ΔΙΚΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ - ΚΑΤΡΙΒΑΝΟΥ

«Διοικητής ανύπαρκτου λόχου», σύμφωνα με τις καταθέσεις μαρτύρων

Επεισοδιακή ήταν και χτες η αποδεικτική διαδικασία στο Πενταμελές Εφετείο της Αθήνας, όπου δικάζεται σε δεύτερο βαθμό ο υπερνομάρχης Αθήνας - Πειραιά Θεόδωρος Κατριβάνος για την αμφισβήτηση της αντιστασιακής δράσης του βουλευτή και πρώην υπουργού Δικαιοσύνης του ΠΑΣΟΚ ΕυάγγελουΓιαννόπουλου . «Αψιμαχίες» και «εκρήξεις» υπήρξαν αρκετές, τόσο από την πλευρά του μηνυτή (αυτές πλέον δεν είναι δυνατό να προκαλούν έκπληξη), όσο και από την πλευρά του κατηγορουμένου, για να μη συμπεριλάβουμε και τον πρόεδρο του δικαστηρίου, ο οποίος -όπως παραδέχτηκε- αναγκάστηκε πολλές φορές να υψώσει τον τόνο της φωνής του, αν και είναι υποχρεωμένος από τη θέση του να διευθύνει νηφάλια τη δίκη.

Τα αίματα «άναψαν» μόλις άρχισε να καταθέτει ως μάρτυρας ο αντιστασιακός Γιώργος Μανδίκος, συγγραφέας του βιβλίου «Εγώ είμαι ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος», στο οποίο αναφέρονται τα περί «συμμετοχής του πρώην υπουργού την περίοδο της Κατοχής στα Ανεξάρτητα Ευζωνικά Τάγματα και όχι στην Εθνική Αντίσταση». «Το μετάλλιο που του απονεμήθηκε είναι υπό αμφισβήτηση», κατέθεσε ο μάρτυρας. «Ολα είναι νοθείες. Δεν υπήρξε αντιστασιακός ο κ. Γιαννόπουλος».

Γιαννόπουλος: «Στο πρώτο δικαστήριο είχαμε ζητήσει να κρατηθεί ο κ. Μανδίκος και την επόμενη μέρα δεν ήρθε. Θα τα βρούμε και τώρα γιατί ψεύδεται».

Κατριβάνος: «Στην πρώτη δίκη ο μηνυτής ήταν υπουργός και αλώνιζε. Εκανε ό,τι ήθελε».

Γιαν.: «Εγώ θυσίασα την υπουργία μου για να υπερασπιστώ τις δίκες. Ο ψευτοθόδωρος...».

Κατρ.: «Ξερνάει ό,τι θέλει γιατί έχει την ασυλία».

Μάρτυρας: «Ο κ. Γιαννόπουλος μπήκε στην Αντίσταση με την Απελευθέρωση. Πήγε στον ΕΛΑΣ για να σωθεί. Τακτοποίησε τους μάρτυρες σε διάφορες θέσεις για να έρθουν εδώ να βεβαιώσουν για τη δράση του. Εχει πλαστογραφήσει όλα τα έγγραφα».

Πρόεδρος: «Αυτά που λέτε είναι μεγάλη κουβέντα».

Μάρτ.: «Ντόρος για τη δράση του κ. Γιαννόπουλου έγινε όταν είδαμε το στρατιωτικό του φάκελο. Τότε ξυπνήσαμε όλοι. Μέχρι το 1994 είμαστε κολεγιά. Οσοι ασχοληθήκαμε μετά με τον κ. Γιαννόπουλο βρεθήκαμε κατηγορούμενοι».

Γιαν.: «Λέει καταφανώς ψέματα. Θα ζητήσω την κράτησή του. Είναι ψεύδορκος. Από πού βγάζετε ότι εγώ ήμουν στα Τάγματα Ασφαλείας»;

Μάρτ.: «Από τα έγγραφα».

Γιαν.: «Πού τα βρήκατε αυτά τα έγγραφα»;

Μάρτ.: «Μου ήρθε ανώνυμη επιστολή».

Γιαν.: «Γιατί δε λέτε την αλήθεια, ότι σας τα έδωσε ο Κεδίκογλου, που σας έδωσε και τα 10 εκατομμύρια για να βγάλετε το βιβλίο»;

Μάρτ.: «Σαν δεν ντρέπεσαι!».

Γιαν.: «Για να φανεί το βάθος της σκηνοθεσίας».

Μάρτ.: «Λέτε πού βρήκα τα 10 εκατομμύρια. Εσείς πού βρήκατε τα χρήματα και πήρατε σπίτι στο Κολωνάκι»;

Γιαν.: «Πουλήσαμε δυο σπίτια της συζύγου μου. Οταν ζήτησα πέρυσι την κράτησή του για ψευδορκία το έκοψε λάσπη».

Μάρτ.: «Η φράση "έμεινα στον ΕΛΑΣ παρά τη θέλησή μου" δε δείχνει αγωνιστή».

Επόμενος μάρτυρας, που εξετάστηκε, ήταν ο αντιστασιακός Αλέξης Ρόσιος (Υψηλάντης). Μεταξύ άλλων, υποστήριξε ότι «κανένας δεν παρουσιάστηκε στην ΠΟΑΕΑ να πει ποιον κάνετε επίτιμο πρόεδρο». Ο ίδιος στις αρχές του 1943 είχε διοριστεί καθηγητής σε γυμνάσιο, όπου έμεινε μόνο λίγες μέρες και ύστερα έφυγε αντάρτης στο βουνό.

Ι. Μαντζουράνης (συνήγορος Γιαννόπουλου): «Υποβάλατε αίτηση για να διοριστείτε»;

Μάρτ.: «Ναι».

Μαντζ.: «Ορκιστήκατε στον Χίτλερ»;

Κατριβάνος: «Ποιος τα λέει αυτά; Εμείς για τον όρκο των ταγματασφαλιτών λέμε. Κόφτο!».

Μαντζ.: «Τι θα πει "κόφτο"; Στο γιο σου αυτό, όχι σε μένα! Δεν έχει δικαίωμα κ. Πρόεδρε. Παρεμβαίνει για να αποπροσανατολίσει τον μάρτυρα».

Κατρ.: «Κόφτο, κύριε συνεργάτα και συγκατηγορούμενε του Κοσκωτά!».

Γιαν.: «Εσύ τίνος συνεργάτης είσαι τώρα»;

Κατρ.: «Οχι του Κοσκωτά».

Γιαν.; «Της Δεξιάς είσαι!».

Κατρ.: «Οχ, καημένε! Τι είναι τώρα η Δεξιά και η Αριστερά;».

Το δικαστήριο δεν παρακολούθησε την τελευταία στιχομυθία των αντιδίκων. Μετά το πρώτο «κόφτο» και την αντίδραση του συνηγόρου της πολιτικής αγωγής, διέκοψε τη διαδικασία και αποσύρθηκε. Μετά τη διακοπή ο Θ. Κατριβάνος ζήτησε συγγνώμη από το δικαστήριο και η δίκη συνεχίστηκε. Ο μάρτυρας Α. Ρόσιος απάντησε σε ερωτήσεις των συνηγόρων υπεράσπισης.

Αγγ. Συρίγος: «Εμμένετε σε προηγούμενη κατάθεσή σας ότι ο κ. Γιαννόπουλος ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ του στρατού και της Β' Μεραρχίας του ΕΛΑΣ του Βουνού»;

Μάρτ.: «Ναι. Μου το είπε ο Μελάς».

Κατρ.: «Ούτε ο Καρράς, ούτε ο Μελάς».

Συρ.: «Λέτε ότι το 1942-44 έκανε αυτή τη δουλιά. Βέβαια, ο Μελάς δεν τον ήξερε εκείνη την εποχή και ο Καρράς τον γνώρισε το Φλεβάρη του '44. Επιμένετε στη θέση σας ότι "δεν μπορούσε κάποιος να υπηρετεί και εδώ και εκεί"»;

Μάρτ.: «Επίσημα δεν μπορούσε. Παράνομα έκανε και τη δουλιά της οργάνωσης».

Ειρ. Βένιου: «Θα ήταν συμβατό να υπηρετεί κάποιος στο υπουργείο Στρατιωτικών και στον ΕΛΑΣ; Δεν υπήρχε ασύμβατο, έστω και συνειδησιακό, για τον ΕΛΑΣίτη»;

Μάρτ.: «Οχι».

Κατρ.: «Συνταιριαζόταν με την ιδιότητα του ΕΛΑΣίτη; Εσύ θα σκεπτόσουν να υπηρετήσεις στο στρατό του Μπάκου»;

Γιαν.: «Δεν υπήρχε στρατός τότε».

Κατρ.: «Στις υπηρεσίες του Μπάκου. Εξετελέσθη ο Μπάκος γι' αυτό το λόγο»;

Μάρτ.: «Ναι».

Κατρ.: «Είδατε τα τρία στρατολογικά μητρώα του κ. Γιαννόπουλου»;

Μάρτ.: «Δεν είμαι στρατολόγος. Δε με ενδιαφέρει. Εγώ δεν ψάχνω ψύλλους στ' άχυρα και εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν ταγματασφαλίτη θα λογοδοτήσουν!».

Κατρ.: «Εγώ δεν τον χαρακτήρισα έτσι. Είπα ότι δεν ήταν στην Αντίσταση».

Γιαν.: «Να βγάλει το χέρι από την τσέπη και μετά να μιλά στο στρατηγό!».

Κατρ.: «Εχει μια μικρή αναπηρία κ. Πρόεδρε το αριστερό μου χέρι».

Γιαν.: «Θέλει να κάνει το λεβέντη και τον καραμπουζουκλή!».

Κατρ.: «Δε χορεύω, κύριε...» (γυρίζοντας προς το μάρτυρα): «Ο κ. Γιαννόπουλος λέει ότι το 1942 ήταν διοικητής λόχου. Υπήρχαν λόχοι στην Αθήνα τότε»;

Μάρτ.: «Ούτε στο βουνό δεν υπήρχαν. Το '43 άρχισαν να γίνονται και μάλιστα στον ΕΛΑΣ του βουνού».

Ακολούθως, κατέθεσε ο μάρτυρας Αθαν. Τζούμας ότι το κέντρο που διηύθυνε ο Ευάγγ. Γιαννόπουλος στο Περιστέρι μετά την απελευθέρωση «δεν ήταν κακόφημο» και ότι «τον σέβονταν και τον εκτιμούσαν όλοι».

Κατρ.: «Ηταν γνωστός στην αστυνομία τότε»;

Μάρτ.: «Ηταν πολύ γνωστός. Προφανώς η Ασφάλεια δεν ήξερε την προηγούμενη δράση του».

Ως μάρτυρες κατέθεσαν, επίσης, οι:

Χαρ. Παπαγυαλιάς: «Οχι μόνο δεν ξέρω αξιωματικούς του στρατού να υπηρέτησαν στα Τάγματα Ασφαλείας, αλλά και σε πολιτική υπηρεσία να ήσουν, αυτό ήταν αντίθετο με τον ΕΛΑΣ. Αυτοί που υπηρέτησαν ήταν πιστά όργανα των κατοχικών κυβερνήσεων. Πιστεύω ότι ο Νέστορας (Σπ. Κωτσάκης) πιέστηκε για να δώσει το πιστοποιητικό στον κ. Γιαννόπουλο».

Φώτιος Τσέκερης, γεν. γραμματέας της ΠΕΑΕΑ: «Εμείς αμφιβάλουμε για τη γνησιότητα του εγγράφου αυτού. Η βεβαίωση του Κωτσάκη είναι παράτυπη γιατί δεν είναι σε χαρτί του νόμου 105, δεν υπογράφεται και από τον γεν. γραμματέα όπως ορίζει το καταστατικό και στο βιβλίο εξερχομένων εγγράφων δεν υπάρχει αντίστοιχος αριθμός μητρώου. Επειτα, ο Κωτσάκης δε γνώριζε τον κ. Γιαννόπουλο. Λέει αυτά που ο ίδιος του είπε. Υπάρχει ένα ερωτηματικό αν το δακτυλογραφημένο αυτό κείμενο το έγραψε ο Κωτσάκης. Δεν υπήρχε το 1942 λόχος Μελισσίων του ΕΛΑΣ. Στα Μελίσσια ήταν ζήτημα να υπήρχαν τρεις ΕΛΑΣίτες. Πώς να κάνεις λόχο;».

