Ζέβγο να τον σκοτώσουμε νύχτα και κρυφά μέσα στο ξενοδοχείο... Το βράδυ της ίδιας μέρας ώρα 8 μμ ο Ζέβγος πήγαινε για το ξενοδοχείο του. Δεν μπορέσαμε να του ρίξουμε κανείς από όλους γιατί είχε κόσμο... ...Την Πέμπτη το πρωί ήλθε ο Τσάκωνας ώρα 8.30 πμ και μας συγκέντρωσε και μας είπε να μείνουμε μέσα στην ΕΣΑ σε επιφυλακή. Ο Τσάκωνας πήρε τον Βλάχο και πήγαν στον υπουργό Ζέρβα. Οταν επέστρεψαν ήταν η ώρα 10.30 πμ. Με κάλεσαν ιδιαιτέρως εμένα και μου είπαν "τους βρήκαμε όλους μαζεμένους (Ζέρβα, κλπ) η δουλιά μας είναι εν τάξει. Είπαν να τον σκοτώσουμε ιδιαιτέρως το Ζέβγο, όπου τον βρούμε και όποια ώρα"... ...Με την πρώτη σφαίρα που δέχτηκε ο Ζέβγος γύρισε το κεφάλι του και κοίταξε προς τα πίσω. Ο Βλάχος συνέχισε, έρριξε άλλες τρεις σφαίρες στην πλάτη του Ζέβγου, ο οποίος μόλις προχώρησε δυο βήματα έπεσε στην άκρη του τοίχου. Εμείς αμέσως φύγαμε σκορπισμένοι κι ένας - ένας συγκεντρωθήκαμε στην ΕΣΑ. Εκεί μάθαμε ότι ο Βλάχος πιάστηκε από την αστυνομία... Από κει μας πήρε ο Τσάκωνας όλους πλην του Μπαϊπουλτίδη και πήγαμε στο Ε` τμήμα. Μόλις πήγαμε ένας ενωμοτάρχης ψηλός, μελαχρινός, γεμάτος, άνοιξε ένα παράθυρο που είναι προς το δρόμο της Εγνατίας και μας έδειξε το γραφείο του Σακελαρόπουλου, που φαινόταν πίσω απ' την κόκκινη εκκλησία η γωνία του. Ο φόνος του Σακελαρόπουλου, θα γινόταν ως εξής: Θα μας ενίσχυε το Ε` τμήμα μ' ένα αυτόματο, το οποίο μου είπε ο Τσάκωνας θα το πάρεις εσύ... Ενώ όμως βρισκόμαστε στο Ε` τμήμα ήρθε κι ο βουλευτής Παπαδόπουλος του Κιλκίς (μου το πληροφόρησε ο Τσάκωνας), τον οποίο συνόδευε ένας άλλος. Κατόπιν από λίγα λεπτά της ώρας ήρθε ένας άλλος με στρατιωτική στολή και καλπάκι στο κεφάλι... Εκεί ο Τσάκωνας μας είπε: "Παιδιά έχουμε διαταγή να αναβληθούν για δυο - τρεις μέρες οι εκτελέσεις". Ο Καραγιάννης από κει μας είπε δυο - δυο να φύγουμε και να πάμε στην ΕΣΑ και να μη βγούμε έξω... Δέχουμαι αυτά που λέω να τα καταθέσω και μπροστά σε οποιαδήποτε επιτροπή, αρκεί να υπάρχουν εγγυήσεις, πως δε θα πάθω τίποτε. Ολα αυτά τα καταγγέλλω μπροστά στον ελληνικό λαό για να μάθει την αλήθεια και δε δέχθηκα να γίνω εγκληματίας. Σας στέλνω και μια φωτογραφία μου, που είμαι με ένα της ΕΣΑ, απάνου στη μοτοσικλέτα. Αυτά για την αλήθεια και ακρίβεια. Με εκτίμησιν Νικόλαος Σιδηρόπουλος"

Το υγειονομικό του ΔΣΕ

ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ Οταν αναφερόμαστε στις δυσκολίες του αγώνα του ΔΣΕ, κυρίως τις εντοπίζουμε στο στρατιωτικό ή στο πολιτικό επίπεδο. Οταν μιλάμε για τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των ανταρτών, φέρνουμε στη σκέψη μας τις μάχες σώμα με σώμα, τον αγώνα για ζωή ή για θάνατο. Η σκέψη μας συχνά κάνει την εξής απλοποίηση: Στον πόλεμο ή επιζείς και συνεχίζεις ή πεθαίνεις και συνεχίζουν οι άλλοι στη δική σου θέση. Ομως δεν είναι πάντοτε έτσι τα πράγματα. Συχνά επιζείς αλλά δεν είσαι σε θέση να συνεχίσεις. Είναι το ίδιο σαν να έχεις πεθάνει αν δεν υπάρξει η απαραίτητη βοήθεια που θα σ' επαναφέρει στην ενεργό δράση. Απ' αυτό το διάλειμμα πολέμου - άλλοτε μικρότερο κι άλλοτε μεγαλύτερο σε χρόνο - δύναται να περάσει ολόκληρος ο στρατός που βρίσκεται σε πόλεμο. Είναι το διάλειμμα που επιφέρουν οι τραυματισμοί και οι αρρώστιες, που αδρανοποιεί πολεμικά το στρατιώτη και που συνήθως μετά τον πόλεμο δεν το θυμούνται ή δεν του αποδίδουν αξία ούτε αυτοί που συγγράφουν την ιστορία αλλά ούτε και κείνοι που τη διαβάζουν. Κι όμως πρόκειται για συνέχιση του πολέμου ή ακόμη καλύτερα για έναν ιδιότυπο πόλεμο που σε τίποτα δεν έχει να υστερήσει σε ηρωισμό και αυταπάρνηση από τον πραγματικό πόλεμο των ντουφεκιών, των κανονιών και των οβίδων. Είναι ο πόλεμος των γιατρών, των νοσοκόμων, των τραυματιοφορέων, των ασθενών με τον ίδιο πάντα εχθρό, το θάνατο. Η σελίδα της ιστορίας του υγειονομικού του ΔΣΕ είναι από τις ηρωικότερες, αν και ελάχιστα έχουν γραφεί. Η φτώχεια των πληροφοριών σ' αυτόν τον τομέα υπογραμμίζεται έντονα αν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πολεμούσαν οι αντάρτες, τις ανάγκες που είχαν και τις δυνατότητες υγειονομικής περίθαλψης που υπήρχαν από περιοχή σε περιοχή. Πρόκειται για μια σελίδα γεμάτη ανθρωπιά, ανεξάντλητη ηθική και σωματική δύναμη, που ανεβάζει σε πρωτόγνωρα ύψη την έννοια του ανθρώπου. Πρόκειται για μια λαμπρή στιγμή της ιατρικής επιστήμης και των υγειονομικών υπηρεσιών που αγγίζει - αν δεν ξεπερνάει - το ιδανικό της αποστολής τους. Πρόκειται για την επιβεβαίωση και δικαίωση των ιδανικών του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού αφού ό,τι κατορθώθηκε για τη σωτηρία της ανθρώπινης ζωής σε κείνες τις συνθήκες, είχε ως κίνητρο αυτά τα ιδανικά. Τα ιδανικά της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκοδημοκρατικής αναγέννησης της Ελλάδας. Οι ανάγκες περίθαλψης τραυματιών και αρρώστων εμφανίστηκαν, όπως ήταν φυσικό, από την πρώτη στιγμή που δημιουργήθηκαν οι αντάρτικες ομάδες των καταδιωκόμενων αγωνιστών του μεταβαρκιζιανού καθεστώτος. Κι όσο το αντάρτικο φούντωνε, τόσο οι ανάγκες αυτές μεγάλωναν, με αποτέλεσμα να είναι άκρως απαραίτητη ο οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας. Τον πρώτο καιρό του αντάρτικου κινήματος, όταν αυτό εκφραζόταν μέσα από τις ανταρτοομάδες, η υγειονομική περίθαλψη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Γιατροί στο βουνό δεν υπήρχαν κι όσοι είχαν κάποιες γνώσεις νοσοκόμου μοιράζονταν στα τμήματα και αποτελούσαν μέρος της μάχιμης δύναμής τους, ενώ με τα νοσοκομειακά τους καθήκοντα ασχολούνταν μετά το τέλος των μαχών. Ανύπαρκτο ήταν επίσης και το φαρμακευτικό υλικό, αν και σε κάποιες περιπτώσεις γινόταν περιοδικά δυνατή η στοιχειώδης προμήθειά του μέσω συνδέσμων με την Εθνική Αλληλεγγύη. Τις ελαφριές πληγές τους, οι πρώτοι αντάρτες τις περιποιούνταν μόνοι τους. Τις έπλεναν με νερό, με κρασί ή με λάδι και για επιδέσμους χρησιμοποιούσαν πανιά ή κομμάτια από ρούχα. Οι ελαφριά τραυματίες ακολουθούσαν τα τμήματα, ενώ όσοι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν κρύβονταν σε μαντριά, σε σπηλιές, μέσα στα δάση με κίνδυνο να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Μαζί μ' αυτούς τον ίδιο κίνδυνο διέτρεχαν και οι αντάρτες της υποτυπώδους υγειονομικής υπηρεσίας που τους φύλαγαν και τους παρείχαν στοιχειώδη βοήθεια. Οι δυσκολίες συνεχίστηκαν και όταν το αντάρτικο φούντωσε. Δε θα ήταν μάλιστα υπερβολή να πούμε πως επρόκειτο για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετώπισε ο ΔΣΕ. Γιατροί στα βουνά Από το καλοκαίρι του '46 το αντάρτικο άρχισε να φουντώνει. Τότε βγήκαν στο βουνό και οι πρώτοι γιατροί, όπως ο Νίκος Παλιούρας ή Κοκολιός και ο Β. Δαδαλιάρης. Σιγά - σιγά, στη διάρκεια του εμφυλίου, ακολούθησαν κι άλλοι που έφευγαν από τους τόπους που δούλευαν για να σωθούν από τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, όπως ο Νώντας Σακελλαρίου, ο Τάκης Σκύφτης, που στη συνέχεια τοποθετήθηκε αρχίατρος του ΚΓΑΝΕ, κ.ά. Σ' αυτούς προστέθηκαν στην πορεία και Ελληνες γιατροί, όπως ο πατέρας - όπως ονομάστηκε - της αντάρτικης χειρουργικής Γ. Τζαμαλούκας, που ήρθε μέσω Μπούλκες από τη Βιέννη αλλά και ξένοι γιατροί - σε περιορισμένο αριθμό - κυρίως χειρούργοι από τις λαϊκές Δημοκρατίες, γνωστοί στους αντάρτες με τα ονόματα Τίμπορ (από την Ουγγαρία), Μήτσος και Θόδωρος (Ψευδώνυμα - από τη Βουλγαρία και οι δύο), Ιπποκράτης και Αρης ή Ομηρος (Ψευδώνυμα - από την Πολωνία). Το ιατρικό προσωπικό του ΔΣΕ συμπληρώνουν και οι γιατροί του κυβερνητικού στρατού που αιχμαλωτίστηκαν από τους αντάρτες, όπως π.χ. ο Τ. Πετρόπουλος, και χρησιμοποιήθηκαν στις υγειονομικές του υπηρεσίες. Φυσικά δεν είναι δυνατό να αναφερθούμε στο σύνολο των ηρωικών αυτών ανθρώπων και λαμπρών επιστημόνων που πρόσφεραν ανυπέρβλητες υπηρεσίες στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού. Η παραπάνω αναφορά είναι απλώς ενδεικτική των συνθηκών που επικρατούσαν. Εντούτοις είναι αδύνατο να παραλείψουμε την αναφορά στο πρόσωπο του Πέτρου Κόκκαλη, που υπηρέτησε το ΔΣΕ και ως γιατρός και ως σημαίνον πολιτικό στέλεχος, αφού υπήρξε υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Παιδείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Μεγάλες ανάγκες - μικρές δυνατότητες Η εμφάνιση των γιατρών στο βουνό αναμφίβολα βελτίωσε τις συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, ανάλογα με τις συνθήκες διεξαγωγής του πολέμου και τις κατά τόπους δυνατότητες. Γενικά πάντως, πουθενά δεν υπήρξαν - γιατί δεν έγινε δυνατό να δημιουργηθούν - εκείνες οι συνθήκες που είναι απαραίτητες για να μπορέσει ένας γιατρός να προσφέρει στο βαθμό που χρειάζεται και μπορεί τις υπηρεσίες του. "Ο γιατρός στο αντάρτικο - γράφει ο αρχίατρος του ΔΣΕ Ν. Σακελλαρίου - αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις, στερείται τα πάντα, έχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Δεν έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί, να συμπληρώσει καμιά έλλειψή του. Εχει μονάχα το βουνίσιο καθαρό αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο γύρω του αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στον γιατρό και τον βοηθάει να τραβάει μπροστά". Και Συνεχίζει: "Είναι πολύ για ένα γιατρό να βρίσκεται μπροστά σ' έναν τραυματία που το μάτι του ζητάει βοήθεια και μια γάζα να τον επιδέσεις και συ κάθεσαι, τον βλέπεις χωρίς να μπορείς να του προσφέρεις καμιά βοήθεια, γυρίζεις πίσω σου να δεις κανένα κομμάτι πανί ή πουκάμισο να το σχίσεις και να το χρησιμοποιήσεις για γάζα. Τέτοιες στιγμές στο αντάρτικο ήταν κάθε μέρα" (Ν. Σακελλαρίου: "Το υγειονομικό του ΔΣΕ", Εκδόσεις "Τολίδη", σελ. 7 και 38). Πρωτόγονα μέσα άσκησης της ιατρικής Η έλλειψη μέσων, κατάλληλων ειδικοτήτων σε ιατρικό προσωπικό, η ανεπάρκεια υγειονομικών και γιατρών όλων των κατηγοριών και ο πόλεμος αντιμετωπίζονταν με την ανθρωπιά, τον ηρωισμό και τη λεβεντιά των ανθρώπων που στελέχωσαν τις υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ. Και δεν είναι λίγες εκείνες οι στιγμές που γιατροί χειρούργησαν ασθενείς με πρωτόγονα μέσα και χωρίς να έχουν σχετική ειδίκευση και μέσα. Να πώς περιγράφει ο γιατρός Τ. Σκύφτης ορισμένες από τις δυσκολίες στα τμήματα της Νοτίου Ελλάδας που κυρίως δρούσαν παρτιζάνικα: "Πώς παρέχονταν η περίθαλψη των τραυματιών: Σε κάθε σχεδιαζόμενη επίθεση των τμημάτων εγκαθιστούσαμε το χειρουργείο σε απόσταση μικρότερη από δύο ώρες μακριά από τον στόχο. Τοποθετούσαμε τέσσερα παλούκια στο έδαφος, ξύλα και κλαδιά σχημάτιζαν το χειρουργικό τραπέζι, συνήθως κάτω από δέντρα - σπάνια σε σπίτι. Κλίβανος δεν υπήρχε, χειρουργικά γάντια δεν υπήρχαν. Μπόλικος αιθέρας και άλλα ναρκωτικά δεν υπήρχαν. Κρατούσαμε πάντα ρεζέρβες για εγχειρήσεις που μόνο υπό νάρκωση μπορούσαν να γίνουν (κοιλιά - θώρακας κλπ.). Πολλές φορές χειρουργούσαμε με κεριά τη νύχτα ή με λάμπες αν είχαμε πετρέλαιο. βράζαμε λοιπόν τα εργαλεία σε τέντζερη, βράζαμε τις μπλούζες και πάντα τις φορούσαμε βρεγμένες και όταν δεν είχαμε πακεταρισμένες - αποστειρωμένες γάζες, βράζαμε και τις γάζες. Βοηθοί ήταν νοσοκόμες, όπως και ναρκωτές - που είχαν γίνει πολύτιμοι. Μ' αυτές τις συνθήκες γίνονταν όλες οι εγχειρήσεις - κοιλιάς, θώρακα, κρανίου κλπ. Πολλές φορές έπεφταν και σταγόνες βροχής ή φύλλα δέντρων στα τραύματα. Οποιος γιατρός δεν έζησε αυτή την ιατρική περιπέτεια, είναι δύσκολο να τα πιστέψει" (Βλέπε: Τ. Βουρνά: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας - Ο Εμφύλιος", σελ. 242 - 243). Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα αναφέρει ο γιατρός Γ. Τζαμαλούκας όταν στα τέλη του '47 έφτασε στο βουνό και παρέλαβε ένα αντάρτικο νοσοκομείο: "Ρώτησα - λέει - το συνάδελφο Σακελλαρίου για τη θεραπεία τραυματιών και των αρρώστων. Δηλαδή τι μέσα και τι φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε με φανερή λύπη ότι για την ώρα τα φάρμακα που είχαμε στη διάθεσή μας ήταν ελάχιστα. Με δυσκολία βγάζαμε πότε - πότε από τις πόλεις. Κύριος εφοδιαστής μας και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα και στα πυρομαχικά, ήταν ο αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του, τα 'φηνε όλα και το 'βαζε στα πόδια. Την ημέρα αυτή άρχιζα να σχηματίζω μια καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Αφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική κι άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. Εκανα καθημερινή "ψυχολογική" θεραπεία στους τραυματίες και άρρωστους αντάρτες. Ανοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πολιτικά θέματα, τους έκανα διάφορες ομιλίες για ιατρικά ζητήματα, τους μιλούσα για την αρρώστια τους και τα τραύματά τους και με ελάχιστα φάρμακα και τη βοήθεια του οργανισμού σιγά - σιγά οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν. Αρχισα να προσαρμόζω και την ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής. Θυμάμαι ότι σαν θεραπευτικό μέσο για διάφορους πόνους χρησιμοποιούσα μια πέτρα ζεστή. Την έβαζα στη φωτιά, θερμαινόταν αρκετά, την τύλιγα σ' ένα πανί και την τοποθετούσα στο μέρος που πονούσε. Η ζέστη ανακούφιζε τον πόνο. Η "θεραπεία" αυτή έγινε πασίγνωστη, και οι αντάρτες συχνά αστειεύονταν για τη "σύγχρονη" ιατρική" (Βλέπε: Γιώργη Τζαμαλούκα: "Ενάντια στο Θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι", Εκδόσεις "Νέα Βιβλία", σελ. 27). Από τις προαναφερόμενες μαρτυρίες ο αναγνώστης μπορεί να φανταστεί πώς ήταν η κατάσταση στην Πελοπόννησο και τα νησιά. Τιτάνιος αγώνας για βελτίωση της κατάστασης Με την έξοδό τους στο βουνό οι γιατροί κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών. Στις προσπάθειές τους αυτές σημαντική ήταν η διεθνιστική βοήθεια που τους δόθηκε με ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό από τις λαϊκές Δημοκρατίες. Οπου ήταν δυνατό δημιούργησαν μέσα στα δάση ή σε σπηλιές αναρρωτήρια και νοσοκομεία, εκπαίδευσαν νοσηλευτικό προσωπικό, δημιούργησαν κινητές ιατρικές μονάδες με τα πρόχειρα απαρχαιωμένα μέσα που διέθεταν κι ήταν μαζί άνθρωποι, αντάρτες κι επιστήμονες, αφού με το δικό τους τρόπο συμμετείχαν στις μάχες ακολουθώντας τα τμήματα στις πολεμικές επιχειρήσεις. Μάλιστα μετά από τις μάχες οι γιατροί προέβαιναν στην εξαγωγή δικών τους συμπερασμάτων για τη βελτίωση των υπηρεσιών που προσέφεραν. Ετσι έγινε και με τη μάχη του Γράμμου. "Η Μάχη του Γράμμου - γράφει ο Ν. Σακελλαρίου - πολλά μας δίδαξε. Εμπαιναν άμεσα προβλήματα, τα οποία έπρεπε να υλοποιηθούν". α. Να δημιουργήσουμε σχολές υγειονομικών στελεχών, που να είναι σε θέση να πλαισιώνουν τις ταξιαρχίες και τα τάγματα μια και δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουμε γιατρούς. β. Να οργανώσουμε σχολές νοσοκόμων σε ευρεία κλίμακα. γ. Να εξασφαλίσουμε τους υγειονομικούς σχηματισμούς, νοσοκομεία, χειρουργικές ομάδες, αναρρωτήρια, τάγμα τραυματιοφορέων, σταθμούς επίδεσης και προώθησης και άλλα από τον κίνδυνο αεροπορικού βομβαρδισμού. Ολα αυτά έπρεπε γρήγορα να βρουν τη λύση τους και ακόμα να προσαρμόσουμε την οργάνωσή μας με βάση και το οδικό δίκτυο του χώρου" (στο ίδιο, σελ. 87). Η υλοποίηση των παραπάνω πραγματοποιήθηκε, όπως αναφέρουν στα γραπτά τους ο Τζαμαλούκας και ο Σακελλαρίου. Δημιουργήθηκαν αρκετά Κινητά Ορεινά Χειρουργεία, φτιάχτηκαν σχολές μεσαίων υγειονομικών στελεχών από τις οποίες αποφοίτησαν 152 άτομα που ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί. Ακόμη από την υγειονομική υπηρεσία του Γενικού Αρχηγείου εκδόθηκε κι ένα βιβλιαράκι πρώτων βοηθειών που μοιράστηκε στους νοσοκόμους και τους αντάρτες, με τίτλο "Απλές οδηγίες για το νοσοκόμο και τον αντάρτη", οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων, οργανώθηκε στο χώρο του Βίτσι άξονας διακομιδής των τραυματιών, φτιάχτηκε κεντρική φαρμακαποθήκη, οργανώθηκε η τροφοδοσία των ασθενών ούτως ώστε να μην έχουν ελλείψεις τροφών που είχαν ανάγκη για τη θεραπεία τους κ.ο.κ. Το δίκτυο αυτό των υγειονομικών υπηρεσιών του Γενικού Αρχηγείου, νοσοκομεία, χειρουργεία, σχολές κλπ. επισκέφτηκε και ο Πωλ Ελυάρ. Οι παραπάνω βελτιώσεις αναμφίβολα ήταν άθλος παρ' όλο που δεν έγινε δυνατό να αγγίξουν όλες τις περιοχές της Ελλάδας που δρούσαν αντάρτικα τμήματα. Ενας άθλος που δείχνει τι μπορεί να καταφέρει ο άνθρωπος όταν δένει την επιστήμη με τα πιο ανθρώπινα ιδανικά. Αντιπαλεύοντας το θάνατο Αναμοχλεύοντας τις αναμνήσεις της, από τις μάχες και τη δράση του ΔΣΕ, ηΕυανθία Ζωίδη, που κατατάχθηκε, ως νοσοκόμα, στις γραμμές του στις αρχές του 1948, μας δίνει χαρακτηριστικά στιγμιότυπα των τεκταινόμενων της περιόδου. Μας μεταφέρει με τον δικό της τρόπο, στο κλίμα της εποχής της εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. "Εγώ πήγα να εργαστώ στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ, που βρισκόταν στο χωριό μου, Μονόπυλο Καστοριάς. Στην αρχή σε παθολογικό τμήμα και αργότερα σε χειρουργικό τμήμα. Υστερα από λίγο καιρό το Νοσοκομείο μεταφέρθηκε στο Γράμμο. Μέσα στο δάσος είχαν φτιάξει τέλειους θαλάμους από κορμούς πεύκων, όπως και τα κρεβάτια τους. Βρήκαμε έτοιμο χειρουργείο. Κοντά στους θαλάμους υπήρχαν και αμπριά, φαρμακείο με φαρμακοποιό τον μπαρμπα- Ηλία. Η κουζίνα και το πλυντήριο είχαν τοποθετηθεί μακριά από το Νοσοκομείο για να μη γίνει στόχος από τον καπνό. Ως γιατρούς - χειρούργους είχαμε τον Τζιαμαλούκα, τον Πετρόπουλο, καθώς και Ούγγρους εθελοντές. Για παθολόγους τον αρχίατρο Σακελαρίου και τους Φωτόπουλο, Μπαρτσιώτα, Δαδαλιάρη και Τράγγα. Υπήρχαν ομάδες τραυματιοφορέων. Ολο το προσωπικό του Νοσοκομείου γνώριζε σε ποια ομάδα αίματος ανήκαμε. Σε ώρες ανάγκης, δίναμε το αίμα μας"."Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό: Μας ήρθε μια μαχήτρια ακρωτηριασμένη και από τα δυο της πόδια. Ξεψυχούσε στο χειρουργικό τραπέζι. Ο γιατρός Τζαμαλούκας, αμέσως βρήκε ποια από τις νοσοκόμες είχε την ομάδα αίματος που χρειάζονταν. Πήραν από το αίμα της και το έβαλαν στην τραυματισμένη. Σε λίγο άνοιξε τα μάτια της. Η χαρά μας δεν περιγραφόταν...". Εβδομήντα μέρες "επί ποδός" "Αρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις το 1948 στο Γράμμο, που κράτησαν 70-72 μέρες. Τραυματίες κατέφθαναν πολλοί, νύχτα μέρα ήμασταν επί ποδός. Ολη μέρα επιδέναμε τραυματίες, τα αεροπλάνα μάς βομβάρδιζαν. Οταν χτυπούσε συναγερμός όλοι οι τραυματίες μεταφέρονταν στα αμπριά, έπειτα τους βγάζαμε γιατί τα αμπριά είχαν πολύ υγρασία. Το απόγευμα σχεδόν όλο το προσωπικό μετατρέπονταν σε τραυματιοφορείς. Τον βαριά τραυματισμένο - αφού του δίνονταν οι πρώτες βοήθειες - τον μετέφεραν σε φορείο 4 άτομα. Ξεκινούσαμε - ώρα 5 το απόγευμα - από τα δάση και από τα μονοπάτια. Φτάναμε στον προορισμό μας στις 10 το πρωί. Εκεί μας περίμεναν φορτηγά αυτοκίνητα που μετέφεραν τους τραυματίες στον προορισμό τους. Εμείς πίσω πάλι για να συνεχίσουμε το έργο μας. Αυτό γινόταν επί 70 μέρες. Η κούραση και η εξάντληση δεν περιγράφεται". "Αρχίζει η πορεία Γράμμο - Βίτσι. Φτάνοντας στο Βίτσι μας έστειλαν σε μάχιμα τμήματα. Εγώ με άλλες συναγωνίστριες, καταταχθήκαμε στην 14η Ταξιαρχία. Πήραμε μέρος σε όλες τις μάχες του Μπίκοβικ και της Φλώρινας. Δε σταματήσαμε να είμαστε μαχήτριες και νοσοκόμες. Σε μια από τις επιχειρήσεις είχαμε τραυματίες. Η νοσοκόμα, Ελεονώρα Ελευθερίου είχε δύο τραυματίες και δεν μπόρεσαν να οπισθοχωρήσουν. Πήρε τους τραυματίες και κρύφτηκαν στους θάμνους. Οταν συμπτυχθήκαμε είδαμε ότι έλειπε η νοσοκόμα και δύο αγωνιστές. Τότε καταλάβαμε ότι υπάρχουν τραυματίες και κάπου θα έχουν κρυφτεί. Πραγματικά, το επόμενο βράδυ πήγαμε, ψάξαμε και τους βρήκαμε". "Ο αρχίατρος Σακελαρίου, μας βρήκε εκεί που ήμασταν και μας συγκέντρωσε. Μας έστειλε σε υγειονομική σχολή. Τελειώνοντας μας έδωσαν το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Ξανά δημιουργήθηκε το χειρουργείο. Το προσωπικό του πήγαινε κοντά στις μάχες για τις πρώτες βοήθειες. Επίσης πηγαίναμε στα μάχιμα τμήματα και ελέγχαμε ό,τι αφορούσε την υγειονομική υπηρεσία. Στην περιοχή της Καστοριάς, κοντά στο Βίτσι, είχε οργανωθεί Λαϊκό Νοσοκομείο, το οποίο ήταν - αν θυμούμαι καλά - στο χωριό Βροντερό, το οποίο και βοηθούσαμε". "Αρχίζουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βίτσι και οπισθοχωρούμε στο Γράμμο. Σύντομα θα οπισθοχωρήσουμε και από το Γράμμο, τον Οκτώβρη του 1949. Πριν μια μέρα από την οπισθοχώρηση μας είπαν ότι όσοι είναι τραυματίες, άρρωστοι και αδύνατοι, να φύγουν στα μετόπισθεν. Κανένας από εμάς δεν έφυγε. Ολοι μείναμε. Την επόμενη μέρα πέσαμε σε κλοιό, τα αεροπλάνα πετούσαν τόσο χαμηλά που μας μυδριοβολούσαν. Εγώ ήμουν με την Ελεονώρα και την Ελένη. Ορκιστήκαμε ότι αν πρόκειται να μας πιάσουν, θα αυτοκτονήσουμε. Μέσα στον πανικό, βρέθηκα μόνη μου. Στην καλή μου τύχη, βγήκε μπροστά μου ένας γνωστός μου, έμπειρος μαχητής, ο Γιάννης Αλεξίου και στη συνέχεια βρήκαμε μια άλλη μαχήτρια που μας έβγαλε από τον κλοιό και συνδεθήκαμε με τα υπόλοιπα τμήματα στο Πυλκάτη. Αργότερα έμαθα πώς η Ελεονώρα, η αγαπημένη μου αγωνίστρια και ηρωίδα που ήταν πάντα πρώτη και χαμογελαστή, σκοτώθηκε στο Γράμμο...". Η ίδρυση του πρώτου αναρρωτηρίου στα Χάσια Το Σεπτέμβρη του 1946 στα Χάσια, στο χωριό Ανθρακιά, είχε ιδρυθεί το πρώτο αναρρωτήριο. Απ' τις αρχές του 1946, μετά από διωγμούς των ανθρώπων που είχαν πάρει μέρος στην Εθνική Αντίσταση, άρχισαν να δημιουργούνται οι ομάδες των ανταρτών και μετά την ενοποίησή τους τα συγκροτήματα. Το 1946 ήρθε ειδοποίηση στην ομάδα του Α. Υψηλάντη, Τάκη Λαζαρίδη και του Χρ. Παπαδόπουλου, ότι στη Δεσκάτη είχαν πιαστεί ορισμένοι δάσκαλοι, τους ξυλοκόπησαν και θα τους εκτελούσαν την επομένη. Εδωσαν μάχη τα τμήματα των ανταρτών, τους ελευθέρωσαν και τους φέρανε στο χωριό, την Ανθρακιά. Εκεί υπήρχαν κι άλλοι 3 τραυματίες. Εκείνο το διάστημα βρέθηκα στην Ανθρακιά. Εμεινα τρεις μέρες και με εντολή της διοίκησης έπρεπε να φύγω για να προμηθευτώ φάρμακα για τους τραυματίες. Αλλά δυστυχώς πιάστηκα στην Καλαμπάκα, κρατήθηκα στο τμήμα 20 μέρες και μετά, ελλείψει στοιχείων, με ελευθέρωσαν και με άλλους 4 στρατιώτες και έναν αξιωματικό από τη Δεσκάτη, τον Δημοσθένη Τζουτζούφη, γύρισα ξανά στην Ανθρακιά. Εκείνες τις μέρες είχε έρθει το κλιμάκιο από το Μπούλκες. Εκείνη τη στιγμή υπήρχαν 25 τραυματίες, ήταν επικίνδυνο να μείνουν στο χωριό και αποφασίστηκε να γίνει έξω από το χωριό, στο δάσος, αναρρωτήριο. Ιδρύθηκε πρόχειρος καταυλισμός για αναρρωτήριο. Το εξυπηρετούσαν 1 γιατρός Χρήστος από το Κηπουργιό Γρεβενών με το νοσοκόμο Τάκη από τη Γριά Γρεβενών και τις νοσοκόμες Αγορίτσα Μητράκη - Τσακίρη, Ελπίδα Γιωργούλα, Σταυρούλα Γιωργούλα και Δέσποινα, που ήταν στο τμήμα μας με τον Αρη Βελουχιώτη. Με πολύ μεγάλες δυσκολίες προμηθευόμασταν τα φάρμακα και φροντίζαμε για την ασφάλεια των τραυματιών. Βγαίναμε σκοπιά. Μετά τη μάχη στο Κηπουργιό, επειδή είχαν φύγει οι αντάρτες για τη μάχη, στο αναρρωτήριο έμενε το εντελώς απαραίτητο προσωπικό. Από προδοσία μάς περικύκλωσε ο στρατός και με μεγάλη δυσκολία καταφέραμε να σώσουμε τους τραυματίες μεταφέροντάς τους σε άλλο σημείο. Το 1947 βρέθηκα στον Κόζιακα και από τα Χάσια μας ζητούσαν φάρμακα. Επειδή στα Τρίκαλα μόνο εγώ γνώριζα την Αλληλεγγύη, με εντολή του Καρτσιώτη (Βάγιας Γιώργος) κατέβηκα στα Τρίκαλα και αφού τελείωσα την αποστολή μου, την ώρα που πήγαινα να φύγω, ένας χωριανός μου με γνώρισε και με παρέδωσε σε χωροφύλακα. Το Τμήμα Χωροφυλακής με την Ασφάλεια με παρέδωσαν στο στρατό που έδρευε στην Καλαμπάκα και από κει στο Μούργκανι. Μετά από κει αρχίζει ο μεγάλος Γολγοθάς μέσα σε διάφορες φυλακές και βγήκα το 1954. Ρίτσα ΤΣΙΑΚΙΡΗ

Η ΕΣΣΔ προτείνει υποχώρηση του ΔΣΕ