Η δίκη διακόπηκε για τη Δευτέρα, λόγω της διήμερης (σήμερα και αύριο) απεργίας των δικαστικών υπαλλήλων.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΟΔΕΙΑΣ

Της Κατίνας ΠΑΪΖΗ



Του Μπουκουβάλα τα παιδιά ζωστήκαν τ' άρματα.

Καβαλικέψανε τα κάτασπρα φαριά τους

κι όλο τον κάμπο τραγουδώντας ετριγύρισαν

για να θερίσουν οι χωριάτες τη σοδειά τους.



Χρυσά τα στάχυα, του φτωχού μόχτος πολύμηνος

γέρνουν βαριά στο πυρωμένο απάνω χώμα.

Σπαθιά ασημένια τα δρεπάνια ανασηκώνονται

κι όρκος τα λόγια αντιλαλούν στο κάθε στόμα:



«Μήτε σπειρί σταριού να πάρει ο μαύρος τύραννος».

Κι ευτύς τον όρκο τα φτερά του ανέμου αρπάξαν,

κραυγή τον σήκωσαν τρανής οργής κι απόφασης

και στου θεριού την άγρια μπούκα τον πετάξαν.



Χυμούν οι γύπες· και ξερνούν φωτιά και σίδερο

των μανιασμένων δολοφόνων τα κανόνια

και τα γεννήματα ν' αρπάξουν αγωνίζονται

κι άδεια ν' αφήσουν κι αιματόβρεχτα τ' αλώνια.



Μα οι κοπελιές με βια θερίζουν ασπρομάντηλες

το στάρι που έσπειραν οι αδούλωτοι χωριάτες

κι ολόγυρά τους πολεμούνε οι καβαλάρηδες

στ' άσπρα φαριά, τους λυσσασμένους απελάτες.





Δημοσιεύτηκε στο τεύχος αρ. 6 του περιοδικού Ελεύθερα Γράμματα (16.6.1945).

Η Κομμούνα του Παρισιού

«Βλέποντας ανήμποροι πως είμαστε, νόμους ενάντιά μας χαλκεύετε./ Δε σκύβουμε όμως άλλο το κεφάλι γιατί μας πρέπει η λευτεριά.../ Βλέποντας πως γευόμαστε την πείνα, δεν την μπορούμε άλλο την κλεψιά,/ Μακριά από τους φούρνους μας κρατάτε,/ άσπρο ψωμί η πείνα μας ζητά.../ Βλέποντας να υψώνετε παλάτια και στέγη πουθενά για μας/ Απόφαση να γίνουνε δικά μας!/ οι τρώγλες περίσσεψαν για μας.../ Βλέποντας να περισσεύει το κάρβουνο, χωρίς φωτιά παγώνουμε εμείς./ Απόφαση, το κάνουμε δικό μας να ζεσταθεί το κόκαλο μας.../ Βλέποντας πως καθόλου δεν μπορείτε να δώστε μεροδούλι ανθρωπιάς/ θα κάνουμε δικά μας τα εργοστάσια, είναι αρκετό αυτό για μας.../ Ξέροντας ότι στρέφετε ενάντιά μας τα φονικά σας όπλα, τα κανόνια/ χίλιες φορές ο θάνατος απ' τη μιζέρια την αιώνια./ Βλέποντας πως η Κυβέρνηση αυτή, τα όσα μας τάζει δεν τηρεί/ απόφαση να χτίσουμε καλή ζωή, που εμείς θα κυβερνάμε./ Κι αφού η μόνη γλώσσα που ακούτε είναι η βουή των κανονιών μας/ τότε εμείς γυρνάμε καταπάνω σας των πυροβόλων μας την μπούκα».

Μπερτολτ Μπρεχτ1




Στις 20 Ιούλη του 1870 μεταξύ της Γαλλίας και της Πρωσίας ξέσπασε πόλεμος, το έναυσμα του οποίου έδωσε ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων ο Γ'. Η αιτία ήταν προσχηματική κι αφορούσε τον ισπανικό θρόνο που η γερμανική πλευρά επιδίωκε να δοθεί στον πρωσικό βασιλικό οίκο των Χοετζολέρν, ενώ η γαλλική ιθύνουσα τάξη ούτε που ήθελε ν' ακούσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Στην πραγματικότητα βέβαια και οι δύο εμπόλεμες πλευρές επένδυαν μεγάλα συμφέροντα στον πόλεμο γι' αυτό και τον είδαν ως δώρο θεού. Η Πρωσία, μέσω του πολέμου, έβρισκε την ευκαιρία να ολοκληρώσει την ενότητα της Γερμανίας, να εξασθενίσει τη Γαλλία, αλλά και να καταλάβει τις στρατηγικής σημασίας γαλλικές επαρχίες Αλσατία και Λωραίνη. Από την άλλη, η Γαλλία, στην ενότητα της Γερμανίας διαπίστωνε έναν σοβαρό κίνδυνο για τα συμφέροντά της που έπρεπε μέσω του πολέμου να αποτρέψει, καταλαμβάνοντας ταυτόχρονα την αριστερή όχθη του Ρήνου που πάντοτε η γαλλική αστική τάξη επιθυμούσε2. Και στις δύο χώρες η πολεμική προπαγάνδα έδινε κι έπαιρνε. Ισως όμως στη Γαλλία ο πολεμικός ήχος - για λόγους που θα φανούν στη συνέχεια - να ήταν ένα τόνο υψηλότερος. Ο κομμουνάρος Προσπέρ - Ολιβιέ Λισανκαρέ, στην «Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871», που συνέγραψε, με τη βοήθεια του Μαρξ, στα χρόνια της εξορίας του στο Λονδίνο, περιγράφει ως εξής το πολεμικό κλίμα που επικρατούσε στη γαλλική πρωτεύουσα με το ξέσπασμα του πολέμου3: «Τα σκυλιά του πολέμου έχουν ξαμοληθεί, ενώ ιαχές αντηχούν στο Παρίσι που οραματίζεται θριάμβους. Οι καλώς ενημερωμένοι δημοσιογράφοι προβλέπουν ότι θα είμαστε στο Βερολίνο μέσα σε 30 ημέρες».

Εξώφυλλο του Περιοδικού «Επίκαιρα», Απρίλης 1871. Το σχέδιο δείχνει να καλεί σε επίθεση στις Βερσαλλίες
Στον πόλεμο αντιτάχθηκαν τα γαλλικά και τα γερμανικά τμήματα της Πρώτης Διεθνούς. Οι εργάτες είχαν τη δική τους αλληλεγγύη και τη δική τους γλώσσα επικοινωνίας, μα προπαντός είχαν τη συνείδηση να καταλάβουν πως ο πόλεμος αυτός απειλούσε πρωτίστως τα δικά τους συμφέροντα. «Αδέλφια - έλεγαν οι Γάλλοι προλετάριοι σε μήνυμά τους προς τη γερμανική εργατική τάξη - εμείς που θέλουμε την ειρήνη, την εργασία και την ελευθερία, διαμαρτυρόμαστε ενάντια στον πόλεμο. Αδέλφια, μην ακούτε τις αργυρώνητες φωνές που προσπαθούν να σας εξαπατήσουν σχετικά με το αληθινό πνεύμα της Γαλλίας». Με τη σειρά τους οι Βερολινέζοι προλετάριοι θα απαντήσουν: «Και εμείς επιθυμούμε ειρήνη, εργασία κι ελευθερία. Ξέρουμε ότι και στις δύο όχθες του Ρήνου υπάρχουν αδέλφια, μαζί με τα οποία είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε για την παγκόσμια Δημοκρατία»4.

Στις 23 Ιούλη του 1870 το Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς απηύθυνε έκκληση στους εργάτες όλων των χωρών, συγγραφέας της οποίας ήταν ο Κ. Μαρξ. «Τη στιγμή που η επίσημη Γαλλία και η επίσημη Γερμανία - έλεγε η έκκληση5- ρίχνονται σε έναν αδελφοκτόνο αγώνα, οι εργάτες της Γαλλίας και της Γερμανίας ανταλλάσσουν μηνύματα ειρήνης και φιλίας. Το μεγάλο αυτό γεγονός, που όμοιό του δεν υπάρχει στην ιστορία, ανοίγει ένα πιο φωτεινό μέλλον. Αποδείχνει ότι αντίθετα απ' την παλιά κοινωνία, με την οικονομική της αθλιότητα και την πολιτική της παραφροσύνη, ξεπηδάει μια νέα κοινωνία που διεθνής της κανόνας θα είναι η ειρήνη, γιατί σ' όλα τα έθνη θα κυριαρχεί η ίδια αρχή - η εργασία». Στην ίδια έκκληση ο Μαρξ προέβλεπε ότι «Οποιαδήποτε κι αν είναι η έκβαση του πολέμου του Λουδοβίκου Βοναπάρτη με την Πρωσία, σήμανε κιόλας στο Παρίσι η νεκρική καμπάνα της δεύτερης αυτοκρατορίας»6. Η πρόβλεψη αυτή δεν άργησε να αποκτήσει σάρκα και οστά. Πριν όμως φτάσουμε ως αυτό το σημείο, ας δούμε εν συντομία την εσωτερική κατάσταση της Γαλλίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις που προηγήθηκαν του πολέμου και κατά μία έννοια τον προετοίμασαν κιόλας.
Το Καθεστώς της Δεύτερης Αυτοκρατορίας

Η Κομμούνα έπεσε
Σύμφωνα με τον Σοβιετικό ιστορικό Ε. Β. Ταρλέ, στη Δεύτερη Γαλλική αυτοκρατορία του Λουδοβίκου Βοναπάρτη μπορούμε να διακρίνουμε δύο φάσεις: Η πρώτη φάση καλύπτει τα έτη 1852 - 1866 και η δεύτερη τα έτη 1866 - 1870. «Τα πρώτα 14 χρόνια - γράφει ο Ταρλέ7- ο Ναπολέων Γ' βάδιζε από επιτυχία σε επιτυχία: ο επιτυχής πόλεμος με τη Ρωσία, ο επιτυχής πόλεμος με την Αυστρία, η γενική επιτυχία στην εξωτερική πολιτική δυναμώνουν σοβαρά την εξουσία του και κυβερνώντας τη Γαλλία σχεδόν απολυταρχικά δε συναντά αντιπολίτευση. Η πλειοψηφία της αγροτιάς και της αστικής τάξης συνεχίζει, όπως και πρώτα, να υποστηρίζει απόλυτα το καθεστώς. Η εργατική τάξη ανοργάνωτη δεν είχε συνέλθει ακόμα απ' τη φοβερή ήττα που δοκίμασε τον Ιούνη του 1848. Μια σειρά χρόνια με καλή σοδειά, το ζωντάνεμα του εμπορίου και της βιομηχανίας, η σταθεροποίηση και η άνθηση των κρατικών οικονομιών, όλα αυτά ευνόησαν την ησυχία στη χώρα. Απ' το 1866 όμως αρχίζουν οι διπλωματικές αποτυχίες, ταυτόχρονα παρατηρείται μια σχετική κρίση στη βιομηχανία, μια στασιμότητα στο εμπόριο και η αντιπολίτευση που έβλεπε με εχθρότητα της Δεύτερη Αυτοκρατορία, αρχίζει να σηκώνει κεφάλι».

Η δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία υπό τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη ήταν ένα ακραίο αυταρχικό - αντιδραστικό καθεστώς που χτύπησε ανελέητα το εργατικό και δημοκρατικό κίνημα της Γαλλίας χάριν της αντιδραστικής αφρόκρεμας της αστικής τάξης. Με το πρόσχημα ότι αγωνιζόταν εναντίον των μυστικών εταιρειών η κυβέρνηση διέλυσε όλες τις δημοκρατικές οργανώσεις. Οι πολιτικές λέσχες απαγορεύτηκαν, οι εφημερίδες και τα περιοδικά της αντιπολίτευσης απαγορεύτηκαν, τα σχολεία, τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα θέατρα τα επιτηρούσε η αστυνομία. Ο ρόλος του αυτοκράτορα διογκώθηκε, ενώ τα αντιπροσωπευτικά σώματα (νομοθετικό, Γερουσία, Συμβούλιο της Επικρατείας) ουσιαστικά εκμηδενίστηκαν.

Σχέδιο της εποχής που συμβολίζει την αλληλεγγύη και την προστασία κάτω από την Κομμούνα
Ολα αυτά, βέβαια, συμβαίνουν σε μια περίοδο που η χώρα ζει έντονη καπιταλιστική ανάπτυξη με την ολοκλήρωση στο έδαφός της βιομηχανικής επανάστασης. Οι ατμοκίνητοι κινητήρες στα χρόνια της Δεύτερης Αυτοκρατορίας σχεδόν τετραπλασιάστηκαν στη Γαλλία. Η μεταλλουργία γνώρισε μεγάλη άνοδο. Το ίδιο και η Βαμβακουργία, η Εριουργία και η μεταξουργία. Μεγάλη επίσης άνθηση γνωρίζει το χρηματιστικό κεφάλαιο. Ετσι στα 1863 ιδρύεται η «Πιστωτική τράπεζα της Λυών», στα 1864 η «Τράπεζα Παρακαταθηκών», στα 1865 η «Γαλλική Αγροτική Πιστωτική Τράπεζα». Μεγάλη, επίσης, ανάπτυξη σημειώνεται στην αγροτική οικονομία, ενώ ο πληθυσμός στις πόλεις συνεχώς αυξανόταν και μαζί μ' αυτόν, στα 1850 - 1870 αυξήθηκαν αρκετά οι εργάτες που δούλευαν στη βιομηχανία. Μόνο στο Παρίσι, σε μία δεκαετία (1860 - 1870), περί τις 100 χιλιάδες νέοι εργάτες μπήκαν στην παραγωγή. Ταυτόχρονα, εντείνεται και η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης από την αστική. Τα χρονικά όρια της εργάσιμης μέρας σε ορισμένους κλάδους φτάνουν τις 16 - 18 ώρες, ενώ ανελέητη είναι η εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών που εργάζονται8.

Η Γαλλία θα γνωρίσει - όπως και άλλες καπιταλιστικές χώρες - ισχυρή οικονομική κρίση, αρχικά το 1857 με αποτέλεσμα να περιοριστεί αισθητά η παραγωγή. Ενα νέο κρισιακό κύμα θα αγκαλιάσει τη χώρα στα 1866, γεγονός που θα οξύνει πιο πολύ την εσωτερική πολιτική κατάσταση, θα δυναμώσει το εργατικό και το δημοκρατικό κίνημα και θα κλονίσει αισθητά το καθεστώς.

Η Ευρώπη σε αναβρασμό

Στο χρονικό διάστημα που εξετάζουμε, σημαντικές είναι και οι εξελίξεις που συντελούνται στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η Ρωσία εκείνη την εποχή ήταν μία από τις ισχυρότερες, αλλά και αντιδραστικότερες δυνάμεις της γηραιάς ηπείρου. Ερχόταν συχνά σε αντιπαράθεση με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία) δεδομένου ότι επιδίωκε να είναι ο κληρονόμος της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτι που, όπως ήταν φυσικό, δεν επιθυμούσαν καθόλου οι ανταγωνιστές της. Η Ρωσία αύξανε διαρκώς την πίεσή της πάνω στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εμφανιζόμενη ως προστάτης των υπόδουλων, στην τελευταία, χριστιανικών πληθυσμών. Στα 1853 η ρωσική πλευρά απαίτησε από τον σουλτάνο να ασκεί δικαίωμα προστασίας όλων των ορθοδόξων χριστιανών που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η απαίτηση αυτή οδήγησε καταρχήν σε ρωσοτουρκικό πόλεμο, ο οποίος στη συνέχεια πήρε πανευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, αφού σ' αυτόν ενεπλάκησαν όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Πρόκειται για έναν πόλεμο που έμεινε στην ιστορία με την επωνυμία «Κριμαϊκός».


Αναλυτικότερα, τον Ιούλη του 1853 τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν τις παραδουνάβιες ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία) και η τουρκική πλευρά ενθαρρύνθηκε και υποκινήθηκε από τους Αγγλογάλλους να αντιδράσει. Ετσι το Σεπτέμβρη του ιδίου έτους η τουρκική κυβέρνηση ζήτησε από τη Ρωσία να αποσύρει το στρατό της από τις εν λόγω ηγεμονίες και ταυτόχρονα κινήθηκε στρατιωτικά εναντίον των ρωσικών δυνάμεων. Η εξέλιξη του πολέμου ήταν αρνητική για τους Οθωμανούς. Ο στρατός τους ηττήθηκε στη μάχη του Μπασκαντικλάρ (κοντά στο Καρς) και ο στόλος τους καταστράφηκε στη Σινώπη. Τώρα πια, οι Αγγλογάλλοι δεν μπορούσαν να μένουν θεατές. Μπροστά στον κίνδυνο να καταρρεύσει η Οθωμανική αυτοκρατορία προς όφελος της Ρωσίας, κήρυξαν τον πόλεμο στην τελευταία το Μάρτη του 1854. Εναντίον της Ρωσίας θα κινηθεί και η Αυστρία που θα βάλει πόδι στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Η πίεση της δυτικής συμμαχίας ήταν ισχυρή και η ρωσική πλευρά αναγκάστηκε να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Πολωνία και τις χώρες της βαλτικής.

Το Σεπτέμβρη του 1854 αποβιβάζεται στην Κριμαία αγγλο - γαλλο - τουρκικός στρατός, ο οποίος ύστερα από νικηφόρα πορεία φτάνει έξω από τη Σεβαστούπολη. Ενα χρόνο αργότερα, η πόλη θα καταληφθεί από τα στρατεύματα των δυτικών δυνάμεων και των Οθωμανών και τελικά ο πόλεμος θα λήξει, τυπικά, με την υπογραφή συνθήκης ειρήνης στο Παρίσι, στις 30 Μάρτη του 1856. Η Συνθήκη έδωσε στους Αγγλογάλλους τα πιο πολλά από εκείνα που είχαν επιδιώξει με τον πόλεμο. Ανάμεσα στις πιο σημαντικές ρήτρες ήταν: Η Μαύρη Θάλασσα θεωρήθηκε ζώνη ουδέτερη για πολεμικά πλοία. (Η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν επιτρεπόταν να έχουν πολεμικά πλοία μέσα σ' αυτήν). Η ρωσική απαίτηση για προστασία επί των Ορθόδοξων Χριστιανών στις Βαλκανικές κτήσεις του Σουλτάνου απορρίφθηκε. Εγινε δεκτή μόνο μια απλή υπόσχεση από το Σουλτάνο ότι θα μεταχειριζόταν τους Χριστιανούς υπηκόους του σ' αυτές τις περιοχές ισότιμα προς τους Μουσουλμάνους. Η Μολδαβία και η Βλαχία, διευρυμένες και με τη νότια Βεσσαραβία, που αφαιρέθηκε από τη Ρωσία, απόκτησαν πλήρη ανεξαρτησία με την υποχρέωση να αναγνωρίζουν τυπικά την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Ανάλογη ρύθμιση έγινε δεκτή και για τη Σερβία9.

Από την εμπλοκή της στον Κριμαϊκό πόλεμο η Γαλλία βγήκε πιο ισχυρή, έχοντας πλέον τον αέρα να επεμβαίνει στις υποθέσεις άλλων κρατών, όπως για παράδειγμα στο ζήτημα της ένωσης της Ιταλίας.

Η Ιταλία ύστερα από μια αποτυχημένη προσπάθεια για ένωση στα 1848 παρέμεινε κάτω από την εξουσία πολλών κυβερνήσεων. Ομως, η αστική τάξη, που για ν' αναπτυχθεί είχε ανάγκη τη μεγάλη αγορά, ουδέποτε εγκατέλειψε την προσπάθεια της ένωσης. Υπήρχαν μάλιστα δύο σχέδια προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρώτο του παλιού ριζοσπάστη Ματσίνι (που ζούσε αυτοεξόριστος στο Λονδίνο) προϋπέθετε για την ένωση το διώξιμο όλων των επιμέρους ιταλικών κυβερνήσεων. Το δεύτερο σχέδιο έβλεπε πως η ένωση μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη συγκέντρωση όλης της Ιταλίας γύρω από ένα ισχυρό ιταλικό κράτος και τέτοιο κράτος θεωρούνταν το βασίλειο της Σαρδηνίας με πρωτεύουσα το Τορίνο. Η βασική δυσκολία για την πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου συνίστατο στο γεγονός ότι έπρεπε να αποχωρήσει η Αυστρία από τη Λομβαρδία και τη Βενετία, κάτι που μπορούσε να συμβεί μόνο με πόλεμο, τον οποίο δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει μόνο του το βασίλειο της Σαρδηνίας. Η λύση βρέθηκε στο πρόσωπο της Γαλλίας του Λουδοβίκου Βοναπάρτη. Η Γαλλία θα βοηθούσε τη Σαρδηνία να διώξει τους Αυστριακούς από τη Λομβαρδία και τη Βενετία και η Σαρδηνία θα έδινε στη Γαλλία τη Σαβοΐα και τη Νίκαια που είχε στην κατοχή της.

Ο

πόλεμος της Γαλλίας και του βασιλείου της Σαρδηνίας εναντίον της Αυστρίας έγινε το 1859 και ύστερα από δύο αιματηρές ήττες, στη Μαγιέντα και στο Σολφερίνο, οι Αυστριακοί συνθηκολόγησαν και αποχώρησαν από τη Λομβαρδία αλλά κράτησαν τη Βενετία. Υστερα από αυτή την εξέλιξη τα ιταλικά κρατίδια - πλην των κρατιδίων της Ρώμης και της Νεάπολης - ενώθηκαν με τη Σαρδηνία. Το 1860 στην ένωση προσχώρησε και η Νεάπολη υπό την ηγεσία του λαϊκού ήρωα Γαριβάλδη. Την ίδια περίοδο ένα ισχυρό ενωτικό κίνημα ξεκινάει στη Γερμανία.

Το όραμα της δημιουργίας ενιαίου γερμανικού κράτους συνόδευε τη γερμανική αστική τάξη από τις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ διαδόθηκε πλατιά τις παραμονές της επανάστασης του Μάρτη του 1848. Επιτακτική όμως σημασία αποκτά μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο και τον πόλεμο κατά της Αυστρίας, όταν η αυξανόμενη ισχύς της Γαλλίας αρχίζει να εκλαμβάνεται ως απειλή για τους κυρίαρχους γερμανικούς κοινωνικοπολιτικούς κύκλους. Αυτή τη φορά την πρωτοβουλία για την ένωση ανέλαβε η πρωσική κυβέρνηση, επικεφαλής της οποίας, από το 1862, βρισκόταν ένας από τους πιο επιφανείς διπλωμάτες και κρατικούς παράγοντες, ο Οτο φον Βίσμαρκ, ο οποίος είχε συλλάβει σε βάθος τη σημασία του εγχειρήματος.

Η ένωση της Γερμανίας επιταχύνθηκε καθοριστικά με τρεις πολέμους: Με τον πόλεμο της Πρωσίας και της Αυστρίας κατά της Δανίας (1864), με τον πόλεμο της Πρωσίας κατά της Αυστρίας (1866) και με τον πόλεμο της Πρωσίας κατά της Γαλλίας (1870-1871). Από τους δύο πρώτους πολέμους, δημιουργήθηκε, το 1867, με την πολιτική σφραγίδα του Βίσμαρκ, η Βορειογερμανική Ομοσπονδία, που συμπεριέλαβε όλα τα γερμανικά κράτη εκτός τεσσάρων του νότου: Του Εσεν, της Βαυαρίας, της Βιρτεμβέργης και του Μπάντεν10. Ο τρίτος, όμως, ο γαλλοπρωσικός πόλεμος, μετατόπισε το κέντρο της ιστορικής εξέλιξης στη Γαλλία, διότι εκεί έμελλε να συντελεστούν κοσμοϊστορικές αλλαγές που σημάδεψαν ανεξίτηλα την ανθρώπινη ιστορία.