1949 Αναστολή των σχεδίων υποχώρησης, ύστερα από την εμφάνιση ειρηνευτικών πρωτοβουλιών Επιστροφή από το Βίτσι στο Γράμμο, μετά τον ελιγμό, Μάρτης 1948 Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε το 1949 θορύβησε, όπως ήταν αναμενόμενο, τη Σοβιετική Ενωση, η οποία έβλεπε ότι τα πράγματα εξελίσσονταν επικίνδυνα για την ειρήνη στον πλανήτη, για τους αγωνιζόμενους λαούς στον καπιταλιστικό κόσμο και ειδικότερα για τις λαϊκές δημοκρατίες που είχαν προκύψει στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδιαίτερα ανήσυχη ήταν η ΕΣΣΔ για τις βαλκανικές Λαϊκές Δημοκρατίες - την Αλβανία αλλά και τη Βουλγαρία - οι οποίες είχαν υποστεί ρήγμα με την αποσκίρτηση της Γιουγκοσλαβίας και ανά πάσα στιγμή κινδύνευαν από το ενδεχόμενο μιας αμερικανικής επέμβασης με πρόσχημα την ύπαρξη εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα και τη βοήθεια που έδιναν στο ΔΣΕ. Ετσι, με πρωτοβουλία της απευθείας στο ΚΚΕ, η ηγεσία της Σοβιετικής Ενωσης, την Ανοιξη του 1949, πρότεινε τον τερματισμό της ένοπλης εξέγερσης στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται από πολλές πλευρές. Μαρτυρίες για τη σοβιετική πρωτοβουλία Την πρόταση της Σοβιετικής Ενωσης στο ΚΚΕ για τερματισμό του εμφυλίου πολέμου μαρτυρούν ο Β. Μπαρτζιώτας, ο Μ. Παρτσαλίδης και ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας. Ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Ο αγώνας του ΔΣΕ" (σελ. 88) αναφέρει: "Το Μάη του 1949 η Σοβιετική Ενωση μας προειδοποίησε ότι, επειδή άλλαξε η κατάσταση (ψυχροπολεμική κατάσταση, δημιουργία του ΝΑΤΟ κλπ.) μπαίνει ζήτημα να σκεφτούμε αν πρέπει να σταματήσουμε τον πόλεμο, με απόφαση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, εφόσον δεν μπορούσαμε να νικήσουμε τον αντίπαλο μέσα στο 1949". Στη δικιά του μαρτυρία ο Μ. Παρτσαλίδης σημειώνει: "Στην πορεία του αγώνα, το 1948, η ηγεσία του ΚΚΣΕ σε συνάντησή της με αντιπροσωπεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας υποστήριξε την άποψη πως ο ένοπλος αγώνας στην Ελλάδα δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Αλλά στο δικό μας το κόμμα μόνο την άνοιξη του 1949 διατύπωσε το ΚΚΣΕ τη γνώμη πως έπρεπε να σταματήσει ο ένοπλος αγώνας. Είδαμε και μεις αυτή την ανάγκη. Καταρτίσαμε και σχέδιο υποχώρησης. Και ήμασταν έτοιμοι να το εφαρμόσουμε, αλλά μεσολάβησε μια κίνηση στους κύκλους του ΟΗΕ για λύση του ελληνικού ζητήματος και αναβλήθηκε προσωρινά η εφαρμογή του σχεδίου. Με την προσμονή των αποτελεσμάτων της κίνησης για ειρηνική λύση του ελληνικού προβλήματος, μας πρόλαβε η επίθεση του κυβερνητικού στρατού τον Αύγουστο στο Γράμμο και η ήττα μας" (Μ. Παρτσαλίδη: "Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης", Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, σελ. 199). Τέλος ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας γράφει σχετικά: "Στις 11 Απρίλη 1949, όταν διεξάγονταν οι μάχες στο Γράμμο και τον ανακαταλάβαμε, ο Ν. Ζαχαριάδης κλήθηκε να πάει στη Μόσχα... Στις 19 Απρίλη γύρισε ο Ζαχαριάδης. Εγώ βρισκόμουν στα τμήματα και γύρισα στο σταθμό του Γενικού Αρχηγείου τα ξημερώματα. Μόλις είχα ξαπλώσει το πρωί στις 20 Απρίλη. Ηρθε και με ξύπνησε ο Μ. Παρτσαλίδης και μου είπε: "Γιώργη - Γιώργη, μεγάλο κακό πάθαμε, ο Στάλιν μας έβαλε ζήτημα να υποχωρήσουμε, να σταματήσουμε τον ένοπλο αγώνα. Γιατί έχουν πληροφορίες, ότι τώρα το καλοκαίρι, με το πρόσχημα των επιχειρήσεων κατά του ΔΣΕ, οι Αμερικάνοι θα επιτεθούν και θα πάρουν την Αλβανία. Η Σοβιετική Ενωση λόγω της διακοπής των σχέσεών της με τη Γιουγκοσλαβία δεν μπορεί να βοηθήσει την Αλβανία, γι' αυτό πρέπει να αποφύγουμε να τους δώσουμε αυτό το πρόσχημα"... Το πρωί στις 20 Απρίλη, μαζευτήκαμε ο Ν. Ζαχαριάδης, ο Μ. Παρτσαλίδης κι εγώ. Ο Ζαχαριάδης μάς ανακοίνωσε τις συνομιλίες που είχε με το Στάλιν και άλλα μέλη της καθοδήγησης του ΚΚΣΕ. Του είπαν ότι η Αλβανία και η Βουλγαρία από την 1η Μάη 1949 κλείνουν τα σύνορά τους και δεν μπορούμε να παίρνουμε απολύτως τίποτα κι όποιος μπαίνει θα κρατείται. Καμιά βοήθεια δεν μπορούν να μας δώσουν, γιατί έτσι θα μπορέσουν ν' αποφύγουν τον πόλεμο με τους Αμερικάνους και την κατάληψη της Αλβανίας από τους Αμερικάνους. Του υπέδειξαν να υποχωρήσουμε στα τέλη του Μάη και να σταματήσουμε τον πόλεμο... Μπροστά μας έμπαινε ή να μείνουμε και να εξοντωθούμε μια και μας κλείνανε τα σύνορα ή να υποχωρήσουμε και να πάρουμε το δρόμο της εμιγκράτσιας. Δεν είχαμε τίποτα άλλο να κάνουμε από το να πειθαρχήσουμε και να προτιμήσουμε την υποχώρηση, όσο πικρή κι αν ήταν. Ο Ζαχαριάδης πρότεινε να φτιάξουμε έναν κατάλογο τροφίμων και πολεμικού υλικού που χρειαζόμαστε για τα τμήματά μας στο Βίτσι και στο Γράμμο, για διάστημα 2 μηνών. Ολα αυτά έπρεπε σε 10 μέρες να τα μεταφέρουμε γιατί την 1η Μάη του 1949 τα σύνορα κλείνανε. Να φτιάξουμε ένα σχέδιο συγκέντρωσης όλων των δυνάμεων της Ρούμελης και Θεσσαλίας προς το Γράμμο - Βίτσι. Πρότεινε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση να φτιάξει μια έκκληση προς τον ΟΗΕ, προς το παγκόσμιο συνέδριο ειρήνης, που θα προτείνει να μεσολαβήσουν για μια έντιμη δημοκρατική ειρήνευση του τόπου και ότι θα είναι έτοιμη για σταμάτημα του πολέμου, εφ' όσον εξασφαλιστεί αυτή η ειρήνη... Στις 22 Απρίλη ήρθε ο Β. Μπαρτζιώτας απ' το Γράμμο και πραγματοποιούμε συνεδρίαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Πήραν μέρος οι Ν. Ζαχαριάδης, Γιάννης Ιωαννίδης, Μ. Παρτσαλίδης, Β. Μπαρτζιώτας και ο Γούσιας. Ο Ζαχαριάδης μίλησε για τις συζητήσεις που έκανε στη Μόσχα και το ζήτημα της υποχώρησης που του έβαλαν. Είπε ότι όπως διαγράφτηκε η διεθνής κατάσταση πρέπει να υποχωρήσουμε. Δεν έχουμε άλλο δρόμο. Πρότεινε τους τρόπους που θα πραγματοποιήσουμε την υποχώρηση τεχνικά και πολιτικά ακριβώς όπως την πρότεινε και στην προηγούμενη σύσκεψη που κάναμε οι τρεις μας". Στη συνέχεια ο Γούσιας, αφού αναφέρεται σε διάφορα, λέει πως στις 4 Μάη του '49 ο Ζαχαριάδης με τηλεγράφημα από το Βίτσι ειδοποίησε ότι "δημιουργήθηκε νέα κατάσταση για την ώρα" κι ότι τα μέτρα υποχώρησης αναστέλλονταν (Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας: "Οι αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της Ελληνικής Αριστεράς", τόμος Α`, σελ. 500 - 502, 504, 507). Κρατώντας επιφυλάξεις για την ακρίβεια του συνόλου όσων αναφέρονται στις μαρτυρίες που παραθέσαμε, οφείλουμε να δεχτούμε ως πραγματικό γεγονός πως τον Απρίλη του 1949 πιθανότερα - κι όχι το Μάη που λέει ο Μπαρτζιώτας - εκδηλώθηκε σοβιετική πρωτοβουλία προς το ΚΚΕ για σταμάτημα του αντάρτικου. Κι αυτό αποδεικνύεται από το χαρακτήρα των ειρηνευτικών ανακοινώσεων που εξέδωσε εκείνο το διάστημα η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, αλλά και από μαρτυρίες αγωνιστών του ΔΣΕ που επιβεβαιώνουν ότι δόθηκε διαταγή για υποχώρηση, η οποία ανακλήθηκε στη συνέχεια. ΠΔΚ: Είμαστε έτοιμοι για τις μεγαλύτερες υποχωρήσεις Στις 20 Απρίλη του 1949 - αφότου είχε εκδηλωθεί η σοβιετική πρωτοβουλία και είχε ενημερωθεί σχετικά η ηγεσία του αντάρτικου κινήματος στο βουνό - η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, ύστερα από έκτακτη συνεδρίασή της, κατέληξε σε έκκλησή της "προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προς το Παγκόσμιο Συνέδριο των οπαδών της Ειρήνης" και "προς τους δημοκράτες όλου του κόσμου". Στην έκκληση, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: "Για να πετύχουμε ειρήνη και γαλήνη στην Ελλάδα είμαστε έτοιμοι να κάνουμε τις πιο μεγάλες υποχωρήσεις. Κάνουμε τη δήλωση αυτή αν και ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας παραμένει ακατανίκητος και καταφέρνει πετυχημένα χτυπήματα ενάντια στον αντίπαλό του. Οδηγός μας εδώ είναι αποκλειστικά τα συμφέροντα του Λαού, της Ελλάδας και της Ειρήνης. Σας καλούμε όλους εσάς να μας βοηθήσετε σ' αυτό το έργο. Είμαστε έτοιμοι να σταματήσουμε τον πόλεμο μόλις στην Ελλάδα εξασφαλιστεί η δυνατότητα να ζει κανείς χωρίς τον τρόμο του θανάτου, μόλις θα σταματήσουν οι μαζικές εκτελέσεις, μόλις θα δοθεί γενική αμνηστία και θα εξασφαλιστούν τα πιο στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Τον τελευταίο καιρό επίσημοι εκπρόσωποι της κυβέρνησης της Αθήνας μίλησαν για την ανάγκη να γίνουν στην Ελλάδα καινούριες βουλευτικές εκλογές. Είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε ουσιαστικά για μια τέτοια ειρηνική δημοκρατική διευθέτηση του εσωτερικού προβλήματος στην Ελλάδα για να πάψει η αιματοχυσία, για να αποχτήσει ο Λαός ησυχία, για να ενισχυθεί η παγκόσμια ειρήνη" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 504 - 505). Η παραπάνω έκκληση της ΠΔΚ έχει την ιστορική της σημασία, τόσο γιατί έρχεται χρονολογικά να επιβεβαιώσει τις μαρτυρίες περί σοβιετικής πρωτοβουλίας για σταμάτημα του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ, όσο και γιατί, μέσω αυτής της έκκλησης δηλώνεται φανερά η διάθεση για πραγματοποίηση του μέγιστου των υποχωρήσεων. Κατά τ' άλλα δεν ήταν η πρώτη φορά που η ΠΔΚ προέβαινε σε ειρηνευτικές εκκλήσεις. Τέτοιου χαρακτήρα εκκλήσεις γίνονταν από μέρους της σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, αφού συστατικό στοιχείο της δράσης του Δημοκρατικού Στρατού και της πολιτικής του ΚΚΕ ήταν και η διερεύνηση της δυνατοτήτων ειρηνικής διευθέτησης του ελληνικού ζητήματος.

Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (β`)

1948 - 1949 ) Οι ανησυχίες του Στάλιν και η πραγματικότητα στη διεθνή σκηνή Αφίσα που κυκλοφόρησε ο Δημοκρατικός Στρατός το 1948 Ενα ερώτημα, που ευθέως προκύπτει απ' όσα έχουμε αναφέρει προηγούμενα, αφορά το αν το ΚΚΕ ενημερώθηκε - και με ποιο τρόπο - για όσα συζητήθηκαν γύρω από το ελληνικό αντάρτικο στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48. Τα στοιχεία, που έχουμε στη διάθεσή μας, απαντούν θετικά. Η ηγεσία του ΚΚΕ έλαβε γνώση από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, με πρωτοβουλία των τελευταίων. Κι όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, η ενημέρωση που έκαναν οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές στην ηγεσία του ΚΚΕ δεν περιλαμβάνει καμιά δήλωση Στάλιν, για σταμάτημα ή αναδίπλωση του ελληνικού αντάρτικου. Γίνεται λόγος απλά, για τις σοβαρές επιφυλάξεις, που είχε ο Σοβιετικός ηγέτης όσον αφορά την πιθανότητα νίκης του ΔΣΕ και για προειδοποίηση από μέρους του προς τη γιουγκοσλαβική πλευρά, για τους κινδύνους που διέτρεχε από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, κινδύνους τους οποίους δεν έπρεπε να αψηφά, λογαριάζοντας στη σοβιετική βοήθεια. Οι πηγές από τις οποίες αντλείται η πληροφόρησή μας γύρω από το θέμα της ενημέρωσης του ΚΚΕ, είναι το ανέκδοτο ημερολόγιο του Γ. Ιωαννίδη - αποσπάσματα του οποίου περιήλθαν στην κατοχή του Φ. Οικονομίδη και δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο, πρώτη φορά, στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" το Φλεβάρη του 1980 - κι ένα υπόμνημα του Ν. Ζαχαριάδη προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, το οποίο βρίσκεται στα "Αρχεία ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" Στο ημερολόγιό του ο Γ. Ιωαννίδης αναφέρει: "Εφυγα στις 15 του Φλεβάρη για το Β (σημ. "Ρ": Βελιγράδι). Μπήκε ζήτημα απ' τους φίλους στο Β. να έλθει ο Νίκος (σημ. "Ρ": Ζαχαριάδης) για να λυθεί το βασικό ζήτημα της δικής μας υπόθεσης. Πραγματικά, από την πρώτη μέρα που έφτασα στο Β. ζήτησα να έλθω σε επαφή με τον ξάδελφο (σημ. "Ρ": Εννοεί πιθανόν τον Ράνκοβιτς), κυρίως, για να λύσουμε το ζήτημα των μεταφορών υλικού και της μετακίνησης των παιδιών για τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Την επόμενη μέρα, δηλαδή στις 18 του Φλεβάρη, με φώναξε και φάγαμε μαζί το μεσημέρι. Μαζί μου ήτανε ο Πετρής (σημ. "Ρ": Ρούσος). Στο τραπέζι κάθισαν ο συν/ρχης της δουλιάς, ο ξάδελφος και η γυναίκα του. Καθίσαμε εκεί απ' τις 12 το μεσημέρι μέχρι τις 5 το απόγευμα... Κανονίστηκαν φυσικά ικανοποιητικά μια σειρά ζητήματα που έχουν σχέση με τις ανάγκες μας σε υλικά και τρόφιμα και χρόνος μεταφοράς τους... Μετά ο ξάδελφος μού είπε ότι ο παππούς (σημ. "Ρ": Στάλιν) έχει επιφυλάξεις σχετικά με τον αγώνα που διεξάγουμε και ότι τους προειδοποίησε πως αυτός δεν μπορεί να έχει καμιά υποχρέωση αν τους συμβεί τίποτε. Αυτοί σκέφτηκαν πως καλό θα είναι να πάει ο Νίκος να δει τον παππού και να λύσει το σοβαρότατο αυτό ζήτημα. Συμφώνησα και κανονίσαμε να φωνάξουμε τον Νίκο. Ο Νίκος ήλθε στις 21 του Φλεβάρη. Το βράδυ στις 6.30 πήγαμε στου Μουργκ, ήταν και τα τρία ξαδέλφια (σημ. "Ρ": Πιθανόν εννοεί τους Ράνκοβιτς, Κάρντελι, Τζίλας). Μιλήσαμε για το ζήτημα του παππού. Δηλώσαμε ότι θα