Από την Αυτοκρατορία στη Δημοκρατία

Οπως γράφει ο Ε. Ταρλέ11, ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος «άρχισε με πολύ ευνοϊκές συνθήκες για την Πρωσία. Πρώτα πρώτα στο πλευρό της βρέθηκαν όλα τα γερμανικά κράτη, συμπεριλαμβανομένων και των νοτίων (πράγμα που δεν το περίμενε ο Ναπολέων Γ΄). Δεύτερον, σ' όλη την Ευρώπη υπαίτιο του πολέμου θεωρούσαν τη Γαλλία - και σε πολλές χώρες (π.χ. στην Αγγλία) η γενική συμπάθεια ήταν με το μέρος της Πρωσίας. Τρίτον, σ' όλη τη Γερμανία παρατηρούνταν μεγάλος ενθουσιασμός σ' όλες τις τάξεις του λαού. Τέταρτον, ο πρωσικός στρατός ήταν περίφημα οργανωμένος, εφοδιασμένος με όλα τα μέσα, αριθμητικά υπερείχε σημαντικά του γαλλικού». Ακριβώς αντίθετη ήταν η πραγματικότητα για τη Γαλλία κι αυτό φάνηκε στο μέτωπο από τις πρώτες μέρες. Γράφει ο Λισανκαρέ12: «Στο μέτωπο όμως λείπουν τα πάντα: Εφόδια, κανόνια, τουφέκια, πυρομαχικά, χάρτες, άρβυλα. Ενας στρατηγός θα τηλεγραφήσει στον υπουργό: "Δε γνωρίζω πού βρίσκονται τα συντάγματά μου". Χωρίς όπλα και εφόδια και οι επίστρατοι της β΄ γραμμής».

Οι πρώτες ουσιαστικές μάχες έγιναν τον Αύγουστο του 1870 και ήταν όλες αποτυχημένες για τη γαλλική πλευρά. Ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης κατέβηκε στο στράτευμα αλλά απέφυγε να αναλάβει τη διοίκηση και τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου βρέθηκε κλεισμένος και πολιορκημένος με μεγάλο τμήμα στρατού στο φρούριο του Σεντάν. Η απόπειρα διάσπασης του κλοιού απέτυχε και στις 2 Σεπτέμβρη ο αυτοκράτορας μαζί με το στρατό του αιχμαλωτίστηκαν.

Μόλις έγινε γνωστή στο Παρίσι η αιχμαλωσία του αυτοκράτορα ο λαός ξεσηκώθηκε και ανακήρυξε τη Δημοκρατία, την Τρίτη Δημοκρατία στην ιστορία της Γαλλίας, αφού ως Πρώτη θεωρείται εκείνη του 1792 και ως Δεύτερη εκείνη που ανακηρύχτηκε στις 24 Φεβρουαρίου του 1848, με τη Φεβρουαριανή Επανάσταση. Στις 9 Σεπτέμβρη το Γενικό Συμβούλιο της Πρώτης Διεθνούς εξέδωσε και δεύτερη έκκληση για τον πόλεμο, συγγραφέας της οποίας ήταν πάλι ο Μαρξ. Στην έκκληση ξεσκεπάζονταν τα κατακτητικά σχέδια των γιούνκερς και της αστικής τάξης της Πρωσίας και καλούνταν οι Γερμανοί εργάτες να αντισταθούν σε αυτά, να μην επιτρέψουν την προσάρτηση της Αλσατίας και της Λωραίνης και να αγωνιστούν για την αναγνώριση της Γαλλικής Δημοκρατίας. Η Διεθνής χαιρέτιζε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στη Γαλλία εκφράζοντας όμως αμφιβολίες αν πρόκειται για πραγματικό βήμα προς τα εμπρός. «Η δημοκρατία - λέει χαρακτηριστικά η έκκληση - δεν ανέτρεψε το θρόνο, πήρε μόνο τη θέση του που είχε αδειάσει. Δεν ανακηρύχτηκε σαν κοινωνική κατάκτηση μα σαν εθνικό μέτρο άμυνας. Βρίσκεται στα χέρια μιας προσωρινής κυβέρνησης, που αποτελείται εν μέρει από γνωστούς ορλεανικούς13 και εν μέρει από αστούς δημοκράτες, και ανάμεσα σε αυτούς είναι και μερικοί που η εξέγερση του Ιούνη 1848 άφησε πάνω τους το ανεξίτηλο στίγμα της. Ο καταμερισμός της δουλιάς ανάμεσα στα μέλη της κυβέρνησης δε φαίνεται να υπόσχεται πολλά καλά. Οι ορλεανικοί κατέλαβαν τις ισχυρές θέσεις του στρατού και της αστυνομίας, ενώ στους λεγόμενους δημοκρατικούς έπεσαν οι θέσεις με τα παχιά λόγια»14.

Η προσωρινή κυβέρνηση που ανακηρύχτηκε στις 4 Σεπτέμβρη αποφάσισε να συνεχίσει τον πόλεμο αλλά οι Πρώσοι συνέχισαν να νικούν. Στις 16 Σεπτέμβρη του 1870 τα γερμανικά στρατεύματα έφτασαν έξω από το Παρίσι και στις 19 Σεπτέμβρη, ύστερα από την αποτυχημένη για τους Γάλλους μάχη κοντά στο Σατιγιόν, τα γερμανικά στρατεύματα απέκλεισαν την πόλη.

Η πολιορκία του Παρισιού κράτησε πιο πολύ από τέσσερις μήνες. Οι εργαζόμενες μάζες της πόλης υπέφεραν αβάσταχτα, η θνησιμότητα αυξήθηκε πάρα πολύ, η επισιτιστική κατάσταση επιδεινώθηκε. Η αστοτσιφλικάδικη τάξη από την αρχή επιδίωκε να σώσει τα συμφέροντά της και να προδώσει το λαό ερχόμενη σε συμφωνία με τους Πρώσους. Διαπραγματεύσεις για ανακωχή προωθούνταν τον Οκτώβρη του 1870 ενώ στις 27 του ιδίου μήνα ο στρατάρχης Μπαζέν παρέδωσε στον εχθρό το Μετς με όλο το στρατό του. Στην προδοτική συμπεριφορά της αστικής τάξης το προλεταριάτο απάντησε με εξέγερση στις 31 Οκτώβρη 1870, που όμως δεν είχε επιτυχία διότι η εργατική τάξη ήταν ακόμη ανοργάνωτη. Εδειχνε όμως το δρόμο που θα ακολουθούσαν τα πράγματα μερικούς μήνες αργότερα.

Η κυρίαρχη τάξη προχώρησε σε μια νέα προδοσία στις 19 Γενάρη του 1871, όταν οδήγησε σε μια βέβαιη καταστροφή την εθνοφρουρά, όπου χάθηκαν χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές, με την οργάνωση μεγάλης εξόδου στον τομέα του Μπινζαβάλ (κοντά στο Παρίσι). Ετσι ξέσπασε καινούρια εξέγερση στο Παρίσι, στις 22 Γενάρη, που όμως ήταν και αυτή αποτυχημένη με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να προχωρήσει σε μαζικές συλλήψεις επαναστατών, στο κλείσιμο των πολιτικών λεσχών και των δημοκρατικών δημοσιογραφικών οργάνων, στην απαγόρευση των λαϊκών συγκεντρώσεων. Η προδοσία της αστοτσιφλικάδικης ολιγαρχίας ολοκληρώθηκε με την υπογραφή συνθήκης ανακωχής και την παράδοση του Παρισιού στον εχθρό στις 28 Γενάρη του 1871.

Στις 8 Φλεβάρη εκλέχτηκε νέα Εθνοσυνέλευση, σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής, στη σύνθεση της οποίας πλειοψηφούσαν οι μοναρχικοί. Στις 17 Φλεβάρη πρωθυπουργός ανέλαβε ο Θιέρσιος και στις 26 Φλεβάρη υπογράφηκε στις Βερσαλίες η προκαταρκτική συμφωνία ειρήνης, η οποία επικυρώθηκε από την Εθνοσυνέλευση την 1η Μάρτη.

Οι ληστρικοί όροι της προκαταρκτικής συνθήκης ειρήνης (η Γαλλία έχανε την Αλσατία και την Ανατολική Λωραίνη και υποχρεωνόταν να πληρώσει μια τεράστια πολεμική αποζημίωση από 5 δισεκατομμύρια χρυσά φράγκα) και η προδοσία των κυρίαρχων τάξεων της Γαλλίας οδήγησαν το παρισινό προλεταριάτο, το οποίο, σημειωτέον, δεν είχε αφοπλιστεί, σε νέα εξέγερση, κατάληξη της οποίας ήταν η ιστορική Κομμούνα του Παρισιού.
Η προλεταριακή εξέγερση και η Κομμούνα

Πριν ιδρυθεί η Παρισινή Κομμούνα είχε προηγηθεί ένας μακροχρόνιος αγώνας της εργατικής τάξης της Γαλλίας ενάντια στην πολιτική αντίδραση και στην καπιταλιστική εκμετάλλευση. Από τον Ιούνη του 1848 οι εργάτες είχαν ρίξει το σύνθημα της κοινωνικής δημοκρατίας σε αντιπαράθεση με τη δημοκρατία του κεφαλαίου. Το 1865 ιδρύθηκαν στη Γαλλία τα πρώτα τμήματα της Α΄ Διεθνούς, που βοήθησαν το προλεταριάτο να ανεβάσει την ταξική του συνείδηση και οργάνωση, να απελευθερωθεί από την πολιτική κηδεμονία του αστικοδημοκρατικού κινήματος, να οριοθετηθεί απέναντι στις μικροαστικές τάσεις που αναπτύσσονταν στις γραμμές του. Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος όξυνε ακόμη περισσότερο την ταξική πάλη στη Γαλλία ενώ οι προδοσίες των αστοτσιφλικάδων ωρίμασαν ακόμη περισσότερο τις προλεταριακές μάζες.

Για να αντιμετωπίσουν την αστοτσιφλικάδικη αντίδραση που είχε συσπειρωθεί γύρω από την κυβέρνηση του Θιέρσιου οι εργάτες και οι μικροαστοί του Παρισιού ίδρυσαν το Φλεβάρη-Μάρτη του 1871 μια μαζική πολιτική οργάνωση, τη «Δημοκρατική Ομοσπονδία της Εθνοφρουράς του Τμήματος του Σηκουάνα» με δύναμη 215 τάγματα που συγκροτήθηκαν στις εργατικές και σε άλλες δημοκρατικές συνοικίες. Η Κεντρική Επιτροπή της Οργάνωσης αυτής, με επικεφαλής επιφανείς δημοκράτες και σοσιαλιστές (ανάμεσά τους και μέλη της Διεθνούς), έγινε το έμβρυο της νέας λαϊκής εξουσίας που ξεπηδούσε μέσα από το λαό15.

Στις 18 Μάρτη του 1871 κυβερνητικά στρατεύματα εισέβαλαν στις εργατικές συνοικίες του Παρισιού, στο Μπελβίλ και αλλού, περικύκλωσαν τη Μονμάρτη και απαίτησαν την παράδοση των όπλων της Εθνοφρουράς. Οι εθνοφρουροί με την υποστήριξη του λαού προέβαλαν αντίσταση, οι στρατιώτες διατάχθηκαν να επιτεθούν αλλά λίγοι από αυτούς υπάκουσαν. Δύο στρατηγοί, ο Λεκόντ και ο Τομά, συνελήφθησαν από τους στρατιώτες τους και τουφεκίστηκαν. Η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς πέρασε στην επίθεση. Ετσι ξεκίνησε η εξέγερση. Οι εξεγερμένοι κατέλαβαν το Δημαρχείο, ενώ η εξουσία πέρασε στα χέρια της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνοφρουράς. «Το Παρίσι - γράφει ο Λισανκαρέ16- θα πληροφορηθεί τη νίκη του το πρωί της 19ης Μάρτη. Πόσο έχει αλλάξει το σκηνικό, ακόμα και μετά από τις αναρίθμητες ανατροπές των τελευταίων 7 δραματικών μηνών! Η κόκκινη σημαία κυματίζει στο Δημαρχείο. Μαζί με την πρωινή ομίχλη θα εξαφανιστούν ο στρατός, η κυβέρνηση και η διοίκηση. Από τα βάθη της συνοικίας Σεντ-Αντουάν, απ' τη σκοτεινή οδό Μπασφρουά, η Κεντρική Επιτροπή εκτινάσσεται στην κορυφή του Παρισιού, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου».

Στις 20 Μάρτη έγιναν προσπάθειες εξέγερσης και σε άλλες πόλεις που όμως απέτυχαν. Εν τω μεταξύ η κυβέρνηση της Γαλλίας μεταφέρθηκε στις Βερσαλίες (17-18 χλμ. δυτικά του Παρισιού) που οι Γερμανοί είχαν, στο μεταξύ, εκκενώσει.

Στις 26 Μάρτη εκλέχθηκε η Παρισινή Κομμούνα και στις 28 ανακηρύχτηκε πανηγυρικά και επίσημα σε κυβέρνηση. «Το Παρίσι - σημειώνει ο Remi Gossez17- άνοιγε μια λευκή σελίδα στο βιβλίο της Ιστορίας και έγραφε το πανίσχυρο όνομά του. Διακόσιες χιλιάδες ελεύθεροι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να διακηρύξουν την ελευθερία τους και να διαδηλώσουν μέσα στο θόρυβο των κανονιών τη δημιουργία ενός νέου θεσμού! Τι γράψανε όμως στη λευκή σελίδα, οι εκλεκτοί του λαού; Την αντίληψη μιας νέας κοινωνίας. Την αντίληψη αυτή έμελλε να την κληρονομήσει, τελικά, η εργατική τάξη του Παρισιού».

Ομως τι είδους ήταν αυτή η νέα κοινωνία που δημιούργησε η Κομμούνα και κληροδότησε στις επόμενες γενιές; Η Κομμούνα ήταν αποτέλεσμα της επαναστατικής δράσης της εργατικής τάξης του Παρισιού. Κι όπως υπογράμμιζε ο Μαρξ18 «η πάλη της εργατικής τάξης με την τάξη των κεφαλαιοκρατών και με το κράτος της μπήκε σε νέα φάση χάρη στον παρισινό αγώνα. Οποια κι αν είναι η άμεση έκβαση της υπόθεσης, έχει πια κερδηθεί ένα καινούριο σημείο αφετηρίας κοσμοϊστορικής σημασίας».

Η Κομμούνα ανέδειξε έναν νέο τύπο κράτους, ανώτερο από το κράτος της αστικής τάξης. Αν και η ζωή της ήταν σύντομη, το έργο της ήταν τέτοιο που αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Η Κομμούνα κατάργησε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και τον τακτικό στρατό και στη θέση του δημιούργησε την Εθνοφρουρά, που αποτελούνταν από «όλους τους ικανούς άνδρες». Κατάργησε την αστυνομία και την αντικατέστησε με την Πολιτοφυλακή. Θέσπισε την ολοκληρωτική κατάργηση των προνομίων των δημοσίων υπαλλήλων, θεσμοθέτησε την εκλογή και την ανακλητότητά τους, καθόρισε τη νόμιμη αμοιβή τους στο ύψος του εργατικού μισθού. Κατάργησε τα τυχερά παιχνίδια. Θεσμοθέτησε το χωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος - κατάργησε τον εκκλησιαστικό προϋπολογισμό - εθνικοποίησε τα εκκλησιαστικά ακίνητα. Κατέστρεψε δημόσια τη λαιμητόμο και καθιέρωσε το μέτρο των αντιποίνων ενάντια στους αντεπαναστάτες. Απελευθέρωσε όσους κρατούμενους κρατούνταν χωρίς κατηγορία. Κατάργησε τις διώξεις για διαμαρτυρία γραμματίων. Καθιέρωσε τη δημοσιότητα των συνεδριάσεών της. Θεσμοθέτησε τη δημιουργία επιτροπής για την καταγραφή των επιχειρήσεων που εγκατέλειψαν οι ιδιοκτήτες τους και για την αποκατάσταση της λειτουργίας τους, σε συνεργασία με τους εργαζόμενους. Διόρισε επιτροπή για τη δημιουργία «Ελεύθερων Πανεπιστημίων». Διόρισε επιτροπή για την αναδιοργάνωση των πολιτικών δικαστηρίων με βάση το καθολικό εκλογικό δικαίωμα. Προώθησε ολοκληρωτική κατάργηση ποινικής και αστικής δικαιοδοσίας των επιχειρηματιών στους τόπους δουλιάς. Θεσμοθέτησε την κατάργηση δικαιώματος προστίμων και την Επιστροφή όσων είχαν εισπραχθεί. Καθιέρωσε την ασυλία των ξένων ενάντια στις κατασχέσεις. Διόρισε επιτροπή για την αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης. Καθιέρωσε τη δωρεάν Παιδεία. Κατάργησε την αστυνομία και την αντικατέστησε με την Πολιτοφυλακή κλπ.19. «Η ποικιλία των ερμηνειών που δόθηκαν στην Κομμούνα - γράφει ο Μαρξ20- και η ποικιλία των συμφερόντων που εκφράζονταν μ' αυτήν, αποδείχνουν ότι ήταν μία πέρα για πέρα ευλύγιστη πολιτική μορφή, ενώ όλες οι προηγούμενες μορφές κυβέρνησης ήταν στην ουσία καταπιεστικές. Το πραγματικό της μυστικό ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης, το αποτέλεσμα της πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών, η ανοιχτή τελικά πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση της εργασίας».

Ο Φρ. Ενγκελς στην 20ή επέτειο της Κομμούνας, στην εισαγωγή του, που είχε γράψει για την έκδοση του έργου του Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», ορίζει την Κομμούνα ως εξής21: «Τον τελευταίο καιρό - γράφει - το σοσιαλδημοκράτη φιλισταίο τον πιάνει ξανά ένας ιερός τρόμος, όταν ακούει τις λέξεις: Δικτατορία του Προλεταριάτου. Ε, λοιπόν κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία; Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου». Η ιστορία διδάσκει κι ο μαρξισμός σημειώνει πως κάθε ταξική δικτατορία είναι εξουσία που δε δεσμεύεται από κανέναν νόμο. Ταυτόχρονα η δικτατορία του προλεταριάτου όχι μόνο δε δεσμεύεται από κανένα νόμο αλλά αντλεί την εξουσία της από την ενεργή συμμετοχή της πλειοψηφίας του λαού με επικεφαλής την εργατική τάξη. Με αυτή την έννοια η Κομμούνα ήταν δικτατορία του προλεταριάτου. Επιπλέον είχε προέλθει από μία καθαρά προλεταριακή επανάσταση και στηριζόταν στην ενεργή - καθημερινή συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας της εργατικής τάξης και του εργαζόμενου λαού του Παρισιού ο οποίος ήταν και καθολικά εξοπλισμένος. Τα μέτρα δε που έλαβε, οι μορφές και το περιεχόμενο της εξουσίας της επιβεβαίωναν το προλεταριακό χαρακτήρα ενός νέου κράτους ποιοτικά διαφορετικού και φυσικά ανώτερου από το αστικό. Ομως η Κομμούνα είχε ιστορικές ιδιομορφίες που σ' εκείνες τις ιστορικές συνθήκες δεν ήταν δυνατό να μην υπάρχουν και που ως παράδειγμα αποδεικνύουν τις πολυποίκιλες μορφές εργατικής εξουσίας τις οποίες μέσα στο ρου της ιστορίας αναδεικνύει η διαλεκτική της επανάστασης. «Τα μέλη της Κομμούνας σημειώνει ο Ενγκελς στο προαναφερόμενο κείμενό του22- χωρίζονταν σε μια πλειοψηφία, τους μπλανκιστές που επικρατούσαν στην Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφυλακής, και σε μια μειοψηφία: μέλη της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, κυρίως από οπαδούς της σοσιαλιστικής σχολής του Προυντόν. Οι μπλανκιστές, στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήτανε την εποχή εκείνη σοσιαλιστές μόνο από επαναστατικό και προλεταριακό ένστικτο. Λίγοι μόνο είχαν αποκτήσει μεγαλύτερη σαφήνεια αρχών, χάρη στο Βαγιάν που γνώριζε το γερμανικό επιστημονικό σοσιαλισμό». Αλλά και οι προυντονιστές μέλη της Διεθνούς περισσότερο έκλειναν προς τον αναρχισμό και σχεδόν καθόλου προς τον μαρξισμό. Ετσι από πολιτική άποψη στην Κομμούνα κυριαρχούσαν οι μικροαστοί ενώ οι οπαδοί του επιστημονικού σοσιαλισμού ήταν οικτρή μειοψηφία. Η ιδιομορφία αυτή αποδείχτηκε και η πολιτική αχίλλειος πτέρνα της Κομμούνας. Γράφει ο Λένιν23: «Δυο όμως λάθη κατάστρεψαν τους καρπούς της λαμπρής νίκης. Το προλεταριάτο σταμάτησε στη μέση του δρόμου: Αντί να αρχίσει την "απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών", παρασύρθηκε από το όνειρο να εγκαθιδρύσει ανώτερη Δικαιοσύνη σε μια χώρα που να την ενώνει το πανεθνικό καθήκον. Δεν κατέλαβε, λ.χ., τέτοια ιδρύματα, σαν την Τράπεζα, οι θεωρίες των προυντονιστών για "δίκαιη ανταλλαγή" κτλ. επικρατούσαν ακόμα ανάμεσα στους σοσιαλιστές. Το δεύτερο λάθος είναι η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου: Επρεπε να εξοντώσει τους εχθρούς του. Απεναντίας, το προλεταριάτο του Παρισιού προσπαθούσε να επιδράσει ηθικά επάνω τους, περιφρόνησε τη σημασία των καθαρά πολεμικών ενεργειών στον εμφύλιο πόλεμο και, αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με αποφασιστική επίθεση ενάντια στις Βερσαλλίες, αργοπόρησε κι έδωσε στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη ματωμένη εβδομάδα του Μάη».

Η Κομμούνα έπεσε στις 28 Μαΐου του 1871 και το τέλος της υπήρξε τραγικό για τους κομμουνάρους. Οι κυρίαρχες τάξεις της Γαλλίας θέλησαν να τιμωρήσουν παραδειγματικά το προλεταριάτο για το γεγονός ότι αμφισβήτησε την εξουσία τους και στην επιδίωξή τους αυτή βρήκαν αρωγό τους πρώην εχθρούς τους, δηλαδή την πρωσική ολιγαρχία. Γράφει ο Denis Richards: «Αδυνατώντας να καταλάβει το Παρίσι με έφοδο και άγριο βομβαρδισμό, ο Thiers αναγκάστηκε να ζητήσει από το Βίσμαρκ να του επιτρέψει να αυξήσει το στρατό της Γαλλίας από 80.000 σε 150.000. Αλλά και μετά από συνεχή επίθεση πέντε εβδομάδων, όταν ο στρατός της Συνέλευσης (φιλομοναρχικός) κατόρθωσε να μπει στο Παρίσι, έπρεπε να παλέψει από δρόμο σε δρόμο, από σπίτι σε σπίτι έως ότου κυριαρχήσει σε όλη την πόλη». Οι αγριότητα των νικητών ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο. «Οι φυλακές του Παρισιού πλημμύρισαν από το αίμα, τα νεκροταφεία από τους άταφους νεκρούς! Εχει υπολογιστεί ότι το επεισόδιο της Κομμούνας την Ανοιξη του 1871 κόστισε υλικές ζημιές 20.000.000 χρυσά φράγκα της εποχής ενώ παράλληλα 100.000 Παριζιάνοι πλήρωσαν με φυλακή, εξορία, εκτόπιση ή θάνατο»24. Σ' ένα τηλεγράφημά του, εκείνων των ημερών ο Θιέρσιος ομολογούσε25: «Η γη στρώθηκε από τα πτώματά τους και το φρικιαστικό αυτό θέαμα θα χρησιμεύσει για να δοθεί ένα μάθημα». Οντως το μάθημα δόθηκε. Το προλεταριάτο στο εξής όφειλε να μην δείξει τόσο υπερβολική μεγαλοψυχία απέναντι στους ταξικούς εχθρούς του, όση έδειξε η Κομμούνα στις κυρίαρχες τάξεις της Γαλλίας. Σε κάθε πάντως περίπτωση η ιστορία επιβεβαίωσε απολύτως τον Μαρξ ο οποίος έγραφε26: «Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε οι προσευχές των παπάδων τους».