συνεχίσουμε οπωσδήποτε τον αγώνα μας και μοναχοί μας. Ο Νίκος είπε ότι δε βλέπει το λόγο να ζητήσει να δει τον παππού και ότι θα προσπαθήσουμε να του αποδείξουμε πως δεν έχει δίκιο" (Βλέπε: Εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" 5 - 6/2/1980 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 83 - 84). Αργότερα, με υπόμνημά του προς το ΚΚΣΕ ο Ζαχαριάδης διευκρίνισε ότι κατά τη διάρκεια εκείνης της συνάντησης με την ηγεσία του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, ο Τζίλας ανέφερε ότι ο Στάλιν είχε εκφράσει "αμφιβολία" για τη δυνατότητα νίκης του ΚΚΕ, και ο Κάρντελι είχε προσθέσει ότι ο Σοβιετικός ηγέτης "προειδοποίησε" τους Γιουγκοσλάβους πως "αν βοηθώντας τον ΔΣΕ, τραβηχτούν σε πόλεμο με τους Αγγλοαμερικάνους, η ΕΣΣΔ δε θα τους δώσει καμία βοήθεια", (Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 84). Ηταν δικαιολογημένοι οι φόβοι του Στάλιν; Εχει αξία - για την πληρέστερη εξέταση του θέματος γύρω από τη στάση της Σοβιετικής Ενωσης απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ το 1948 - να εξετάσουμε αν ευσταθούσαν οι φόβοι του Στάλιν για την πολιτική του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού - ιδιαίτερα των Αμερικανών - σχετικά με το ελληνικό ζήτημα, αλλά και ευρύτερα. Ο Φ. Οικονομίδης στο προαναφερόμενο βιβλίο του (σελ. 84 - 85) λέει σχετικά: "Φυσικά, η θέση του Στάλιν ήταν αποτέλεσμα μιας ευρύτερης ματιάς των Σοβιετικών πάνω στη διεθνή σκακιέρα, όπου το ελληνικό αντάρτικο ήταν ένα από τα βασικά πιόνια στην αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ. Η σοβιετική ηγεσία, διαμέσου των μυστικών της υπηρεσιών είχε πληροφορίες για ύποπτες κινήσεις στην Ελλάδα, που σκόπευαν εναντίον των βαλκανικών λαϊκών δημοκρατιών. Το Σεπτέμβρη του 1947 ο Κρόμι είχε σημειώσει για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι οι ΗΠΑ όφειλαν "να κάνουν τελείως ξεκάθαρο με λόγια και με έργα" ότι ήταν "αποφασισμένες να υπερασπίσουν την Ελλάδα, όπως θα υπεράσπιζαν το Μανχάταν". Οι Αμερικανοί έπρεπε "να έχουν στο μυαλό τους ότι στη διπλωματία, όπως και στον πόλεμο, η καλύτερη άμυνα είναι μια δυναμική επίθεση", γι' αυτό έπρεπε "να αρχίσουν να υποσκάπτουν τη Ρωσία στο αδυνατότερό της σημείο, δηλαδή στους Βαλκάνιους γείτονες της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Αλβανία"". Και συνεχίζει ο Φ. Οικονομίδης: "Στις 19Μαρτίου 1948 ο Ράνκιν ρώτησε τον αντιστράτηγο Βαν Φλιτ και τον Γκρίζγουολντ: "Υπό ποίες προϋποθέσεις, αν υπάρχουν, μπορούσαν να μελετηθούν επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον της Αλβανίας;"". Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η επιθετικότητα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού απέναντι στο προοδευτικό - κομμουνιστικό κίνημα, όπως ήταν φυσικό, δεν εξαντλούνταν στα στενά πλαίσια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, αλλά με αφορμή αυτόν τον πόλεμο και για τον περιορισμό ευρύτερα του επαναστατικού κινήματος, απειλούσε και τις λαϊκές δημοκρατίες στα βαλκάνια. Οι ΗΠΑ έδειχναν να μη διστάζουν, απεναντίας προετοιμάζονταν σχετικώς, να αναλάβουν ακόμη και ενεργό στρατιωτική δράση στην περιοχή. Κι αυτό φαίνεται και από τα αμερικανικά ντοκουμέντα που δημοσιεύτηκαν το Δεκέμβρη του 1977 στο περιοδικό "Ταχυδρόμος". Συγκεκριμένα, στις 16 Ιανουαρίου 1948 το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών σε έκθεσή του έγραφε τα εξής: "Η ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής είναι ζωτική για την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών... Η ασφάλεια όλης της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής θα διατρέξει κίνδυνο αν η Σοβ. Ενωση πετύχει στις προσπάθειές της να αποκτήσει τον έλεγχο οποιασδήποτε από τις ακόλουθες χώρες: Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία ή Περσία. Υπό το πρίσμα των παραπάνω η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει, σύμφωνα με τις αρχές και το πνεύμα του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, να υποστηρίξει την ασφάλεια της Αν. Μεσογείου και της Μ. Ανατολής. Σαν αναγκαία συνέπεια αυτής της πολιτικής οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βοηθήσουν στη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ιταλίας, Ελλάδας, Τουρκίας και Περσίας. Ασκώντας αυτή την πολιτική οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι έτοιμες να κάνουν πλήρη χρήση της πολιτικής, οικονομικής και αν είναι ανάγκη και της στρατιωτικής τους δυνάμεως με τον τρόπο που θα θεωρείται πιο αποτελεσματικός" ("Ταχυδρόμος", 1/12/1977). Δε χωράει καμία αμφιβολία πως ο Στάλιν ήταν εντελώς μέσα στα πράγματα στις εκτιμήσεις του γύρω από την πολιτική του ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα και τους κινδύνους που διέτρεχαν οι βαλκανικές λαϊκές δημοκρατίες. 1949: Η διεθνής κατάσταση οξύνεται Στα 1949 η διεθνής κατάσταση οξύνθηκε περισσότερο και ο ιμπεριαλισμός εμφανίστηκε πιο απειλητικός, ενώ ο παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων είχε γείρει ακόμη πιο αποφασιστικά σε βάρος της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών. Πέραν των όσων άλλων συνέθεταν το παγκόσμιο σκηνικό εκείνης της εποχής, η τότε συγκρότηση του ΝΑΤΟ είναι αρκετή απόδειξη, για να κατανοήσει κανείς σε χοντρές γραμμές τη νέα κατάσταση που δημιουργούνταν. Το σύμφωνο του ΝΑΤΟ υπογράφηκε στην Ουάσιγκτον, στις 4 Απρίλη του 1949 από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, του Καναδά, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Ισλανδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας. Με την υπογραφή αυτού του συμφώνου τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έθεταν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις κάτω από τον αποφασιστικό έλεγχο του αμερικανικού Πενταγώνου. Ολες οι προαναφερόμενες κυβερνήσεις υπέγραψαν διμερείς στρατιωτικές συνθήκες με τις ΗΠΑ, στις οποίες καθορίζονταν οι όροι για την παροχή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας, ο εξοπλισμός των ενόπλων δυνάμεών τους κ.ά. Τέλος, τα στρατιωτικά τους δόγματα ενιαιοποιήθηκαν σ' ένα κοινό αμερικανόπνευστο στρατιωτικό δόγμα, αυτό της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ετσι η δημιουργία του ΝΑΤΟ ολοκλήρωνε την ανασυγκρότηση του διεθνούς ιμπεριαλισμού με ηγέτη τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια ανασυγκρότηση που είχε πρωτοχαραχτεί σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο με το "Δόγμα Τρούμαν" και το "Σχέδιο Μάρσαλ". Η εξέλιξη αυτή δεν μπορούσε να μην έχει καθοριστική επίδραση στα ελληνικά πράγματα. Βεβαίως, η Ελλάδα δεν κλήθηκε να συμμετάσχει στην ιδρυτική διάσκεψη του ΝΑΤΟ. Μέλος του έγινε τρία χρόνια αργότερα. Αυτό όμως δε σήμαινε τίποτα το ιδιαίτερο, γιατί ήδη ήταν αμερικανικό προτεκτοράτο και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν κανένα λόγο να την εντάξουν αμέσως στην ατλαντική συμμαχία, αφού εξυπηρετούνταν άψογα τα συμφέροντά τους και τα σχέδιά τους στην περιοχή.

Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (α')

1948 - 1949 Το περίφημο "σβαρνούτ" και η αλήθεια Για τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα και ειδικότερα απέναντι στον αγώνα που έδινε ο ΔΣΕ, είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε αρκετές φορές. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα κεφάλαιο του εμφυλίου που θα έχριζε ειδικής μελέτης και που δε θα πάψει να απασχολεί ιστορικούς και ερευνητές, αφού η διερεύνηση του σχετικού, πολύτιμου σε πληροφορίες, αρχειακού υλικού μόλις τώρα δειλά - δειλά αρχίζει. Κι ενώ αυτό είναι μια πραγματικότητα, που θα έπρεπε, αν μη τι άλλο, να σημαίνει επιφυλακτικότητα και προσοχή σ' ό,τι ο καθένας γράφει και υποστηρίζει ασχολούμενος με το θέμα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι συγγραφείς ιστορικών ερευνών διακρίνονται από την απολυτότητα στα συμπεράσματα κι από ένα άγχος να χρεώσουν στη Σοβιετική Ένωση κάθε λογής ευθύνη για όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η διεθνής κατάσταση επέδρασε αποφασιστικά στις ελληνικές υποθέσεις την περίοδο του εμφυλίου. Αλλά για να υπηρετείται η επιστημονική ιστορική αλήθεια και να αποδίδονται "τα του Καίσαρος τω Καίσαρι... ", αυτή η πραγματικότητα θα πρέπει να ερμηνεύεται μέσα στα πλαίσια της ταξικής πάλης που διεξαγόταν τότε και να λαμβάνεται υπόψη ο συσχετισμός δυνάμεων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Δυστυχώς, ιδιαίτερα στην ελληνική ιστορική φιλολογία γύρω από τον εμφύλιο, συμβαίνει - σε πολλές περιπτώσεις - το ακριβώς αντίθετο. Πράγμα, βεβαίως, καθόλου παράξενο, αφού συνήθως ο στόχος είναι είτε να υπηρετηθεί ανοιχτά η ιστορική, για τα γεγονότα, εκδοχή της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή των νικητών του εμφυλίου, είτε να εξυπηρετηθούν εφήμερες πολιτικο - ιδεολογικές και αντικομμουνιστικές σκοπιμότητες. Κλασική περίπτωση, που αποδεικνύει αυτού του είδους τις σκοπιμότητες είναι - πέραν όλων των άλλων - ο μύθος που έχει δημιουργηθεί γύρω από τη θέση της ΕΣΣΔ απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, το διάστημα 1948 - 1949. Το "σβαρνούτ" και η ιστορική αλήθεια Το πιο πολυσυζητημένο θέμα γύρω από τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο, την περίοδο 1948 - 1949, αφορά τη συζήτηση που είχε ο Στάλιν στη Μόσχα, το Φλεβάρη του '48, με αντιπροσωπείες των Γιουγκοσλάβικου και Βουλγάρικου Κομμουνιστικών Κομμάτων. Οι πληροφορίες που έχουμε για το θέμα προέρχονται κυρίως από γιουγκοσλαβικές πηγές. Έχουν γράψει σχετικά, ο βιογράφος του Τίτο, Βλάντιμιρ Ντέντιερ, στα βιβλία του "Ο Τίτο μιλάει" (1953) και "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο" (1984), Ο Μ. Τζίλας στα βιβλία του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (1962) και "Εξουσία" (1983) και τέλος ο Εντβαρντ Κάρντελι στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957). Στο βιβλίο του "Ο Τίτο μιλάει", που εκδόθηκε το 1953, ο Β. Ντέντιερ ισχυρίζεται πως ο Στάλιν στην προαναφερόμενη συνάντηση, το Φλεβάρη 1948, με τους Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, είπε πως ο αγώνας του ΔΣΕ στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει, γιατί δεν είχε προοπτικές νίκης. Στο μεταγενέστερο όμως τρίτομο έργο του, που εκδόθηκε το 1984 με τίτλο "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο", ενώ αναφέρεται στο θέμα, παραλείπει τη "δήλωση" του Στάλιν για σταμάτημα του ελληνικού αντάρτικου!!! Ευρέως γνωστά και διαδεδομένα είναι όσα έγραψε για το θέμα ο Μ. Τζίλας - παλιό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενός συνεργάτης του Τίτο - στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Εκεί, ο Τζίλας ισχυρίζεται πως ο Στάλιν, στη συνάντηση στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48, με κατηγορηματικό τρόπο υπογράμμισε ότι το αντάρτικο στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει το ταχύτερο δυνατό. Αργότερα, όμως, στο βιβλίο του "Εξουσία" (κυκλοφόρησε το 1983), ο Τζίλας αναφέρει πως ο Στάλιν χρησιμοποίησε τη λέξη "σβαρνούτ" για το ελληνικό αντάρτικο, που σημαίνει "να αναδιπλωθεί" και όχι - όπως αποδόθηκε στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" - "να σταματήσει" (Βλέπε σχετικά: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295). Παρ' όλα αυτά, ευρέως γνωστά είναι όσα ο Τζίλας έγραψε στις "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Οι σχετικοί διάλογοι που αναφέρονται εκεί κοσμούν, σχεδόν, κάθε γραπτό που ασχολείται με τον ελληνικό εμφύλιο και θεωρούνται - άλλοτε από σκοπιμότητα και άλλοτε από άγνοια - ως το θέσφατο της ιστορικής μαρτυρίας. Αντίθετα η σχετική μαρτυριά του Ε. Κάρντελι που περιέχεται στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957", (κυκλοφόρησε στη Γιουγκοσλαβία το 1980) αποσιωπάται τις περισσότερες φορές επιμελώς, ιδιαίτερα στην ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία για τον εμφύλιο πόλεμο, παρόλο που η πρόσβαση σ' αυτήν είναι εύκολη και δυνατή, αφού δημοσιεύτηκε στα ελληνικά από την εφημερίδα "ΑΥΓΗ". Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Ο Κάρντελι, αυτόπτης μάρτυρας - όπως και ο Τζίλας - των όσων είπε ο Στάλιν για το ελληνικό αντάρτικο το Φλεβάρη του '48, πουθενά δεν αναφέρει δήλωση του Σοβιετικού ηγέτη για σταμάτημα ή αναδίπλωση του αγώνα του ΔΣΕ!!! Τι λέει ο Μ. Τζίλας Για πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη θα σταθούμε πιο αναλυτικά στις μαρτυρίες του Τζίλας και του Κάρντελι, αρχίζοντας απ' τον πρώτο. Στο βιβλίο του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (Ελληνική έκδοση: Κ. Χ. Καμαρινόπουλος, Αθήνα 1962, σελ. 160 - 161), ο Μ. Τζίλας αναφέρεται στη συνάντηση που είχαν στις 10 Φλεβάρη του 1948, στο Κρεμλίνο αντιπροσωπείες του ΚΚΣΕ, του ΚΚ Βουλγαρίας και του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Τη σοβιετική αντιπροσωπεία αποτελούσαν οι Στάλιν, Μολότοφ, Ζντάνοφ, Μαλένκοφ, Σουσλόφ και Ζόριν. Τη γιουγκοσλάβικη οι Τζίλας, Κάρντελι, Μπάκαριτς και τη βουλγάρικη οι Δημητρόφ, Κολάροφ και Κοστόφ. Εκεί ο Στάλιν - πάντα σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Τζίλας - κάποια στιγμή έστρεψε τη συζήτηση στον ελληνικό εμφύλιο και είχε μια διαλογική συζήτηση με τον Κάρντελι. Ο σχετικός διάλογος Στάλιν - Κάρντελι για το ελληνικό ζήτημα, σύμφωνα με τον Τζίλας, έχει ως εξής: Ο Σοβιετικός ηγέτης ρώτησε τον Κάρντελι: "Πιστεύετε στην επιτυχία αυτής της εξέγερσης; ". Ο Κάρντελι απάντησε "ότι αν η ξένη επέμβαση δεν κλιμακωθεί και αν οι Ελληνες σύντροφοι δε διαπράξουν μεγάλα στρατιωτικά και πολιτικά σφάλματα... ". Τότε ο Στάλιν τον διέκοψε λέγοντας: "Αν, αν... Όχι δεν έχουν καμιά απολύτως προοπτική επιτυχίας. Τι νομίζετε, πως η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες - οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο - θα σας επιτρέψουν να κόψετε τις γραμμές επικοινωνίας τους στη Μεσόγειο. Σαχλαμάρες. Κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό". Και κατέληξε τονίζοντας πως η εξέγερση στην Ελλάδα έπρεπε να αναδιπλωθεί (σβαρνούτ) το συντομότερο δυνατό (Βλέπε: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 82 - 83. Σημειώνουμε ακόμη, ότι στην ελληνική έκδοση του βιβλίου "Συνομιλίες με τον Στάλιν", η φράση του σοβιετικού ηγέτη "κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό", έχει παραλειφθεί!!! ). Αναμφίβολα δεν είναι το ίδιο πράγμα να λες "να αναδιπλωθεί η εξέγερση στην Ελλάδα", με το να λες "να σταματήσει". Η διαφορά είναι τεράστια και εύκολα αντιληπτή αν θελήσει κανείς να μεταφέρει αυτές τις φράσεις στις συνθήκες του εμφυλίου πολέμου και να τις μετατρέψει σε πολιτική. Να επιχειρήσει να δει, δηλαδή, τι πραγματικά σημαίνουν από πολιτική άποψη. Όμως δεν αξίζει να σταθούμε περισσότερο σ' αυτό το ζήτημα, παρόλο που με αυτό το "να σταματήσει το αντάρτικο", έχει φτιαχτεί ολόκληρη μυθολογία κι έχουν ειπωθεί τα μύρια όσα για τη στάση της ΕΣΣΔ πάνω στο ελληνικό ζήτημα. Αξίζει περισσότερο να δούμε τι μαρτυρεί ο Ε. Κάρντελι. Η μαρτυρία του Κάρντελι Στο βιβλίο του Κάρντελι που προαναφέραμε - αποσπάσματα του οποίου μεταφράστηκαν στα ελληνικά και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα "ΑΥΓΗ" το 1980 - ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης αναφέρεται εκτενώς στη συνάντηση με τον Στάλιν, το Φλεβάρη του '48, καθώς στα όσα ελέχθησαν γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Συγκεκριμένα, ο Κάρντελι λέει: "Δεύτερο πρόβλημα που έθεσε ο Στάλιν ήταν η Ελλάδα. Με ρώτησε ανοιχτά: "Μήπως εσείς πραγματικά σκέπτεστε ότι είναι δυνατή η νίκη της εξέγερσης στην Ελλάδα; " Απάντησα ότι δεν είμαστε εμείς αυτοί που οργάνωσαν την εξέγερση στην Ελλάδα, αλλά οι ίδιοι οι Έλληνες. Εμείς που είμαστε στα σύνορά τους δεν μπορούμε να αποφύγουμε να τους δίνουμε βοήθεια, τέτοια που κάθε επαναστατικό κίνημα θα έδινε σε άλλο επαναστατικό κίνημα. Κι όσον αφορά τις δυνατότητες νίκης της εξέγερσης στην Ελλάδα, αυτό εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες: "Αν αναπτυσσόταν το εργατικό κίνημα στις άλλες χώρες, αν η διεθνής κατάσταση ήταν ικανοποιητική, αν η εξέγερση έπαιρνε την απαραίτητη βοήθεια κλπ. ". Ο Στάλιν τότε με διέκοψε: "Αν... αν... αν... Όλη η αναμονή σας ξεκινάει από το αν... Είναι καθαρή αυταπάτη να σκέφτεται κανείς ότι οι δυτικές δυνάμεις θα αφήσουν την Ελλάδα στους κομμουνιστές. Εσείς μαζί με τους Έλληνες κομμουνιστές ζείτε σ' έναν κόσμο χίμαιρας. Και μ' αυτό τον τρόπο μας τοποθετείτε μπροστά σε πολιτικές δυσχέρειες. ". Του είπα: "Σύντροφε Στάλιν, μα τι μπορούμε να κάνουμε τώρα εμείς αν στην Ελλάδα και στα σύνορά μας υπάρχει εξέγερση. Αν εκείνοι ζητάνε τη βοήθειά μας, αν μας φέρνουν ως τα σύνορα τραυματίες κλπ. Μήπως πρέπει να κλείσουμε τα σύνορα; Να αποξενωθούμε από αυτό το κίνημα; Τι να κάνουμε; ". Ο Στάλιν μου απάντησε αυστηρά: "Ας δώσει ο Θεός να 'χετε δίκιο. Ίσως εγώ να 'χω λάθος. Εγώ ήδη έχω λαθέψει σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτή ήταν η Κίνα. Δεν πίστευα στη νίκη των Κινέζων κομμουνιστών. Ήμουνα βέβαιος ότι οι Αμερικάνοι θα κάνουν τα πάντα για να καταπνίξουν αυτή την εξέγερση. Παρακινούσα το Μάο λέγοντάς του ότι είναι καλύτερα να συμφιλιωθεί με τον Τσανγκ Κάι Σεκ και να σχηματίσει μαζί του κάποια μορφή κυβέρνησης συνασπισμού. Κάλεσα ακόμα και κινέζικη αντιπροσωπεία στη Μόσχα. Η αντιπροσωπεία ήρθε, άκουσε όσα της είπα, σύμφωνα με την κινέζικη συνήθεια όλοι χαμογελούσαν, κουνούσαν συγκαταβατικά τα κεφάλια τους κι έφυγαν. Κι όταν επέστρεψαν, ο Μάο άρχισε τη μεγάλη επαναστατική του επίθεση και τελικά νίκησε. Όπως βλέπετε κι εδώ μπορώ να κάνω λάθος. Ας δώσει ο θεός να γίνει έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδας. Αλλά πρέπει να πω ότι δεν πιστεύω στο Θεό. Η Ελλάδα δεν είναι Κίνα. ". Μόνο μετά από μια τέτοια θέση του Στάλιν, μου έγινε σαφές γιατί η σοβιετική βοήθεια στην εξέγερση στην Ελλάδα ήταν μόνο στα λόγια, ενώ από υλική άποψη στην πραγματικότητα ήταν συμβολική. Κι αμέσως μόλις φτάσαμε στη σύγκρουση ανάμεσα στο Στάλιν και στο ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, εκείνος ξεπούλησε αυτήν την εξέγερση, που λένε σε μία νύχτα και την ευθύνη γι' αυτό την απέδωσε σε μας". (Βλέπε: Εφημερίδα "ΑΥΓΗ" 17/2/1980 - Μετάφραση από τα σέρβικα: Λ. Χατζηπροδρομίδης). Ορισμένα συμπεράσματα Συγκρίνοντας οι δύο μαρτυρίες - αυτή του Τζίλας κι αυτή του Κάρντελι - γίνεται αντιληπτή με γυμνό μάτι η ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους, στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί. Ο Κάρντελι, ο οποίος έκανε τη σχετική - για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο - συζήτηση με τον Στάλιν και που αναμφίβολα γνώριζε τι είχε γράψει ο Τζίλας γύρω από το θέμα, δεν αναφέρει πουθενά να είπε ο Σοβιετικός ηγέτης, ότι το ελληνικό αντάρτικο έπρεπε να σταματήσει ή να αναδιπλωθεί. Και δε θα είχε κανένα λόγο να παραλείψει μια τόσο σοβαρή δήλωση από μέρους του Στάλιν - αν υπήρχε τέτοια δήλωση στην πραγματικότητα - αφού δε διστάζει να κατηγορήσει, χωρίς περιστροφές, το Σοβιετικό ηγέτη για ξεπούλημα του αγώνα του ΔΣΕ και του ΚΚΕ. Δεν μπορούμε, επίσης, να δεχτούμε, πως η παράλειψη αυτής της δήλωσης από τον Γιουγκοσλάβο ηγέτη μπορεί να οφείλεται σε πιθανή έλλειψη μνήμης. Τα γραπτά, τουλάχιστον, του Τζίλας, δεν άφηναν περιθώρια να ασθενήσει η μνήμη του Κάρντελι, ειδικά σ' αυτό το θέμα. Μια μνήμη που ομολογουμένως δεν ήταν καθόλου κακή, αν την κρίνει κανείς με βάση τη μαρτυρία του, που παραθέσαμε. Συμπερασματικά, στα όσα αναφέραμε, μπορούμε βάσιμα να υποστηρίξουμε πως μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, που να μας κάνει να δεχτούμε ως πιθανή μια δήλωση του Στάλιν, το 1948, για σταμάτημα ή αναδίπλωση του ελληνικού αντάρτικου. Αντίθετα, από τα στοιχεία που έχουμε υπόψη μας, ποτέ οι Σοβιετικοί στα 1948, δε ζήτησαν από το ΚΚΕ σταμάτημα ή αναδίπλωση του αγώνα του ΔΣΕ. Ισα ίσα, που βοήθησαν αυτό τον αγώνα και μόνο τον Απρίλη του 1949 εξέφρασαν τη γνώμη - απευθείας στην ηγεσία του κόμματος - πως οι αντάρτες έπρεπε να υποχωρήσουν. Από τις προαναφερόμενες γιουγκοσλαβικές μαρτυρίες μπορούμε να δεχτούμε - κρατώντας επιφυλάξεις για το πώς διατυπώθηκαν από τον Στάλιν οι διάφορες κρίσεις του - ως πιθανώς αληθινή, την εκτίμηση που αποδίδεται στον Σοβιετικό ηγέτη, για τις προοπτικές του αγώνα του ΔΣΕ. Ίσως ο Στάλιν, έχοντας προφανώς μια ευρύτερη αντίληψη του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, να είχε καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι το αντάρτικο κίνημα στην Ελλάδα δεν είχε πιθανότητες νίκης. Η εκτίμησή του ότι οι Αγγλοαμερικάνοι - και ιδιαίτερα οι Αμερικανοί ως ισχυρότερη δύναμη στον κόσμο - θα έκαναν τα πάντα, για να μη χάσουν τον έλεγχο της Μεσογείου, σε συνδυασμό με τη φράση του "κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό", δείχνει πως είχε σαφή, άκρως ρεαλιστική και καλοζυγισμένη εκτίμηση του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Πώς αντιλαμβανόταν - πολύ σωστά - τον ελληνικό εμφύλιο στη διεθνή διάστασή του, ως αναπόσπαστο στοιχείο της ταξικής πάλης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ιστορία ενός ποιήματος Μια συγκινητική επιστολή ενός αναγνώστη μας "Αγαπητοί σύντροφοι του "Ρ", Ο Γάλλος ποιητής Πολ Ελιάρ, πρώτος, σε πορεία στο Βίτσι Το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, με βρήκε όμηρο στο χιτλερικό στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων του Βραδεμβούργου, απ' όπου με απελευθέρωσαν τα σοβιετικά στρατεύματα. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, τον Αύγουστο του 1945, βρήκα τον πατέρα μου κρατούμενο από το μεταπολεμικό κράτος, ως αντιστασιακό. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα και η ζωή πολύ σκληρή. Το 1948 ήρθε η σειρά μου να υπηρετήσω τη στρατιωτική θητεία και με κάλεσαν στρατιώτη. Με ενέργειες του τότε δημάρχου Φιλιατρών Μεσσηνίας, με τον οποίο είμαστε γείτονες και με αγαπούσε σαν παιδί του, γλίτωσα τη Μακρόνησο και μετά τη βασική εκπαίδευση στην Καλαμάτα, βρέθηκα στο Γράμμο, στην πρώτη γραμμή, απέναντι από τις δυνάμεις του ΔΣΕ. Εκεί, το καλοκαίρι του 1949, σ' ένα πολυβολείο βρήκα ορισμένες προκηρύξεις του ΔΣΕ και ανάμεσά τους ένα ποίημα, αφιερωμένο στην επίσκεψη του Γάλλου ποιητή, Πολ Ελιάρ, στο Γράμμο. Όταν το διάβασα, κρυφά από τους άλλους στρατιώτες της μονάδας μου, συγκλονίστηκα τόσο πολύ, που κατάλαβα ότι πρέπει να το διασώσω. Να το φυλάξω, όμως, γραμμένο ήταν πολύ επικίνδυνο. Έπρεπε να το μάθω απ' έξω και να το κρατήσω στη μνήμη μου. Και αυτό έκανα. Από τότε, ποτέ δεν το ξέχασα... Πενήντα περίπου χρόνια πέρασαν και μένει ανεξίτηλα χαραγμένο στο μυαλό μου. Και νομίζω, ότι με αφορμή το αφιέρωμα του "Ρ" το ποίημα αυτό πρέπει να διασωθεί πλέον και γραπτά και να βρει μια θέση σ' αυτό. Γι' αυτό και σας το αποστέλλω. Απόστολος ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Φιλιατρά Μεσσηνίας Υ.Γ. Πολύ θα ήθελα, έστω και πενήντα χρόνια μετά, να γνωρίσω τον ποιητή, μαχητή ή μαχήτρια του ΔΣΕ, που εμπνεύστηκε κι έγραψε το υπέροχο αυτό ποίημα". Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο Ο Γράμμος μας σύντροφε ορθώνεται να σε φιλήσει στο μέτωπο. Είναι ο δικός σου πανανθρώπινος Όλυμπος των θνητών που νίκησαν το θάνατο με το Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα. Σήμερα οι κορυφές του ψήλωσαν κι αστράφτουν πιο τρομερά για τους δήμιους της ελπίδας. Ένας αγέρας λευτεριάς κι περηφάνιας φουσκώνει τα στήθη μας από τις ψηλές κορφές του κόσμου από την αδάμαστη θάλασσα εκατομμυρίων συντρόφων μας. Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο. Σήμερα γι' αυτόν θα μιλήσουμε στη συνέλευσή μας. Τι να χαρίσουμε σύντροφοι ενθύμιο του πιστού μας συντρόφου; Μια αδελφούλα μας τρεις φορές λαβωμένη από το μίσος του Τρούμαν ας του βάλει στο στήθος μετάλλιο τιμής το κόκκινο τούτο αγριόκρινο που άνθισε στο άπαρτο Κάμενικ. Για να μη ντρέπεται ο σύντροφος Ελυάρ και οι τίμιοι άνθρωποι όλου του κόσμου. Για να κοιτάζουν τον ήλιο που νικάει κι ανατέλλει.