1. Μπέρτολτ Μπρεχτ: Απόσπασμα από το θεατρικό δοκίμιο «Οι μέρες της Κομμούνας», Μετάφραση Στάθη Δρομάζου, εκδόσεις ΗΡΙΔΑΝΟΣ, σελ. 71-73.

2. Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος ΣΤ2, σελ. 860-861.

3. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισανκαρέ, στην «Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871», Εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος», τόμος Α΄ σελ. 117.

4. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισανκαρέ, στο ίδιο, σελ. 116.

5. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Α΄, σελ. 583-584.

6. στο ίδιο, σελ. 581. Η βασιλεία του Ναπολέοντα του Γ΄ που κράτησε 18 ολόκληρα χρόνια (από το 1852 έως το 1870) έμεινε στην ιστορία της Γαλλίας με την ονομασία «Δεύτερη Αυτοκρατορία» (Πρώτη Αυτοκρατορία θεωρείται η περίοδος του Ναπολέοντα Α΄).

7. Ε. Β. Ταρλέ: «Σύντομη επιτομή της Νεώτερης Ιστορίας της Ευρώπης 1814-1919», εκδόσεις ΓΙΑΝΝΙΚΟΣ, σελ. 82.

8. Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος ΣΤ2, σελ. 816-832.

9. Denis Richards: «Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης 1789- 2000», εκδόσεις Παπαδήμα, σελ. 284.

10. Ε. Β. Ταρλέ: «Σύντομη επιτομή της Νεώτερης Ιστορίας της Ευρώπης 1814-1919», εκδόσεις ΓΙΑΝΝΙΚΟΣ, σελ. 95.

11. Ε. Β. Ταρλέ: «Σύντομη επιτομή της Νεώτερης Ιστορίας της Ευρώπης 1814-1919», σελ. 102.

12. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισανκαρέ, στο ίδιο, σελ. 117.

13. Ορλεανιστές ονομάζονταν οι μοναρχικοί οπαδοί της δυναστείας της Ορλεάνης (1830-1848).

14. Μαρξ-Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Β΄, σελ. 592.

15. Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος Ζ1, σελ. 30-31.

16. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισανκαρέ, στο ίδιο, σελ. 177.

17. Remi Gossez: «Η Κομμούνα», στο «Ιστορία των Επαναστάσεων», εκδόσεις ΑΚΜΗ, τόμος 3ος, σελ. 31.

18. Απόσπασμα από γράμμα του Κ. Μαρξ στον Κούγκελμαν. 17/4/1871. Βλέπε: Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Β΄, σελ. 545.

19. Ευαγγ. Παπαναστασίου: «Η Κομμούνα των Παρισίων», εκδόσεις Μπάιρον, σελ. 31-40 κ.ά.

20. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Α΄, σελ. 624-625.

21. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος, Α΄, σελ. 576-577.

22. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Α΄, σελ. 572.

23. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ: «Τα διδάγματα της Κομμούνας» ΑΠΑΝΤΑ, τόμος 16ος, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 476-477.

24. Denis Richards: «Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης 1789-2000», εκδόσεις Παπαδήμα, σελ. 355.

25. Remi Gossez: «Η Κομμούνα», στο «Ιστορία των Επαναστάσεων», εκδόσεις ΑΚΜΗ, τόμος 3ος, σελ. 38.

26. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεκτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Α΄, σελ. 650.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ;

Η σημασία κι ο χαρακτήρας της περιόδου από τη σκοπιά της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας

Φέτος κλείνουν 67 χρόνια από τα Δεκεμβριανά (1944), που ουσιαστικά σηματοδότησαν και την έναρξη του κοινώς λεγόμενου «εμφυλίου πολέμου». Ήδη έχουν γραφεί αρκετά και σίγουρα θα γραφτούν ακόμη περισσότερα για αυτή την περίοδο. Ο όγκος αυτός της βιβλιογραφίας, αλλά και της αρθρογραφίας, φαίνεται από πρώτη ματιά σαν να έχει εξαντλήσει το θέμα, τουλάχιστον ως προς τις βασικές του πλευρές. Τίποτε πιο αναληθές απ’ αυτό. Ίσως να μην υπάρχει ιστορική εποχή που να έχει δεχθεί τόσο ευρεία «ανασκευή» όχι μόνο από την επίσημη ιστορία, αλλά και απ’ τις ιστορικές αναγνώσεις της ίδιας της αριστεράς γενικά. Μια «ανασκευή» που στις μέρες μας γνωρίζει εντυπωσιακή έξαρση. Κι αυτό όχι τυχαία.

Γιατί έχει σημασία η ιστορία αυτής της περιόδου;

Στην ουσία της η εποχή αυτή αποτέλεσε το λίκνο όχι μόνο της συνολικής μεταπολεμικής οικονομικο-πολιτικής ανασυγκρότησης του ελληνικού εξαρτημένου καπιταλισμού, ο απόηχος της οποίας είναι ζωντανός ακόμη και σήμερα, αλλά και όλων των μεγάλων συγκρούσεων, αντιθέσεων κι αντιπαραθέσεων στο εσωτερικό της αριστεράς και του κομμουνιστικού κινήματος. Από ιστορική άποψη, ολόκληρη η περίοδος, η οποία αρχίζει με τη συγκρότηση και άνδρωση του ΕΑΜ, κορυφώνεται με τα Δεκεμβριανά και κλείνει με τη στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ, αποτελεί μια ενιαία κι εντελώς πρωτότυπη εποχή δίχως ανάλογο σ’ ολόκληρη την νεώτερη ιστορία του νεοελληνικού έθνους. Η πρωτοτυπία της βρίσκεται στο γεγονός ότι για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους, τίθεται επί τάπητος με όρους μαζών σε κίνηση, η ανάγκη να λυθεί άμεσα και πρακτικά το πρόβλημα της εξουσίας με τρόπο κοινωνικά, ταξικά και εθνικά ριζικά διαφορετικό. Για πρώτη και μοναδική φορά απ’ την εποχή της επανάστασης του 1821 έχουμε την αληθινή αναγέννηση του νεοελληνικού έθνους σε νέα κοινωνικο-ταξική βάση, δηλαδή την απαρχή ενός νέου έθνους, μιας νέας εθνικής συγκρότησης στο ελληνικό έδαφος με ηγέτιδα δύναμη την εργατική τάξη. Γι αυτό και με μεγάλη επιφύλαξη θα πρέπει να υιοθετούμε την έννοια του «εμφυλίου», ο οποίος στην ελληνική γλώσσα υπονοεί κάποιου είδους «εθνικό διχασμό», δηλαδή τη σύγκρουση ανάμεσα σε εθνικά «φίλιες», ή όμορες δυνάμεις, ή έστω και ταξικά διαφορετικές μερίδες του ίδιου έθνους. Στην πραγματικότητα είχαμε τη γέννηση ενός νέου έθνους μέσα από τα συντρίμμια και τα αποκαΐδια του παλιού κυρίαρχου έθνους, το οποίο μπόρεσε τελικά να αναστηλωθεί με νέους όρους και τελικά να επικρατήσει μόνο μέσα από την αποφασιστική «εξωτερική βοήθεια» Βρετανών και Αμερικανών, δηλαδή μόνο ως άμεσο και άθλιο εξάρτημα των ξένων προστατών του, μόνο ως ένα από τα πιο εκτρωματικά μορφώματα των καθεστώτων εξάρτησης κι υποτέλειας που άρχισαν να οικοδομούν μεταπολεμικά τα νέα αφεντικά του «ελεύθερου κόσμου», οι ΗΠΑ.

Γι αυτό και η ιστορική ανάγνωση της περιόδου αυτής, δεν αφορά μόνο τους ιστορικούς, ούτε σχετίζεται απλά με τα ιστορικά ενδιαφέροντα κάποιου, ούτε φυσικά συνιστά μια μελανή σελίδα στην ιστορία του κινήματος, ή της χώρας, που γέννησε μίση και πάθη από τα οποία θα πρέπει να λυτρωθεί η σημερινή αριστερά και γενικά η πολιτική. Αντίθετα, ο τρόπος που κάποιος προσεγγίζει την πραγματική ιστορία αυτής της περιόδου προδίδει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τις αληθινές κοινωνικο-ταξικές του αναφορές και τις πιο άμεσες πολιτικές του εξαρτήσεις, δηλαδή τις «επιταγές» που εξαργυρώνει στο καθημερινό παζάρι της πολιτικής ιδιοτέλειας. Πέρα από όσα προσχήματα, πρόσημα και εύσημα αρέσκεται να αποδίδει στον εαυτό του. Πράγμα που ισχύει όχι μόνο για τους ποικίλους «ερευνητές» του θέματος, αλλά και για τις πολιτικές δυνάμεις, ιδίως στην αριστερά. Αυτός είναι κι ο λόγος που η περίοδος αυτή παρέμεινε και εξακολουθεί να παραμένει στην ημερήσια διάταξη της ιδεολογικο-πολιτικής αναμέτρησης, τόσο με το καθεστώς εξάρτησης και τον εκάστοτε κυρίαρχο συνασπισμό εξουσίας, όσο και στο εσωτερικό της αριστεράς. Κι αυτό γιατί αναδεικνύει με τον πιο σαφή ιστορικά τρόπο το πως αντιλαμβάνεται κάποιος το ζήτημα της εξουσίας, την πορεία και τα αιτήματα της ταξικής πάλης στην ελληνική κοινωνία, όπως και την καθοριστική σημασία όχι μόνο για την προοπτική, αλλά για την ίδια την ύπαρξη της δημοκρατίας σ’ αυτόν τον τόπο, του αγώνα για εθνική αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία. Ο τρόπος που κατανοεί κάποιος αυτήν την περίοδο καθόρισε σε μεγάλο βαθμό και συνεχίζει να καθορίζει – ίσως πολύ περισσότερο απ’ ότι παλιότερα – την αληθινή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε λογικές συμβιβασμού με την υποτέλεια, την εξάρτηση, τις κυρίαρχες σχέσεις εξουσίας και όσες λογικές αντιλαμβάνονται ότι τα βασικά αιτήματα του αγώνα εκείνης της εποχής παραμένουν ζωντανά κι απολύτως επίκαιρα.

Η ιστορία ως διατεταγμένη προκατάληψη

Ο γνωστός Αμερικανός ιστορικός της δεκαετίας του ’50, Ου. Ντουράντ, έλεγε κυνικά: «Η ιστορία είναι κατά το μέγιστο μέρος της απλές υποθέσεις και κατά το υπόλοιπο, προκατάληψη». Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη αυτής της κυνικής ρήσης, απ’ τον τρόπο που ιστορικά προσεγγίστηκε η περίοδος αυτή, ειδικά των Δεκεμβριανών και κατόπιν. Όχι μόνο απ’ την πλευρά των «νικητών του εμφυλίου», αλλά κι απ’ την πλευρά της αριστεράς, όλων των τάσεων. Αυτό που πρυτάνευσε δεν ήταν η ειλικρινής κι έντιμη αναζήτηση της αλήθειας, αλλά η προσπάθεια να δικαιολογηθούν πάση θυσία οι όποιες μετέπειτα προσωπικές, ή συλλογικές πολιτικές επιλογές και καταστάσεις. Έτσι η σύγκρουση στο εσωτερικό της αριστεράς γύρω απ’ την «ιστορική ερμηνεία» αυτής της περιόδου έμεινε ν’ αναπαράγει όχι μόνο βαθιές ψυχώσεις και πικρίες, αλλά πρωτίστως ποικίλες σκοπιμότητες.

Καμμιά κατοπινή αντιπαράθεση εντός και εκτός της αριστεράς για το χαρακτήρα και την αλήθεια της περιόδου αυτής δεν ήταν «αθώα», ούτε οι οξύτατες προστριβές που γέννησε μπορούν να αποδοθούν απλά σε μίση και πάθη. Δεν είναι διόλου τυχαίο το γεγονός ότι αυτοί που περισσότερο απ’ όλους μιλούν για «νηφάλια» και «μακριά από κομματικές διαμάχες» ανάγνωση της ιστορίας, αποτελούν τους πλέον πολιτικά στρατευμένους της ιστορικής απολογητικής. Όλες αυτές οι αντιπαραθέσεις κρύβουν ένα βαθύτερο «μυστικό», προσπαθούν να κρύψουν ένα βαθύτερο «φόβο». Μήπως και η ιστορική έρευνα αναδείξει ότι το επίκεντρο όλων των συγκρούσεων ήταν η πάλη για μια άλλη Ελλάδα, της λαοκρατίας και του σοσιαλισμού. Μήπως και αποδείξει ότι η ίδια η εργατική τάξη, η διανόηση και ο υπόλοιπος λαός είχαν κάνει δική τους προσωπική υπόθεση, όχι απλά τη λύτρωση από τον κατακτητή, αλλά πρωτίστως την ανάγκη της κοινωνικής απελευθέρωσης μέσα από την οικοδόμηση μιας νέου τύπου δημοκρατίας, της λαοκρατίας, δηλαδή μέσα από την κατάκτηση της αληθινής λαϊκής κυριαρχίας, της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας.

Γι αυτό και γίνεται μια εξαντλητική προσπάθεια να κατανοηθεί ολόκληρη αυτή η περίοδος μέσα από ένα διπλό παραμορφωτικό πρίσμα: Απ’ την μια, μέσα απ’ την λογική της παγκόσμιας συνωμοσίας, όπου δήθεν τα πάντα εκπορεύονταν, όλα τα νήματα κινούνταν από διεθνή κέντρα, στη Μόσχα, το Λονδίνο και την Ουάσινγκτον. Κι απ’ την άλλη, μέσα από μια τυπική και αγοραία εθνικο-πατριωτική λογική, που αντιλαμβάνεται τα πάντα στενά και μόνο μέσα απ’ την σκοπιά ενός κοινότυπου πατριωτισμού, ενός κοινότυπου εθνικού αγώνα ενάντια στους κατακτητές. Οτιδήποτε υπερβαίνει αυτή τη διπλή παραμορφωτική σχηματοποίηση εξοβελίστηκε στο «πυρ το εξώτερο»!

Για να στηριχθεί αυτή η σχηματοποίηση αντλήθηκαν επιχειρήματα ακόμη κι απ’ αυτά τα ίδια τα κατηγορητήρια των εκτάκτων στρατοδικείων, αλλά κι απ’ τα αλήστου μνήμης εγχειρίδια της ασφάλειας περί «αντικομμουνιστικού αγώνος». Πολλοί γράφουν ιστορία γι αυτή την περίοδο όχι ως αληθινοί ερευνητές, αλλά ως σύγχρονοι στρατοδίκες, ασφαλίτες και δήμιοι της ιστορίας. H προσπάθεια αυτού του είδους της ιστοριογραφίας είναι, όπως μας διαφωτίζει ένας παλιός μαιτρ του είδους, ο Τζον Ιατρίδης, ότι «ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος θα πρέπει να εξεταστεί ως τρεις διακριτές, αλλά στενά συνδεδεμένες φάσεις («γύροι») παρατεταμένης βίας κατά τις οποίες οι κομμουνιστές και οι αντίπαλοί τους πολέμησαν για τον κυρίαρχο έλεγχο του κράτους. Σ’ αυτήν την αναμέτρηση δύναμης, οι εξωτερικοί παράγοντες έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο. Έτσι, στους πρώτους δύο γύρους οι προσπάθειες των Βρετανών πέτυχαν να αφαιρέσουν από τους κομμουνιστές τη νίκη. Στον τρίτο, τη Βρετανία διαδέχθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες αντιλήφθηκαν την Ελληνική κρίση ως μια από τις καθοριστικές μάχες του Ψυχρού Πολέμου ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Από τη δική της μεριά η Σοβιετική Ένωση απέφυγε την άμεση ανάμιξη, φοβούμενη μια σοβαρή σύγκρουση με τη Δύση. Ωστόσο, η στάση της, όπως και των δορυφόρων της, ενθάρρυνε την ηγεσία του ΚΚΕ να ελπίζει σε αποφασιστική ξένη διπλωματική και στρατιωτική βοήθεια, η οποία ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Ως αποτέλεσμα, ο εμφύλιος πόλεμος κατέληξε με την συντριπτική ήττα των Ελλήνων κομμουνιστών»[1]. Πρόκειται για την απολογητική θεωρία των «τριών γύρων», που πρωτοεμφανίστηκε την εποχή της «απελευθέρωσης» για να εξομοιωθούν ταγματασφαλίτες, δοσίλογοι, κουίσλινγκ και λοιποί «εθνικόφρονες» συνεργάτες του κατακτητή και κατόπιν όργανα των Βρετανών και των Αμερικανών, με τις μαχόμενες λαϊκές δυνάμεις της λαοκρατίας και τους κομμουνιστές. Το μόνο καινούργιο στοιχείο είναι το «ντύσιμο» εκείνης της αρχικής «ταγματασφαλίτικης» εκδοχής με όλα τα τυπικά κλισέ της εξ ΗΠΑ επίσημης «ψυχροπολεμικής» ιστοριογραφίας.

Αυτή η «ταγματασφαλίτικη» οπτική του «εμφυλίου» έγινε προσπάθεια για σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τον πόλεμο να επιβληθεί στη συνείδηση του ελληνικού λαού, όχι μόνο με όρους μαζικής προπαγάνδας, αλλά κυρίως με άγρια μαζική καταστολή, με διαρκείς μοναρχοφασιστικές εκτροπές μιας από τις πλέον άθλιες «κοινοβουλευτικές δημοκρατίες» της μεταπολεμικής Ευρώπης, με στρατοδικεία, εκτοπίσεις, εκτελέσεις, εξορίες, βασανιστήρια και φυλακίσεις. Ήταν φυσικό επακόλουθο, λοιπόν, η άνοδος της λαϊκής πάλης για τη δημοκρατία να καταχωρήσει αυτή την «ιστορική» οπτική ως την πιο ξεδιάντροπη απολογητική των ντόπιων δημίων του ελληνικού λαού και των ξένων προστατών τους. Σ’ αυτές τις συνθήκες γεννήθηκε μια διαφορετική ιστορική οπτική, που ήθελε από τη μια να ικανοποιήσει το «κοινό περί δικαίου αίσθημα», που ιδίως μετά την μεταπολίτευση δεν μπορούσαν πλέον οι κρατούντες να αγνοούν κι απ’ την άλλη να θολώσει στη λαϊκή συνείδηση την αμεσότητα και την επικαιρότητα των ιστορικών «μηνυμάτων» εκείνης της εποχής. Έτσι η ιστορία καθίζει στο σκαμνί ενός ιδιότυπου ποινικού δικαστηρίου, όπου ο απόμακρος κριτής, ως άλλος αδέκαστος δικαστής, επιμερίζει «ευθύνες» σε ενόχους και μη. Αντί για σοβαρή ιστορική έρευνα σε βάθος, έχουμε τη μακάβρια εξιστόρηση ότι πιο ολέθριου, αιματηρού και άσχημου, ώστε η εποχή να καταδικαστεί συλλήβδην στα πιο μαύρα κατάστιχα της ελληνικής ιστορίας.

Αυτή η ιστορική «ερμηνεία» θεμελιώνεται στην επινόηση δύο σχεδόν απόλυτα διακριτών και οριοθετημένων περιόδων, που αποδίδονται με διαφορετικά χρώματα η καθεμιά. Η πρώτη (1940-1944) είναι η περίοδος της «εθνική αντίστασης», της δήθεν ομόθυμης, πανεθνικής κινητοποίησης ενάντια στον κατακτητή, όπου πρυτανεύει ο ηρωισμός, η μεγαλοσύνη και οι αγνές προσδοκίες του ελληνικού λαού στην πάλη του για την απελευθέρωση της χώρας του. Η δεύτερη (1944-1949) είναι η περίοδος του «εμφυλίου πολέμου», η οποία συνήθως αποδίδεται με τα πιο μελανά χρώματα, όπου οι λαϊκές προσδοκίες συντρίβονται από «κακές ηγεσίες» και «μοιραία λάθη», ο λαός διχάζεται, ο «αδερφός στρέφεται εναντίον αδερφού». Το μεγαλείο και ο θρίαμβος της «εθνικής αντίστασης» μετατρέπεται τελικά στην τραγωδία του «εμφυλίου πολέμου». Ορόσημο για το «πέρασμα» από τη μια περίοδο στην άλλη είναι τα Δεκεμβριανά και η μάχη της Αθήνας που ακολουθεί αμέσως μετά.

Η μεθοδολογία αυτή είναι, από επιστημονική και ιστορική άποψη, πολύ πιο χυδαία ακόμη κι από τη θεωρία των «τριών γύρων», μιας και η τελευταία τουλάχιστον αναγνωρίζει – από τη σκοπιά του δοσιλογισμού – τον ενιαίο κυρίαρχο χαρακτήρα αυτής της περιόδου, που αφορούσε, ιδίως από το 1943 κι έπειτα το ποιος-ποιον στην Ελλάδα της μεταπολεμικής περιόδου. Παρόλα αυτά αναδείχθηκε για λόγους καθαρής πολιτικής σκοπιμότητας σε «επίσημη ιδεολογία» του κράτους, ιδίως μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Η «εθνική αντίσταση» αναγνωρίζεται πανηγυρικά, ενώ ο «εμφύλιος πόλεμος» καταδικάζεται στην ιστορική λήθη για να μπει στη θέση του η άνωθεν διατεταγμένη «εθνική συμφιλίωση». Πρώτιστο μέλημα όλης αυτής της επιχείρησης είναι η απόσπαση του «εθνικού» στοιχείου από το «ταξικό» και αντιπαράθεση του πρώτου στο δεύτερο. Από την ιστορική ανάγνωση της περιόδου έπρεπε πάση θυσία να αποβληθούν αναφορές, όπως επανάσταση, αντεπανάσταση, λευκή τρομοκρατία, ξένη επέμβαση, κοκ., ώστε να αντικατασταθούν με τους πολύ πιο «λάιτ» πολιτικά όρους του «εμφυλίου πολέμου».

Το δυστύχημα είναι ότι και η ιστοριογραφία της αριστεράς αποδέχτηκε πλήρως αυτή τη μεθοδολογία. Σ’ αυτό πρωτοστάτησε η «ανανεωτική αριστερά», η οποία από πολύ νωρίς θεωρητικοποίησε την ήττα του κινήματος σε τέτοιο βαθμό, ώστε κατόπιν να δικαιολογεί κάθε πολιτική υποχώρηση, κάθε υποταγή στον κυρίαρχο συνασπισμό εξουσίας, κάθε αποδοχή των κεντρικών επιλογών του ιμπεριαλισμού, ως αναγκαία «αποφυγή παλιότερων λαθών». Οι επίσημες λογικές των «ίσων αποστάσεων», της υστερικής λαθολογίας της ηγεσίας, της δαιμονοποίησης του όντως αρνητικού ρόλου της ΕΣΣΔ, της φετιχοποίησης των «διεθνών συσχετισμών» κορυφής, του εξορκισμού κάθε απόλυτα νόμιμης επιδίωξης για κατάληψη της εξουσίας από το κίνημα, της ιστορικής ποινικοποίησης κάθε προσπάθειας των κομμουνιστών να διατηρήσουν την πολιτική τους αυτοτέλεια και να απαντήσουν στη λευκή τρομοκρατία, αλλά και στην αγριότητα του «μετεμφυλιακού καθεστώτος», οφείλουν πολλά στην «ανανεωτική» ιστοριογραφία. Στην πράξη «αριστερή ανανέωση» της ιστορικής ανάγνωσης αυτής της περιόδου σημαίνει εξίσωση του θύματος με το θύτη, της επανάστασης με την αντεπανάσταση, του λαού και της ηγεσίας του με τους ξενόφερτους εξουσιαστές του.

Ωστόσο, και η ιστοριογραφία του ΚΚΕ, ιδίως την περίοδο της μεταπολίτευσης, αποδέχεται την κυρίαρχη μεθοδολογία, έστω κι αν προσπαθεί να της δώσει άλλη ιστορική έμφαση. Αυτό γίνεται όχι μόνο λόγω της αφόρητης πίεσης που δέχεται από το επίσημο πολιτικό σύστημα, αλλά και για λόγους καθαρά εσωτερικούς.