ΟΙ ΝΕΚΡΕΣ ΖΩΝΕΣ ΣΤΟ ΕΜΦΥΛΙΟ

Σοβαρό ρόλο στην ήττα του ΔΣΕ έπαιξε η βίαιη εκκένωση από τον τακτικό στρατό των περιοχών, που ήταν θέατρα των μαχών, για τη δημιουργία "νεκρών ζωνών" και την απομόνωση των ανταρτών από τους αγροτικούς πληθυσμούς. Οι περισσότεροι ερευνητές της περιόδου εκείνης καταλήγουν ότι συνολικά 800.000 Ελληνες της υπαίθρου ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους. Οι επίσημες στατιστικές (αμερικανικές και της κυβέρνησης της Αθήνας) ανεβάζουν στις 684.000 τον αριθμό των βιαίως εκτοπισθέντων από τα χωριά τους. Ομως, στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται πολλές κατηγορίες Ελλήνων - κυρίως αγροτών - που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, οι χιλιάδες αριστεροί της Πελοποννήσου, που κατέφυγαν στις μεγάλες πόλεις τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση - και πριν από το φούντωμα του Εμφυλίου - για να γλιτώσουν από την τρομοκρατία των παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς. Τα κείμενα που ακολουθούν αποτελούν συμβολή στο αφιέρωμα συναδέλφου από το χώρο των ΜΜΕ και τον ευχαριστούμε γι' αυτό. Η τακτική της δημιουργίας "νεκρών ζωνών" Η αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες, με την εκκένωση των αγροτικών περιοχών από τον πληθυσμό τους Η συμπάθεια και η υποστήριξη του πληθυσμού της υπαίθρου στον αγώνα του ΔΣΕ οδήγησε τους μοναρχοφασίστες στην εκκένωση των χωριών, ώστε να δημιουργηθεί ένα κενό γύρω από τις μάχιμες μονάδες του Η κυβέρνηση των Αθηνών δικαιολόγησε τις βίαιες εκτοπίσεις χωρικών, υποστηρίζοντας ότι ήταν "ανταρτόπληκτοι" ή "συμμοριόπληκτοι". Στο βιβλίο "Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον αντισυμμοριακό Αγώνα (1946-'49)", έκδοση του Αρχηγείου Στρατού 1971, αναφέρονται τα εξής: "680.000 γυμνητεύοντες και πεινώντες ανταρτόπληκτοι εβεβαίωσαν διά της φυγής των ότι παρ' όλας τας υποσχέσεις του συμμοριτισμού, διά καλυτέραν αύριον και δημοκρατικήν ελευθερίαν, δε δύναται να ζήσουν υπό το κομμουνιστικόν καθεστώς... " Το ΚΚΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση έσπευσαν από την πρώτη στιγμή να καταγγείλουν ότι "οι μοναρχοφασίστες γνωρίζοντας πολύ καλά τη συμπάθεια και την υποστήριξη του πληθυσμού στον αγώνα του ΔΣΕ, διέταξαν την εκκένωση των χωριών, ώστε να δημιουργήσουν ένα κενό γύρω από τις μάχιμες μονάδες μας... " (Αύγουστος 1949). Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά για τους στόχους της επιχείρησης αυτής είναι τα αρχεία του ΟΗΕ, των αμερικανικών και των αγγλικών υπηρεσιών, όπου περιγράφεται - πολλές φορές με μια ωμή γλώσσα που ξενίζει - η τραγωδία την οποία έζησαν χιλιάδες ελληνικές οικογένειες. Το σχέδιο του ξεριζωμού Η αναγκαστική μετακίνηση εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων της υπαίθρου - η μεγαλύτερη στη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία μετά το ξεκλήρισμα των Μικρασιατών - στηρίχτηκε στη βρετανική εμπειρία που είχε δοκιμαστεί με επιτυχία στις αποικίες του στέμματος, στην Αφρική και την Ασία και εφαρμόστηκε σταδιακά: 1.Πρώτο μέτρο ήταν ο αποκλεισμός από κάθε βοήθεια των χωριών που δε βρίσκονταν σε ασφαλείς περιοχές, σε περιοχές δηλαδή που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ. Στις 6 Νοέμβρη 1946 ο Αμερικανός υποπρόξενος στη Θεσσαλονίκη George M. Widney, μετά από περιοδεία του στην Εδεσσα, το Αργος Ορεστικό, τη Φλώρινα και την Καστοριά, αναφέρει στους προϊσταμένους του: "Η ελληνική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει στη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία μια σκληρή πολιτική, ισοδύναμη με καταδίωξη απέναντι σε πρόσωπα και άτομα που εφοδιάζουν τις ένοπλες αριστερές συμμορίες ή που είναι επιδεκτικοί στην επιρροή τους". Ο Αμερικανός διπλωμάτης προσθέτει πως γίνονται σαφείς διακρίσεις στο θέμα της διανομής τροφίμων και εφοδίων της UNRRA ("Διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών για την Ανακούφιση και την Αποκατάσταση"), σε βάρος χωριών με πληθυσμούς που συμπαθούν την Αριστερά. Ένας άλλος Βρετανός αξιωματούχος της UNRRA σε έκθεσή του επισημαίνει ότι ολόκληρα χωριά στην Ευρυτανία αφήνονταν χωρίς τρόφιμα για να μην πέσουν (τα εφόδια) στα χέρια των ανταρτών. Μάλιστα, κάνει λόγο και για θανάτους χωρικών από ασιτία. Ακόμη, σε έγγραφο του Ιουλίου του 1948, που βρίσκεται στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, περιλαμβάνεται κατάλογος χωριών του νομού Φλώρινας, που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ και στα οποία επί 18 ολόκληρους μήνες δεν είχε φτάσει ούτε ένα δέμα βοήθειας. 2.Δεύτερο μέτρο, ήταν η απαγόρευση κυκλοφορίας, κυρίως στις ορεινές περιοχές και η φρούρηση των χωριών από μονάδες του Στρατού, της Εθνοφυλακής και τις Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου (τους γνωστούς ΜΑΥδες). Όταν αυτά τα μέτρα δεν απέδιδαν, τότε προχωρούσαν στο επόμενο στάδιο που ήταν η εκτόπιση των "ανεπιθύμητων" πληθυσμών από τα χωριά. Και σ' αυτό το μέτρο υπήρχαν διαβαθμίσεις: - Αρχικά ο Στρατός "συμβούλευε" τους χωρικούς να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να κατέβουν στις πόλεις για λόγους ασφαλείας (σχετικά απόρρητα έγγραφα υπάρχουν στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, SDR 86800/7 - 2847). Αν ο κόσμος επέμενε να μείνει στις πατρογονικές του εστίες, τότε η εκκένωση γινόταν βίαια. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρονται σε απόρρητο έγγραφο (της 27ης Οκτωβρίου 1947) του γραφείου του στρατιωτικού ακόλουθου των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα προς τον γενικό διοικητή της Ομάδας Αμερικανικού Στρατού στην Ελλάδα (USAGG) για τη δραστηριότητα του 35ου Συντάγματος του Στρατού που έδρευε στις Σέρρες: "... Έχει απομακρύνει 1.500 άνδρες, ηλικίας 16 - 40 ετών, από χωριά της περιοχής του και του έχει εγκαταστήσει σε τρία στρατόπεδα. Οι οικογένειές τους θα ακολουθήσουν αργότερα". Οι επικυρίαρχοι Αμερικανοί ζητούσαν τακτικές αναφορές για την πορεία των εκτοπίσεων από τους υπευθύνους των μάχιμων μονάδων του Στρατού. Στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπάρχει έγγραφο (του 1947) του Ταγματάρχη Βέρου της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Γ' Σώματος Στρατού, στο οποίο αναφέρεται ότι "ορισμένοι διοικητές του Γ' Σώματος είχαν ζητήσει να εκκενωθούν περίπου 150 χωριά κοντά στην περιοχή που ελέγχονταν από τους αντάρτες, ώστε οι τελευταίοι να μην μπορούν να εξασφαλίσουν εφόδια από αυτά". Συνδυασμός με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Η εκτέλεση του σχεδίου για τις εκτοπίσεις συνδυάστηκε με τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού. Η επιχείρηση "Τέρμινους" (Άνοιξη, Καλοκαίρι και Φθινόπωρο του 1947) στη Στερεά Ελλάδα, την Ηπειρο και τη Μακεδονία, με στόχο την εκκαθάριση της περιοχής, από τα Αγραφα έως την Κοζάνη, ήταν αποτυχημένη από καθαρά στρατιωτική άποψη. Απέδωσε, όμως, από την άποψη των εκτοπίσεων και της καταστροφής του συστήματος υποστήριξης του ΔΣΕ. Αμερικανικές πηγές καταγράφουν συρροή κατοίκων των χωριών στις πόλεις: Ο πληθυσμός της Κόνιτσας διπλασιάζεται, στα Γρεβενά βρίσκονται 11.000 πρόσφυγες και άλλοι 2.000 καθ' οδόν από τα χωριά τους, 10.000 σε σύνολο 56.000 κατοίκων του νομού Καστοριάς, μεταφέρονται στην Καστοριά και το Αργος Ορεστικό. Σε αποτυχία από στρατιωτική άποψη κατέληξε και η επιχείρηση "Χαραυγή" για την εκκαθάριση της Στερεάς. Όμως, το πέρασμα των δυνάμεων του ΔΣΕ υπό τον Διαμαντή στα Άγραφα, επέτρεψε στο Στρατό να "αδειάσει" μεγάλες περιοχές από τους κατοίκους τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αμάραντου και της Καστανιάς, χωριών του νομού Τρικάλων. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, ο πληθυσμός τους μειώθηκε κατά 50% μεταξύ των ετών 1940 και 1951. Ο Φοίβος Γρηγοριάδης αναφέρει πως οι εκκενώσεις των χωριών έγιναν με εξαιρετικά βίαιες μεθόδους. Μάλιστα, ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος είχε διατάξει τη με συνοπτικές διαδικασίες εκτέλεση των χωρικών ("ληστοτρόφους" τους χαρακτηρίζει), που αρνούνταν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους. Η "Χαραυγή" συμπίπτει με την εξέλιξη της μεγάλης επιχείρησης για τη μεταφορά παιδιών σε "ασφαλείς" περιοχές, τις γνωστές "παιδουπόλεις" της Φρειδερίκης. Η επιχείρηση αυτή γινόταν υπό την επίβλεψη της AMAG (Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας στην Ελλάδα) που αποτελούσε και την πραγματική κυβέρνηση της χώρας μας τα χρόνια εκείνα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, από τις 800.000 εκτοπισμένους, οι 150.000 ήταν παιδιά, η πλειοψηφία των οποίων ακολούθησε τους γονείς τους στις πόλεις, ενώ τα υπόλοιπα κλείστηκαν στα ιδρύματα της Φρειδερίκης. Στην Πελοπόννησο το 1948, ο αριθμός των εκτοπισμένων είναι μικρός. Τα κεντρικά και νότια διαμερίσματα ελέγχονται από το ΔΣΕ και ο Στρατός αποφεύγει τις διεισδύσεις. Η αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα αποδίδει τον μικρό αριθμό των προσφύγων και στην "καλή μεταχείριση των πληθυσμών από τους αντάρτες" (SDR 86800/ 3 - 2448, 86800/9 - 348). Όμως, το 1949 με την έναρξη της επιχείρησης "Περιστερά", που κατέληξε στην καταστροφή των δυνάμεων του ΔΣΕ, ο αριθμός των προσφύγων αυξάνεται και σύμφωνα με τα στοιχεία των Αμερικανών φθάνει τις 17.000, για να πέσει κατακόρυφα με το τέλος των μαχών. Και υπερβάλλων ζήλος... Πολλές φορές οι εντεταλμένοι για τις εκτοπίσεις αποδεικνύονται βασιλικότεροι του βασιλέως. Ο αριθμός των εκτοπισμένων ξεπερνά τους αρχικούς σχεδιασμούς και επιβαρύνεται ο οικονομικός προϋπολογισμός των Αμερικανών. Ο αρχηγός της AMAG Dwight Griswold, με επείγον τηλεγράφημά του (στις 27-10-47) προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, του εφιστά την προσοχή γιατί, όπως σημειώνει: "Ο Ελληνικός Στρατός έχει απομακρύνει 300.000 άτομα από σπίτια που βρίσκονται σε περιοχές, τις οποίες κρατούν οι αντάρτες, ή στο θέατρο των επιχειρήσεων, κυρίως στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα, για να εμποδίσει την αναγκαστική στρατολόγησή τους (σ. σ.: από το ΔΣΕ). Οι πρόσφυγες συνιστούν κρίσιμο εθνικό πρόβλημα, για το οποίο καταστρώνουμε σχέδια από κοινού με την Ελληνική Κυβέρνηση και τον Ελληνικό Στρατό (SDR 86800/ 10 - 2747)". Λίγες ημέρες αργότερα (στις 13 Νοεμβρίου 1947), ο Griswold πάλι "κατηγορεί" την κυβέρνηση των Αθηνών, πως αφήνει τους εκτοπισμένους χωρίς καμιά φροντίδα. Ακόμη, δε λείπουν οι περιπτώσεις ενεργειών κρατικών οργάνων, που "εκθέτουν" στη διεθνή κοινή γνώμη την κυβέρνηση των Αθηνών και τους προστάτες της. Ο Griswold σε τηλεγράφημά του προς την Ουάσιγκτον αναφέρει ότι η εκτόπιση από τις κυβερνητικές δυνάμεις "χιλιάδων παιδιών κάποτε με τη βία" αμαυρώνει τον σκοπό, για τον οποίο αγωνίζονται η κυβέρνηση των Αθηνών και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Στα τέλη του 1948 οι Αμερικανοί εκτιμούν πως η επιχείρηση δημιουργίας "νεκρών ζωνών" για την απομόνωση του ΔΣΕ αποδίδει. Σε αναφορά του "Τμήματος Σχεδιάσεων και Επιχειρήσεων" του Αμερικανικού Στρατού, σημειώνονται και τα εξής: "50.000 κομμουνιστές ενταγμένοι σε ένα καλά οργανωμένο σύστημα συλλογής πληροφοριών υπήρχαν σε κάθε χωριό της Ελλάδας. Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι συμμορίτες της Αυτοάμυνας και συνιστούσαν τόσο μεγάλο κίνδυνο, όσο και οι ένοπλοι αντάρτες. Ηταν οι υπηρεσίες πληροφοριών και εφοδιασμού των ανταρτικών δυνάμεων". Περισσότερο αποκαλυπτικός για τους στόχους της επιχείρησης ήταν ο τότε Αμερικανός ακόλουθος για θέματα Γεωργίας στην Ελλάδα Jay G. Diamond: "Η πολιτική εκκένωσης που ακολουθεί ο Ελληνικός Στρατός, έτσι όπως έχει συλληφθεί αρχικά, είχε στόχο να αποστερήσει τους αντάρτες από πηγές διατροφής και πληροφόρησης". Η τύχη των ξεριζωμένων Η μεγάλη συγκέντρωση εκτοπισμένων στα αστικά κέντρα και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους υποχρέωσαν την κυβέρνηση των Αθηνών να προχωρήσει έστω και αργά στη δημιουργία μηχανισμών για την ανακούφισή τους. Στις 9 Μαΐου 1949, καταρτίστηκε ο σχετικός Αναγκαστικός Νόμος 894. Όμως, ακόμη και τότε το κράτος φέρθηκε μικρόψυχα σ' αυτούς που τους υποχρέωσε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Τους χώρισε σε τρεις κατηγορίες: - Στην πρώτη περιλαμβάνονταν όσοι θεωρούνταν ότι "εγκατέλειψαν τα χωριά τους για να αποφύγουν τους αντάρτες". Στην κατηγορία αυτή, ενέταξαν τις οικογένειες των επιστρατευμένων και των ανδρών του ΜΑΥ. Για όλους αυτούς προβλεπόταν η παροχή βοήθειας και ενισχύσεων. - Αντίθετα, για τις άλλες δύο κατηγορίες, στις οποίες υπάγονταν όλοι οι ύποπτοι για συνεργασία με το Δημοκρατικό Στρατό, δεν προβλεπόταν βοήθεια. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ζουν κάτω από δραματικές συνθήκες είτε σε πρόχειρα στρατόπεδα, είτε σε άθλιες κατοικίες στις μεγάλες πόλεις. - Πολλοί απ' αυτούς για να ζήσουν υποχρεώνονται να κάνουν τις πιο βαριές δουλειές και μη παραγωγικά επαγγέλματα, όπως αυτό του πλανόδιου πωλητή. Σε έγγραφο του υπουργείου Συντονισμού (Δεκέμβριος 1949) αναφέρεται πως το Σουφλί στον Έβρο είναι γεμάτο από άνεργους "συμμοριόπληκτους πρόσφυγες που ζουν παρασιτικά". - Οι εκτοπισμένοι αγρότες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, που είχαν μάθει να ζουν στην ύπαιθρο, υποχρεώνονται τώρα να περνούν τις περισσότερες ώρες της μέρας τους κάτω από φοβερές συνθήκες σε παλιές φυλακές, στρατώνες, ακόμη και σφαγεία. Αποκομμένοι βίαια από το φυσικό τους χώρο, ακόμη και όταν διατάσσεται η επιστροφή στα χωριά τους, πολλοί αρνούνται να γυρίσουν, αφού με τη ζωή στους καταυλισμούς των μεγάλων πόλεων έχουν χάσει την κοινωνική συνοχή τους. Επίσης, τα χωράφια τους είναι πολύ μικρά και η παραγωγικότητα με τον πόλεμο έπεσε κατακόρυφα και ο αριθμός των ζώων τους μειώθηκε δραματικά. Και, το κυριότερο, τα χωριά τους είναι κατεστραμμένα από τις μάχες. Σε έγγραφο της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης του Οκτωβρίου 1949, αναφέρονται και τα εξής: "Δεν είναι νοητό ουδέ επιτετραμμένον επί ΕΑΜοκρατίας να υπήρχαν Δημοδιδάσκαλοι εις όλα τα χωρία και ήδη ότε πλήρης ασφάλεια παρέχεται εις άπαντα τα επαναπατρισθέντα χωρία να μην υπάρχουν τοιούτοι". Πριν περάσουν λίγα χρόνια, οι ξεριζωμένοι του Εμφυλίου θα αποτελέσουν τη μαγιά του μεγάλου κύματος της εξωτερικής μετανάστευσης. Της μετανάστευσης - πληγής της μεταπολεμικής Ελλάδας, την οποία είχαν προαναγγείλει από τον Ιούλιο ήδη του 1949 οι Αμερικανοί επικυρίαρχοι της χώρας μας. Το "Γραφείο Αντικατασκοπευτικής Ερευνας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ" (OIR: OFFICE OF INTELLIGENCE RESEARCH) σε αναφορά του προτείνει, ως λύση στο πρόβλημα του "υπερπληθυσμού" των αγροτικών περιοχών, την εξωτερική μετανάστευση 80.000 - 10.000 ατόμων κάθε χρόνο - η οποία, κατά την άποψη των Αμερικανών, θα "εκμηδένιζε" την αναμενόμενη φυσική αύξηση του πληθυσμού. Σημειώσεις: 1. Οι εκθέσεις των αμερικανικών υπηρεσιών δημοσιεύονται στη μελέτη της καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Αγγελικής Λα`ϊου, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο "Μελέτες για τον Εμφύλιο 1945 - 1949". Αναλυτικό ρεπορτάζ για το θέμα των εκτοπισμένων του Εμφυλίου δημοσιεύθηκε στο "Ποντίκι" στις 31/8/1995. 2. Πρόσφυγες σε όλη την Ελλάδα, σύμφωνα με επίσημα αμερικανικά και ελληνικά έγγραφα: Ιανουάριος 1947: 19.000 Μάιος 1947: 65.000 Σεπτέμβριος 1947: 238.000 Νοέμβριος 1947: 500.000 Μάρτιος 1948: 600.000 Μάιος 1949: 684.000 Οκτώβριος 1949: 684.000

Πριν την τελική σύγκρουση

ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ '49 Η ανακατάληψη του Γράμμου από το ΔΣΕ και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού Μετά την εκκαθάριση της Πελοποννήσου, την ήττα του ΔΣΕ στη Φλώρινα και την ανακατάληψη της πόλης του Καρπενησιού από τον κυβερνητικό στρατό ήταν φανερό ότι οι πολεμικές συγκρούσεις οδηγούνταν στην κορύφωση. Ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών, ήταν πλέον αισθητά πιο ενισχυμένος, αφού είχε καταφέρει να απαγκιστρώσει δυνάμεις του που στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν σε άλλα μέτωπα. Έτσι έστρεψε την προσοχή του στην εκκαθάριση και άλλων περιοχών της χώρας - ιδιαίτερα στην εκκαθάριση της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας - ούτως ώστε να περιορίσει σε όσο το δυνατό ελάχιστο χώρο τη δράση των ανταρτών. Από την άλλη ο Δημοκρατικός Στρατός, χωρίς να έχει καταφέρει να ανατρέψει την αρνητική κατάσταση γι' αυτόν, στο ζήτημα της έλλειψης εφεδρειών, ήταν αναγκασμένος να προετοιμαστεί, για να δώσει την τελική μάχη, έχοντας απέναντί του υπέρτερες δυνάμεις, περισσότερες από κάθε άλλη φορά. Η μόνη επιλογή των ανταρτών, στο μέτρο, βεβαίως, του δυνατού, ήταν να φροντίσουν το μέτωπο, στο οποίο θα γινόταν η τελική σύγκρουση. Η ανακατάληψη του Γράμμου Το Μάρτη του '49 η ηγεσία του ΔΣΕ αποφάσισε περιορισμένης έκτασης επιχείρηση για την ανακατάληψη του Γράμμου, που από τη αρχή του εμφυλίου - και μέχρι το καλοκαίρι του '48 - θεωρούνταν το άπαρτο φρούριο των ανταρτών. Η διεύθυνση της επιχείρησης ανατέθηκε στον Μ. Βλαντά και Πολιτικός Επίτροπος ορίστηκε ο Β. Μπαρτζιώτας. Οι δυνάμεις ανταρτών που διατέθηκαν αρχικά δεν ήταν πάνω από 4.000. Στην επιχείρηση πήραν μέρος η ταξιαρχία της σχολής αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, η ταξιαρχία Καλιανέση (πρώην 8η μεραρχία), η 108η ταξιαρχία, πυροβολικό, δυνάμεις σαμποτέρ, με την ενίσχυση τμημάτων τραυματιοφορέων, μεταφορών, διαβιβάσεων. Στην πορεία των μαχών σ' αυτές τις δυνάμεις προστέθηκε και η 16η ταξιαρχία. Τέλος, προς τα τέλη Απρίλη του '49, στις παραπάνω δυνάμεις προστέθηκε και η 103η ταξιαρχία, ενώ η διοίκηση όλων των δυνάμεων ανατέθηκε στο Γ. Βοντίτσιο - Γούσια. Από μέρους του κυβερνητικού στρατού στη μάχη πήραν μέρος τρεις ταξιαρχίες της 8ης μεραρχίας του, δύο μοίρες ορεινών καταδρομών, η 45η ταξιαρχία, η 77η ανεξάρτητη ταξιαρχία, η 9η και η 16η μεραρχίες, συν μία ταξιαρχία της 1ης μεραρχίας, πυροβολικό και αεροπορία. Σύνολο δυνάμεων πολύ πάνω από 20.000 άνδρες. Η επιχείρηση του ΔΣΕ, για την ανακατάληψη του Γράμμου, άρχισε στη 1 Απρίλη 1949 και ουσιαστικά μέχρι τα τέλη του μηνός είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία, προκαλώντας βαριές απώλειες στον αντίπαλο. Η νίκη βεβαίως διασφαλίστηκε με την επιτυχημένη μάχη στα Πατώματα (30/ - 2/6/49). Ετσι ο Γράμμος ξαναπέρασε στους αντάρτες. Για τη ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ, ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος γράφει: "Επετεύχθη πράγματι στρατηγικός και τακτικός αιφνιδιασμός και ούτω κατελήφθησαν οι αντικειμενικοί σκοποί άνευ σοβαράς αντιδράσεως του αντιπάλου και εξηναγκάσθησαν αι εθνικαί δυνάμεις να προβούν εις αναδιάταξιν δυνάμεων διά προσανατολισμού δυνάμεων προς Δυτικόν Γράμμον - Σμόλικαν και να εμπλακούν εις αγώνα φθοράς. Εγένεντο κινήσεις ταχείαι υπό δυσκόλους συνθήκας ατμοσφαιρικάς και εδάφους και μάλιστα κατά τη νύκτα. Εδημιουργήθη εκ νέου η εστία - βάσις του Γράμμου, όστις μόλις το θέρος του 1948 είχεν εκκαθαρισθεί διά μακροχρονίου (64 ημερών) αγώνος, πολυδάπανου εις απώλειας ανθρώπινου και πολεμικού υλικού και παρέστη ανάγκη νέων αγώνων κατά το 1949 διά την ανακατάληψίν του", ("Αντισυμμοριακός Αγών", σελ. 579). Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Ρούμελη-Θεσσαλία Για τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού στη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού είχε επεξεργαστεί συγκεκριμένο σχέδιο με την επωνυμία "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Για την εφαρμογή του σχεδίου θα δημιουργούνταν ειδικές δυνάμεις κρούσης με την ονομασία ΔΑΚΕΣ (Δυνάμεις Αναζητήσεως, Κρούσεως, Εξοντώσεως Συμμοριτών). Να πώς περιγράφει αυτό το σχέδιο ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "Σκοπός: Η εθνική Ηγεσία μετά την ανακατάληψιν του Καρπενησίου και την καταδίωξιν των συμμοριτών προς Αγραφα, και φυσικά προ της εκδηλώσεως της ενεργείας των συμμοριτών προς ανακατάληψιν του Γράμμου, είχεν αποφασίσει την ενέργειαν επιχειρήσεων, με σκοπόν τη ριζικήν εκκαθάρισιν εκ Ν. προς Β. της Κεντρικής Ελλάδος και τη συσπείρωσιν προοδευτικώς και συστηματικώς των δυνάμεων διώξεως προς βορράν. Η ζώνη των επιχειρήσεων περιορίζετο από βορρά υπό της γραμμής Αώου ποταμού (Κόνιτσα) - Βενέτικου ποταμού (Γρεβενά) - Αλιάκμονος ποταμού (Σέρβια) και προς νότον μέχρι Κορινθιακού Κόλπου - Βορείου Ευβοϊκού Κόλπου. Σχέδιον ενεργείας: Διά την εκκαθάρισιν θα εδημιουργείτο κινητή δύναμις κρούσεως προς καταδίωξιν, αποδιοργάνωσιν και εξόντωσιν των συμμοριακών συγκεντρώσεων εν τη άνω περιοχή. Το ιδιάζον εν τη συλλήψει του σχεδίου τούτου, είναι ότι εις τας δυνάμεις ταύτας κρούσεως δεν καθωρίζετο ως αντικειμενικός σκοπός εδαφική ζώνη, αλλ' ο συμμοριακός όγκος εις οιανδήποτε περιοχήν και εάν ευρίσκετο ή κατέφευγε καταδιωκόμενος. Η επιχείρησις "Πύραυλος" θα άρχιζε μετά την εκκαθάρισιν της Πελοποννήσου προς χρησιμοποίηση των εκεί διατεθεισών δυνάμεων της IX Μεραρχίας, της 72ας Ταξιαρχίας και των Μοιρών Καταδρομών" (στο ίδιο, σελ. 585). Η ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ ανάγκασε την αντίπαλη στρατιωτική ηγεσία να τροποποιήσει το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Ο Ζαφειρόπουλος αναφέρει σχετικά: "Μετά την μεσολάβησιν την 1ην Απριλίου της επιχειρήσεως των συμμοριτών "ελιγμός του Γράμμου 1949" διά της ανακαταλήψεως του Δυτικού Γράμμου και Σμόλικα υπό των Συμμοριτών και της διεισδύσεως της II συμμοριακής Μεραρχίας εις Ρούμελην, αι προϋποθέσεις της επιχειρήσεως "Πύραυλος" από απόψεως δραστηριότητας των συμμοριτών και διαθεσιμότητος εθνικών δυνάμεων τροποποιήθηκαν άρδην, λόγω προσανατολισμού δυνάμεων προς Δ. Γράμμον. Ετέθη τότε το πρόβλημα, κατά πόσον συμφέρει να αποδυθούν αι εθνικαί δυνάμεις εις ταυτόχρονον διμέτωπον αγώνα, τόσον υπό του Β` Σ. Στρατού εις τον Δ. Γράμμον, όσον και υπό του Α` Σ. Στρατού εις την περιοχήν Κεντρικής Ελλάδος (Ρούμελη - Αγραφα - Θεσσαλία). Κατόπιν συζητήσεως προεκτιμίθη, ότι είναι ασύμφορος η δημιουργία ταυτοχρόνως διμέτωπου αγώνος, λόγω ανεπάρκειας των διατιθέμενων δυνάμεων" (στο ίδιο, σελ. 586). Έτσι το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ" τροποποιήθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε το σχέδιο "ΚΥΝΗΓΟΣ". Σύμφωνα με τον Ζαφειρόπουλο στο σχέδιο "Κυνηγός" προβλεπόταν: "α) Η εκκαθάρισης της περιοχής των Αγράφων, προς εξόντωσιν των εν αυτή συμμοριακών μονάδων της I συμμοριακής Μεραρχίας και διαφόρων μονάδων χώρου και εμπέδων. β) Η εκκαθάρισις της περιοχής της Ρούμελης, προς εξόντωσιν της II συμμοριακής Μεραρχίας και μονάδων χώρου. γ) Η εκκαθάρισις της περιοχής Ανατολικής ορεινής Θεσσαλίας, προς εξόντωσιν των συμμοριακών δυνάμεων αυτής" (στο ίδιο, σελ. 588). Στις παραμονές της επιχείρησης "ΚΥΝΗΓΟΣ", οι υπό εκκαθάριση και εξόντωση δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν οι εξής: Η 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτης) είχε δύναμη περίπου 1.600 μαχητές. Η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου (Διαμαντής) είχε δύναμη περίπου 1.500 μαχητές. Το επιτελείο, η φρουρά και η σχολή αξιωματικών του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) είχε δύναμη περίπου 300 μαχητές. Διοικητής του ΚΓΑΝΕ ήταν ο Κ. Κολιγιάννης (Αρβανίτης). Μ' αλλά λόγια η συνολική δύναμη των ανταρτών, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν υπερέβαινε τις 3.400 μαχητές. Η επιχείρηση άρχισε την 1η Μάη του '49, κι απέναντι στις λιγοστές αυτές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού ο αντίπαλος εξαπέλυσε δύναμη 70.000 ανδρών με επικεφαλής τον Θρ. Τσακαλώτο, 140 πυροβόλα, 60 αεροπλάνα, σημαντικό αριθμό αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων. Ο αγώνας ήταν άνισος. Κι όπως ήταν αναμενόμενο κατέληξε σε ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ. Πάνω από ένα μήνα αγωνίστηκε η 2η Μεραρχία. Στο πεδίο της μάχης χάθηκαν πολλά στελέχη και μαχητές. Και τέλος, στις 21 Ιούνη του '49, στη θέση Μάρμαρα σκοτώθηκε ο ίδιος ο διοικητής της, ο θρυλικός Διαμαντής. Σκληρές μάχες έδωσαν και οι υπόλοιπες δυνάμεις των ανταρτών, αγωνιζόμενες μέχρι εσχάτων. Η 1η μεραρχία του Χ. Φλωράκη κατάφερε να ελιχθεί και να φτάσει στις αρχές Ιούλη στο Γράμμο, κάνοντας συνεχή πόλεμο στον Ολυμπο, στα Πιέρια, τα Χάσια και το Σμόλικα. Επίσης, στο Γράμμο έφτασε κι ένα τμήμα από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ, που διασώθηκαν με επικεφαλής τον Κ. Κολιγιάννη. Ετσι το ΚΓΑΝΕ έπαψε να υπάρχει και τυπικά διαλύθηκε με απόφαση του ΠΓ στις 12 Ιούλη του '49("Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 610). Άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Παράλληλα με τις επιχειρήσεις σε Θεσσαλία και Ρούμελη, ο κυβερνητικός στρατός πραγματοποίησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τον Μάη και τον Ιούνη πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις εναντίον του ΔΣΕ στα Κερδύλια, στη Χαλκιδική, στο Μπέλες, στην περιοχή Κομοτηνής - Έβρου. Τον Ιούλη εκκαθαριστικές επιχειρήσεις έγιναν στο Καϊμακτσαλάν. Ακόμη, δυνάμεις του Α` Σώματος Στρατού επιτέθηκαν στην περιοχή του Σουλίου αναγκάζοντας την 159η ταξιαρχία του Δημοκρατικού Στρατού να ελιχθεί προς το Γράμμο. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, μαζί κι αυτών στην Πελοπόννησο, ήταν να εξοντωθεί μεγάλο μέρος των δυνάμεων του ΔΣΕ στη Νότια, Κεντρική και Ανατολική Ελλάδα, να στριμωχτούν ουσιαστικά οι δυνάμεις του στο Γράμμο και στο Βίτσι και να απελευθερωθούν ισχυρές κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις για την τελική σύγκρουση.

Δεύτερος κύκλος επαφών ΚΚΕ - ΚΚΓ

Η έκθεση του Π. Ρούσου προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς Μετά τις επαφές που είχε ο Μ. Πορφυρογένης στη Γιουγκοσλαβία - και αφού αυτές δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα στα ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ - πραγματοποιήθηκε δεύτερος κύκλος επαφών μεταξύ των δύο κομμάτων. Συγκεκριμένα, τον Απρίλη του '49 πήγε στο Βελιγράδι ο Π. Ρούσος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ και υπουργός Εξωτερικών της Π.Δ.Κ. Ο Π. Ρούσος πραγματοποίησε δύο συναντήσεις με το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενό συνεργάτη του Τίτο, στρατηγό Ράνκοβιτς, από τις οποίες το μόνο που διαπιστώθηκε ήταν η άκαμπτη στάση της Γιουγκοσλαβίας να λύσει τα πρακτικά ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ, η ύπαρξη των οποίων δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στον αγώνα του ΔΣΕ. Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη 1 και 7 Απρίλη του 1949. Στα πλαίσιά τους, ο Ρούσος κατέθεσε εκ μέρους του ΚΚΕ υπόμνημα με τα ζητήματα που έθετε το κόμμα προς λύση και τις εκτιμήσεις του για τη στάση του ΚΚΓ. Σ' αυτό το υπόμνημα απάντησαν οι Γιουγκοσλάβοι με δικό τους. Συντάκτης του υπομνήματος αυτού πιθανόν να ήταν ο ίδιος ο Τίτο, αν πάρουμε υπόψη το ύφος και τον τρόπο γραφής του. Και τη δεύτερη συνάντηση - όπως και την πρώτη - κατέγραψε στην έκθεσή του που παρέδωσε στο ΚΚΕ, υπό μορφή πρακτικών, ο Π. Ρούσος. Δημοσιεύουμε σήμερα το μέρος της έκθεσης που αφορά τη δεύτερη αυτή συνάντηση, όπως και τις εντυπώσεις που ο συγγραφέας της αποκόμισε από την παραμονή του στη Γιουγκοσλαβία, για τη γενικότερη κατάσταση της χώρας. Η έκθεση μάς παραδόθηκε από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και προέρχεται από τα αρχεία του Κόμματος. "ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΝΚΟΒΙΤΣ (7. 4. 49) Στις 9 το βράδυ έγινε η δεύτερη συνάντηση, για την οποία ειδοποιήθηκα από την παραμονή. Στην αρχή ο Ράνκοβιτς έκανε την ακόλουθη δήλωση. Ράνκοβιτς: Εχουμε έτοιμη την απάντησή μας προς την ΚΕ. Αλλά δε θα σας τη δώσουμε. Θα σας τη διαβάσουμε εδώ, θα κρατήσετε ό,τι σημειώσεις σας χρειάζονται και θα σας ετοιμάσουμε αύριο περίληψη, θα την πάρετε μαζί σας και το ίδιο το απαντητικό γράμμα μας θα μείνει στα αρχεία μας. Πέτρος: Επιφυλάσσομαι να μιλήσω μετά το διάβασμα του γράμματος. (Εδώ ο Ράνκοβιτς διάβασε το γράμμα και τα παραρτήματά του, που δίνονται χωριστά. Οπως φαίνεται κι απ' αυτά, η ΚΕ της Γιουγκοσλαβίας μετατοπίζει τα ζητήματά μας στο γενικό πλαίσιο της αντικομμουνιστικής πάλης με τα αδελφά μας κόμματα, με επικεφαλής το ΒΚΠ (μπ.), (σημ. "Ρ": Πρόκειται για το Πανενωσιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι), που αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΣΕ) αρνιέται, όπως συνήθως συνοπτικά ή παρασιωπά τις συγκεκριμένες καταγγελίες μας, περιέχει αυθαίρετους ισχυρισμούς και στα πρακτικά ζητήματα, βάζει ουσιαστικά πολιτικούς όρους απαράδεχτους χωρίς να απομακρύνεται από αόριστες "υποσχέσεις". Κάνει όμως εντύπωση ο πιο αντισοβιετικός και ο πιο εχθρικός για μας τόνος τους, που φάνηκε κι απ' όσα είπε παρακάτω και προφορικά ο Ράνκοβιτς, σ' αυτή τη συζήτηση. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σημείο του γράμματος που ραδιουργικά μιλάει για τη στάση του ΒΚΠ (μπ.) απέναντί μας ο Ράνκοβιτς το διάβασε αλλιώς. Στο σ. Ζαχαριάδη ανακοινώθηκε στις αρχές του 1948 ότι ο Στάλιν είπε στον Τζίλας ότι είναι ανάγκη να αναδιπλωθούν οι Ελληνες αντάρτες. Πέτρος: Πρώτα απ' όλα θέλω να εκφράσω την απορία μου, πώς είναι δυνατόν να μην πάω στην ΚΕ μας τη γραφτή σας απάντηση σε τόσο σοβαρά ζητήματα που βάζετε και που μου διαβάσατε, πολύ περισσότερο που εγώ σας άφησα τις απόψεις μας εγγράφως. Ράνκοβιτς: Πρόκειται για σοβαρό ντοκουμέντο. Εμείς είμαστε κρατικό κόμμα, ενώ εσείς δε θα 'χετε τόσες δυνατότητες να προφυλάξετε τα ντοκουμέντα. Πέτρος: Μπορεί να μην έχουμε ακόμα πλήρως οργανωμένο κράτος, αλλά νομίζω ότι το Κόμμα μας είναι τουλάχιστο σε θέση να προφυλάξει από τους ιμπεριαλιστές τα μυστικά του αγώνα. Πάντως, δικαίωμά σας είναι να κάνετε ό,τι νομίζετε. Σημασία έχει η ουσία της απάντησης. Πάνω σε ό,τι μου ανακοινώσατε έχω να κάνω την ακόλουθη δήλωση. 1.Επιφυλάσσομαι για λογαριασμό της ΚΕ μας να μελετήσουμε ό,τι ντοκουμέντο μας εγχειρίσετε, καθώς και πάνω στους αριθμούς και τα στοιχεία σχετικά με τη βοήθεια που μας δόθηκε. 2.Απ' όσα άκουσα, διαπιστώνω δυστυχώς ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δύο ΚΕ. 3.Η απάντησή σας αποφεύγει να απαντήσει σε σειρά συγκεκριμένες καταγγελίες μας που περιέρχονται στο γράμμα μας με το παράρτημα της 1.4.49 και σε συμπληρωματικό που έχω απόψε στη διάθεσή σας, ενώ αντίθετα περιέχει αβάσιμους ισχυρισμούς. 4.Δε λύνει έμπρακτα και ουσιαστικά κανένα από τα πραχτικά ζητήματα που σας θέσαμε, βάζοντας όρους που δεν μπορούμε να τους δεχτούμε, ή δίνοντας αόριστες υποσχέσεις. Επειδή το ζήτημα το θεωρώ σοβαρό, είμαι υποχρεωμένος να μην προχωρήσω σε άλλη συζήτηση και να εκθέσω το ζήτημα στην ΚΕ μου, αρμόδια να αποφασίζει. Ράνκοβιτς: Δεν πρόκειται, όπως βλέπετε, για μικροδιαφορές πέντε πάνω πέντε κάτω. Πρόκειται για διαφορές που τις εκθέσαμε και σε τηλεγραφήματα προς την ΚΕ σας. Τα πραχτικά ζητήματα που βάζετε δεν είναι τόσο μεγάλα που δεν μπορούν να λυθούν αμέσως. Ομαλά πήγαινε η δουλιά από μέρους μας, δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για σας. Τελευταία αποφεύγετε τη συνεργασία σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Στο γράμμα μας αναφέρουμε τη βοήθεια που σας δώσαμε, εσείς δεν την εκτιμάτε. Δεν πρόκειται για αριθμό αυτοκινήτων που δουλεύουν ή δε δουλεύουν. Ο λαός μας έδωσε για τον αγώνα σας αμέτρητες θυσίες. Εσείς θέλετε να είμαστε απλά τεχνικός σταθμός σας. Ποιες όμως είναι οι εγγυήσεις σε περίπτωση διεθνών περιπλοκών; Δεν είναι απλά αυτά τα ζητήματα. Αφορούν τη σύμπραξή μας, την κοινή άμυνα. Το ίδιο ισχύει και για τη Βουλγαρία. Πρέπει να μεσολαβήσετε όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Η κατάσταση είναι σοβαρή. Ο ιμπεριαλισμός επιτίθεται. Για παράδειγμα έχουμε τις τελευταίες μηχανορραφίες και δηλώσεις του Τσαλδάρη (για συνεννοήσεις του με τη Γιουγκοσλαβία). Εσείς αντί να διαψεύσετε τον Τσαλδάρη, ακολουθείτε τη συκοφαντική εκστρατεία του Γραφείου Πληροφοριών. Μιλάτε (σχόλιο του Ραδιοσταθμού "Ελεύθερη Ελλάδα" 7. 4. 49) για ατύχημα των λαών της Γιουγκοσλαβίας κ.ά. και ενισχύετε έτσι την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα. Δεν υπάρχει ατύχημα στη Γιουγκοσλαβία, αλλά ατύχημα με τη συκοφαντική προπαγάνδα του Γραφείου Πληροφοριών και της Μόσχας που μας κάνει τέτοια επίθεση. Είμαστε γεροί και θα αποδείξουμε ότι έχουμε δίκιο. Πέτρος: Μια διακοπή. Παρακολούθησα με τ' αυτιά μου τις δηλώσεις του Τσαλδάρη, που σημειώστε, τις έδωσε στις 4. 4. 49 στο Λονδίνο, ενώ δεν τις άκουσα από την Αθήνα. Ράνκοβιτς (διακόπτοντας): Τις έδωσε. Πέτρος: Ισως στη σερβική γλώσσα, γιατί στα ελληνικά δεν τις άκουσα. Δεν κρύβω ότι σε τέτοια γεγονότα όλοι οι αγωνιστές μας θα 'ναι ευαίσθητοι. Λοιπόν, βγαίνει η πληροφορία ή η φήμη, όπως λέτε εσείς, ότι ο Τσαλδάρης διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση. Ζητάτε από μας να διαψεύσουμε δηλώσεις του Τσαλδάρη ότι διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, ενώ η ίδια η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση δεν έχει δώσει ως αυτή τη στιγμή καμιά διάψευση. Δεν μπορώ να καταλάβω τις σκέψεις σας. Ράνκοβιτς (συγχυσμένα): Ναι. Θα το πράξουμε (δηλαδή τη διάψευση. Δόθηκε την άλλη μέρα, 8. 4. 49, στην "Πολίτικα", όχι όμως κυβερνητική διάψευση, αλλά σχόλιο του διπλωματικού συντάκτη του "Τανγιούγκ"). Για τα δεινά σας δε φταίει η κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία, αλλά η προβληματική (προμπλεμάτιτσεν, αμφίβολη) στάση σας. Αμφισβητείτε τους αριθμούς μας, ενώ είστε από την αρχή ενήμεροι για το έργο της βοήθειας, για τους κόπους μας και εσείς προσωπικά πιο πολύ και από άλλους δύο συντρόφους, δηλαδή τον Ζαχαριάδη και τον Ιωαννίδη, ξέρετε ότι εμείς ήμασταν πρώτοι, μεσολαβήσαμε και στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες για να σας βοηθήσουν. Εμείς κινήσαμε το ζήτημα του εράνου. Το σύνολο του ζητήματος να βλέπουμε και όχι τις ελλείψεις που είχαμε και τις ξεπερνούσαμε με συνεννόηση. Πέτρος: Δεν κρύβω τις προσπάθειες που κατέβαλε το κόμμα μας και εγώ προσωπικά και την αδελφική σύσφηξη των δεσμών ανάμεσα στα κόμματα μας, μολονότι δεν καταλαβαίνω γιατί λέτε εγώ είμαι πιο ενήμερος από τους δύο άλλους συντρόφους μου που είναι πιο υπεύθυνοί μου στο Κόμμα. Λυπούμαι μόνο που ως την ώρα οι καρποί ήταν κατώτεροι από τους μόχθους μας, αλλά το φταίξιμο δεν είναι δικό μας. Εγώ πάντως βλέπω ότι τώρα δεν πηγαίνω καμιά θετική λύση στα ζητήματα που ήταν ο βασικός σκοπός της αποστολής μου. Ράνκοβιτς: Τραυματίες θα εξακολουθήσουμε να δεχόμαστε. Παιδιά είμαστε έτοιμοι και πάλι να περιθάλψουμε. Βοήθεια σε υλικό θα εξακολουθήσουμε να δίνουμε. Το Μπούλκες θα το βοηθήσουμε και θα καλυτερέψουμε τη θέση του αν είναι δυνατό. Αλλά δεν μπορούμε να μεταφέρουμε και στα τυφλά υλικά από τη Βουλγαρία. Ποτέ δε ζητήσαμε να είστε με το μέρος μας στη διαφορά με το Γραφείο Πληροφοριών, αλλά δε θα δεχτούμε να μεταφέρετε την καμπάνια του εναντίον μας. Και κάτι ακόμα. Ούτε και τώρα μας είναι σαφής η θέση των άλλων κομμάτων απέναντι στον αγώνα σας. Δεν ξέρουμε αν πιστεύουν στη νίκη. Εμάς η θέση μας είναι καθαρή. Και δεν έχει καμιά αλλαγή. Εσείς σκέπτεστε έτσι: Το Γραφείο Πληροφοριών και το ΒΚΠ (μπ.) καταγγέλλει τη γιουγκοσλαβική ηγεσία σαν προδοτική, έχουμε τώρα την ανάγκη τους, ας την εκμεταλλευτούμε και βλέπουμε... Εμείς δε βάλαμε ποτέ όρους. Η ΚΕ μας και ο σ. Τίτο προσωπικά θέλουμε να βοηθήσουμε τον αγώνα σας. Αν δείξετε θέληση για το ξεπέρασμα των παρεξηγήσεων, η εξάλειψη των διαφορών μας δεν παρουσιάζει δυσκολίες. Πέτρος: Από μέρους μας υπήρξε πάντα και θα υπάρξει και στο μέλλον η διάθεση για συνεργασία στα δύο κόμματα. Σημειώνω τη δήλωσή σας ότι είστε διατεθειμένοι να βοηθήσετε, αλλά τα ζητήματα που βάλατε τα θεωρώ σοβαρά και πρέπει να ενημερώσω την ΚΕ μας. Δεν έχω να προσθέσω τίποτα σε όσα σας είπα. Ο Ράνκοβιτς υπόσχεται να δώσει αύριο ελληνική μετάφραση της απάντησης χωρίς τα παραρτήματα. Στην πραγματικότητα έστειλε την άλλη νύχτα στις 11 το βράδυ ρώσικη μετάφραση και παραρτήματα. Και μέσω του Στρ. ειδοποίησε ότι θα επιτραπεί η διάβαση 2.000 ανθρώπων μας από τη Βουλγαρία. Λόγω που τα ντοκουμέντα, μου εγχειρίστηκαν μόλις 40 λεπτά πριν φύγω για το σταθμό, δεν ήταν δυνατό να τους αφήσω και γραφτά τη δήλωση που τους έκανα σχετικά με το περιεχόμενο της απάντησής τους. Από το Βελιγράδι ως τα Σκόπια ταξίδεψα μόνο με δικό μας άνθρωπο. Από τα Σκόπια ως το Μοναστήρι με συνόδεψε ένας ανθυπασπιστής τους (όταν πήγα με είχε προϋπαντήσει και συνοδέψει ο λοχαγός του τομέα και ένας ταγματάρχης από τα Σκόπια). Φυσικά πάντα συνταξίδεψε μαζί μου και σύντροφος της υπηρεσίας μας. 12.4.1949 Πέτρος". Απρίλης 1949 Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία "Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία - Συμπεράσματα". Έτσι επιγράφει ο Π. Ρούσος την έκθεσή του προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τις εντυπώσεις και τις εκτιμήσεις του από τη γενικότερη κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία. Το σημείωμα αυτό συνόδευε τη δημοσιευόμενη παραπλεύρως έκθεση, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς. Δημοσιεύουμε σήμερα και την έκθεση αυτή ολόκληρη, την οποία μάς παραχώρησε το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, ώστε να έχει ο αναγνώστης του "Ρ" την περισσότερο δυνατή ολοκληρωμένη εικόνα των συνθηκών εκείνης της περιόδου: "Η εντύπωση από την επίσκεψη στη Γιουγκοσλαβία δείχνει αναμφισβήτητη αλλαγή σε σχέση με το προηγούμενο ταξίδι. Πρώτα απ' όλα η ζωή (διατροφή) ακρίβυνε τουλάχιστον 100% σε σχέση με το περσινό. Ένα φαΐ έχει στο εστιατόριο 70 δηνάρια έναντι 35 - 40 που είχε. Ένα αυγό 14 δηνάρια. Το κρέας σπανίζει. Στην αγορά βλέπεις μόνο λίγα λαχανικά κι αυτά ακριβά. Τα μαγαζιά είναι ουσιαστικά γυμνά, όπως τα είδαμε σε μια βόλτα με το σύντροφό μας Σ. Είδη ρουχισμού ελάχιστα υπάρχουν. Ένα ζευγάρι μέτρια παπούτσια στοιχίζει με το ειδικό δελτίο 600 δηνάρια και με το γενικό δελτίο 3.500 - 4.500 δηνάρια. Τα μεροκάματα ελάχιστα αυξήθηκαν (100 - 150 δηνάρια). Οι δρόμοι του Βελιγραδίου είναι γεμάτοι ανθρώπους του χωριού απ' αυτούς που διαθέτουν τρόφιμα και τα πάνε στην αγορά σε τιμές μαύρης αγοράς που έχει απλωθεί. Τα έργα του Βελιγραδίου δεν πηγαίνουν με το ρυθμό που προβλεπόταν, αν και φαίνεται να έχει εξασφαλιστεί κάπως η συγκρότηση εργατικών ομάδων για φέτος. Οι πληροφορίες λένε ότι υπάρχει στα εργαζόμενα στρώματα αρκετή δυσφορία για την κατάσταση, αλλά η μεγάλη τρομοκρατία και η μη εμφάνιση σοβαρής οργανωμένης αντιπολιτευτικής δράσης συγκρατεί ακόμα το καθεστώς. Το καθεστώς αυτό όλο και πιο πολύ βυθίζεται στη λάσπη και είναι χαρακτηριστικό ότι εντάθηκε η ανοιχτή αντισοβιετική προπαγάνδα και λύσσα που το εκδήλωσε στη συζήτηση και ο ίδιος ο Ράνκοβιτς. Η κλίκα του Βελιγραδίου εκμεταλλεύεται και τα εθνικά αισθήματα ενός λαού που έχει μαχητική, ιδιαίτερα αντάρτικη παράδοση. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η κλίκα αυτή αντιμετωπίζει σοβαρές αντιθέσεις. Πρώτα απ' όλα ο αντισοβιετισμός της, που ολοένα και περισσότερο ξεσκεπάζεται και θα ξεσκεπάζεται, δεν μπορεί να μη βάζει σε σκέψη τα πλατιά εργαζόμενα στρώματα, ιδιαίτερα της Σερβίας, Μακεδονίας, όπου είναι γερές οι φιλοσοβιετικές και φιλορωσικές συμπάθειες. Η σύνδεσή της με τον ιμπεριαλισμό μπορεί, ίσως, μονόπλευρα μόνο να δώσει προσωρινές ελπίδες οικονομικής φύσης(τις μέρες της παραμονής μου στο Βελιγράδι παζάρευαν με τους Άγγλους πίστωση 150 εκατ. στερλινών. Είχε έρθει εκεί και γαλλική οικονομική αποστολή). Φυσικά είναι όπλο του εχθρού που πρέπει να το υπολογίζουμε, όπως και τον κίνδυνο που αυξάνει για τον ελληνικό λαό και για την Αλβανία, όπως και για όλο το διεθνές μέτωπό μας από τις ερωτοτροπίες και τα παζαρέματα του Τίτο με τον ιμπεριαλισμό και το μοναρχοφασισμό και την επιθετικότητα των τελευταίων. Δεύτερο: Δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι η εθνικιστική και αντιδιεθνιστική θέση του ΚΚΓ, που θέλει να ποζάρει στο ρόλο κάποιας Γιουγκοσλαβικής "τρίτης δύναμης" ενθαρρύνει φυσικά και τους εθνικιστικούς σοβινισμούς ανάμεσα στους λαούς της Γιουγκοσλαβίας, αλλά κάτω από ορισμένους όρους μπορεί να σταθεί και παράγοντας ανατροπής της. Αυτό φαίνεται από τη μεγάλη ευαισθησία που δείχνει η κλίκα, όπως και η ιμπεριαλιστική προπαγάνδα στο μακεδονικό ζήτημα και τη νέα θέση μας. Αλλά κι από το Μαυροβούνι ίσως και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη δεν περιμένει καλές ειδήσεις η γιουγκοσλαβική ηγεσία. Τρίτο: Το ελληνικό ζήτημα και ο αγώνας μας δεν είναι από τα μικρότερα εμπόδια που αντιμετωπίζει η γιουγκοσλάβικη ηγεσία στον κατήφορό της. Έχει εκτεθεί πολύ απέναντι στο λαό της σ' αυτό το ζήτημα που ίσως είναι σήμερα το μόνο σχεδόν σημείο κάποιας επαφής της με το διεθνές δημοκρατικό στρατόπεδο. Πολύ τους στοίχισε η υπόθεση του σταθμού μας. Νομίζω ότι η κλίκα του Βελιγραδίου υπολογίζει πολύ την ενδεχόμενη ανοιχτή θέση μας εναντίον τους και θα ήθελε να κρατηθούμε, έστω στη σημερινή θέση απέναντί της. Αυτός είναι και ο λόγος των δισταγμών της. Όμως, παρά τις κερδοσκοπικές αυτές μανούβρες της, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι είναι έτοιμη για τη χειρότερη προδοσία κι αυτό το δείχνει η στάση της στα ζητήματα που συζητήσαμε. Είναι ζήτημα χρόνου για συναλλαγές με τους Δυτικούς. Σημειώνω ότι η τελευταία μας επίθεση στο Γράμμο - Σμόλικα - Βόιο έκανε αίσθηση στους κύκλους του Ράνκοβιτς. Το συμπέρασμα για μας είναι ότι πρέπει να δείξουμε την ίδια σταθερότητα στα πολιτικά ζητήματα απέναντι στη γιουγκοσλαβική ηγεσία. Η σημερινή στρατιωτική μας κατάσταση θα έκαμε, ίσως, ακόμα αναγκαία κάποια περιορισμένη συνεργασία, δηλαδή μεταφορά υλικού και ανθρώπων. Οι προοπτικές, όμως, από την πλευρά των Γιουγκοσλάβων δε μου φαίνονται ελπιδοφόρες. 12. 4. 1949 Πέτρος"