Τι κρύβει η ρετσέτα περί «εμφυλίου πολέμου»;

Η αλήθεια είναι ότι ο αγώνας που ξεκίνησε απ’ την εποχή του ΕΑΜ κι έληξε με τη στρατιωτική ήττα του ’49, δεν ήταν απλά εθνικο-απελευθερωτικός, δεν είχε απ’ την φύση του στενά εθνικά όρια κι ούτε υπάκουε σε συνωμοσίες σκοτεινών, ή άλλων «κέντρων του εξωτερικού». Αυτό που επίσημα αποκαλείται ως «Εθνική Αντίσταση», ούτε «εθνική» ήταν στην ουσία της, παρά μόνο στην μορφή της, ούτε απλά «αντίσταση», αλλά πάλη για μια νέα Ελλάδα της λαοκρατίας και του σοσιαλισμού, στα πλαίσια μιας νέας Ευρώπης, όπου – όπως έγραφε κι ο καθηγητής Δεσποτόπουλος το 1945 – «έπαυσε ουσιαστικά να υπάρχη το κεφάλαιο και η κεφαλαιοκρατία»[2].

Χαρακτηριστική περίπτωση σήμερα είναι του κ. Στάθη Καλύβα, ο οποίος

ηγείται στις ΗΠΑ ενός «ακαδημαϊκού» προγράμματος «μελέτης» των εμφυλίων πολέμων ανά την υφήλιο με στόχο – όπως μας διαφωτίζει ο ίδιος – Δεν υπάρχει τίποτε το πρωτότυπο στην προσπάθεια να εμφανιστούν οι λαϊκοί πόλεμοι, οι πόλεμοι του εξεγερμένου λαού, ως η πιο απεχθής και βάρβαρη μορφή πολέμου. Η προσπάθεια αυτή χρονολογείται από την αρχαιότητα και έχει σχέση με τις εκάστοτε κυρίαρχες πολιτικές σκοπιμότητες. Όπως στην αρχαία αυτοκρατορική Ρώμη Ρωμαϊκή Έτσι και σήμερα

Μια πρωτότυπη παγκόσμια επαναστατική κρίση

Ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος γέννησε την μεγαλύτερη παγκόσμια επαναστατική κρίση, που γνώρισε ποτέ η ιστορία των κοινωνικών αγώνων απ’ την εποχή του 1789. Μια τέτοια αληθινά παγκόσμια επαναστατική έκρηξη, υπήρχε έως τότε μόνο στην επιστημονική φαντασία των Μάρξ και Ένγκελς, που την περίμεναν άδικα να ξεσπάσει στα χρόνια τους με επίκεντρο την Ευρώπη, αλλά και σαν απόρροια του επαναστατικού ενθουσιασμού των μπολσεβίκων της πρώτης περιόδου. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρακτικά καμμιά χώρα σ’ ολόκληρο τον κόσμο, εμπόλεμη ή μη, δεν έμεινε αλώβητη απ’ αυτή την πρωτόγνωρη επαναστατική θύελλα. Ούτε καν οι ίδιες οι ΗΠΑ, που απ’ τα τέλη του 1943 και τουλάχιστον για μια διετία, ζουν το ισχυρότερο διεκδικητικό απεργιακό, εργατικό κίνημα στην ιστορία τους.

Σ’ όλες τις ηπείρους, μηδεμιάς εξαιρουμένης, έχουμε ιδίως απ’ τα τέλη του 1943, μαζικά επαναστατικά κινήματα, όπου οι κομμουνιστές αν δεν ήταν επικεφαλής, έπαιζαν σοβαρό ρόλο. Εκτός των χωρών που ο κόκκινος στρατός είχε απελευθερώσει, οι κομμουνιστές είχαν αποφασιστική συμμετοχή στις πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις 12 επιπλέον χωρών, εκ των οποίων 8 ήταν της Δυτικής Ευρώπης και 2 της Λατινικής Αμερικής. Επιπλέον πολλά αντι-αποικιακά μέτωπα – μ’ αποφασιστική συμμετοχή των κομμουνιστών – είχαν προχωρήσει σ’ εξεγέρσεις κι είχαν επικρατήσει έως τα τέλη του 1945, σ’ ολόκληρη την Ινδοκίνα, τις Φιλιππίνες, την Κορέα, σε μεγάλο μέρος της Κίνας, στην Βορειοανατολική Ινδία, την Ινδονησία, καθώς και σ’ αρκετές χώρες της Αφρικής, συμπεριλαμβανομένης και της Αιγύπτου. Συνολικά την διετία 1944-1945 είχαμε 35 εξεγέρσεις που επικράτησαν, τουλάχιστον σε μια πρώτη φάση, σ’ ολόκληρη την υφήλιο – εκτός απ’ αυτές που προκλήθηκαν απ’ την προέλαση του κόκκινου στρατού.

Το δυστύχημα ήταν ότι ο μόνος που κατανόησε αυτό το σαρωτικό παγκόσμιο επαναστατικό κύμα, ήταν ο ταξικός εχθρός. Είναι χαρακτηριστικές οι αναλύσεις των επιτελών του Αμερικάνικου κατεστημένου αυτής της εποχής, που θεωρούσαν δεδομένη – αργά ή γρήγορα – την μεταπολεμική «παγκόσμια επικράτηση του κομμουνισμού», γι αυτό και συγκέντρωναν την προσοχή τους στην κατεύθυνση της «πάση θυσία καθυστέρησης» μιας τέτοιας εξέλιξης. Κι επειδή θεωρούσαν χαμένη υπόθεση ολόκληρη την Ευρώπη, οργάνωναν την άμυνά τους στα νησιά του Ατλαντικού και του Ειρηνικού. Απ’ αυτή την άποψη είναι χαρακτηριστική μια έκθεση του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ στις αρχές του 1945, που εκτιμούσε ότι «οι αλλαγές που συμβαίνουν μπορούν να συγκριθούν κατ’ ουσία μ’ αυτές που προκλήθηκαν από την πτώση της Ρώμης απ’ ότι μ’ οποιαδήποτε άλλη αλλαγή συνέβη στα επόμενα χίλια πεντακόσια χρόνια»[3]. Για τους επιτελείς του Αμερικανικού κατεστημένου, η «πτώση της Ρώμης» του παγκόσμιου καπιταλισμού ήταν στα 1945, κάτι περισσότερο από γεγονός!

Σ’ αυτήν ακριβώς την περίοδο της παγκόσμιας επαναστατικής έκρηξης, που ξέσπασε προς τα τέλη του πολέμου, τα κομμουνιστικά κόμματα παρέμειναν εγκλωβισμένα σε μια στενή εθνικο-απελευθερωτική οπτική του αγώνα. Άλλωστε είχε εκλείψει – με ευθύνη πρωταρχικά του ίδιου του Στάλιν – η Κομμουνιστική Διεθνής[4], ο κατεξοχήν «φυσικός χώρος» συντονισμού κι επεξεργασίας τακτικής για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα.

Όμως, παρά το γεγονός ότι στα κομμουνιστικά κόμματα της εποχής επικράτησε η ολέθρια λογική των «εθνικών δρόμων», όπου ο καθένας αντιμετώπιζε την παγκόσμια αντίδραση μόνος του και κατά το δοκούν, υπήρξε η αναπόφευκτη κι αντικειμενική ανάγκη παγκόσμιου συντονισμού των κινημάτων κι αναφοράς σ’ ένα παγκόσμιο κέντρο. Ωστόσο τον ρόλο αυτό δεν τον έπαιξε, ούτε θα μπορούσε να τον παίξει το ΚΚΣΕ. Η ηγεσία του είχε πλήρως αιφνιδιαστεί, είχε εκπλαγεί πολύ περισσότερο απ’ τον ταξικό αντίπαλο, απ’ αυτή την πρωτόγνωρη επαναστατική έκρηξη. Και φυσικά δεν διέθετε, ούτε είχε επεξεργαστεί καμμιά πολιτική αντιμετώπισης παγκόσμιων επαναστατικών κρίσεων.

Ο ίδιος ο Στάλιν, αλλά και συνολικά η ηγεσία του ΚΚΣΕ, και να ήθελε, δεν ήταν σε θέση να καθοδηγήσει, ούτε να υποκινήσει κινήματα. Δεν διέθετε ούτε την αναγκαία επαναστατική κουλτούρα, ούτε την αποφασιστικότητα, ούτε σαφή θεωρητικο-πολιτική αντίληψη του τελικού σκοπού. Γι αυτό κι επέμεινε στην άσκηση μιας «μεγαλο-κρατικής πολιτικής», μέσα στ’ αυστηρά πλαίσια μιας επαγγελματικής «υψηλής διπλωματίας», όχι πάντα αρκούντως ικανής. Μπροστά στα μεγάλα ιστορικά καθήκοντα, αποκαλυπτόταν η τρομερή γραφειοκρατική μετριότητα της ηγεσίας του ΚΚΣΕ. Πολύ περισσότερο που δεν την ένοιαζε, ούτε ήθελε να δει τίποτε άλλο πέρα απ’ την «διατήρηση των κεκτημένων» απ’ τον πόλεμο, όσον αφορά κυρίως την ασφάλεια των κρατικών συνόρων της ΕΣΣΔ.

Όσο περισσότερο η αντεπανάσταση ξεπερνούσε την αμηχανία της πρώτης περιόδου. Όσο κατόρθωνε να κατακτήσει την ταξική της ενότητα, ξεπερνώντας τα ισχυρά αντίπαλα συμφέροντα ανάμεσα στις αμερικανικές και βρετανικές αυτοκρατορικές επιδιώξεις. Όσο ανασυγκροτούσε τις δυνάμεις της και κινητοποιούσε τις εφεδρείες της σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσο δοκίμαζε προσεχτικά τις ανοχές και τις αντοχές του αντιπάλου της κι αναζητούσε τον αδύνατο κρίκο στην παγκόσμια αλυσίδα των επαναστατικών εκρήξεων. Όσο επιχειρούσε ν’ ανακτήσει την παγκόσμια πρωτοβουλία των κινήσεων – πράγμα που το κατορθώνει προς τα τέλη της δεκαετίας του ’40 – τόσο περισσότερο τα επαναστατικά κινήματα δοκιμάζουν απομονωμένα την μοίρα τους και παραδέρνουν εγκλωβισμένα στους δικούς τους «εθνικούς ορίζοντες».

Έτσι η ανεδαφική προσδοκία να παίξει το ΚΚΣΕ το ρόλο του «καθοδηγητή της παγκόσμιας επανάστασης», υπήρξε μια απ’ τις πιο τραγικές χίμαιρες και ταυτόχρονα ένας απ’ τους πιο σοβαρούς ανασταλτικούς παράγοντες στη νικηφόρα ανάπτυξη του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Κι αυτό όχι γιατί υπήρχε μια δήθεν σκοτεινή συνωμοσία του Στάλιν, να «πνίξει» όσα γνήσια επαναστατικά κινήματα είχε γεννήσει ο πόλεμος, αλλά γιατί η ηγεσία του ΚΚΣΕ, δεν συνιστούσε πλέον την – έστω και γραφειοκρατική – κορυφή ενός επαναστατικού κόμματος, αλλά είχε μετεξελιχθεί στην ηγεσία ενός μεγάλου κράτους με διεθνές κύρος, της ΕΣΣΔ, της οποίας τα σοσιαλιστικά-επαναστατικά ιδανικά, δεν ήταν τίποτε περισσότερο παρά το raison d’ etre της κρατικής της υπόστασης.

Ο διεθνής χαρακτήρας του εμφυλίου στην Ελλάδα

Μόνο μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια μπορεί να κατανοηθεί το πως ανδρώθηκε, αλλά και το πως ηττήθηκε το κίνημα στην Ελλάδα. Ένας απ’ τους πιο φημισμένους αντικομμουνιστές αναλυτές των επιτελείων της Ουάσινγκτον αυτής της περιόδου και πρώην στέλεχος της ΚΔ, ο Φρανς Μπόργκεναου[5], έγραφε ότι η ήττα των κομμουνιστών στην Ελλάδα είχε προτεραιότητα για την αποτροπή επικράτησης των κομμουνιστών στην Δυτ. Ευρώπη, αλλά και στην Μέση Ανατολή. Γιατί αυτό; Γιατί – σύμφωνα πάντα με τον ίδιο – το κίνημα στην Ελλάδα ήταν το πρώτο, το πιο μαζικό και το πιο ισχυρό σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Είχε συγκροτηθεί γύρω από το ΕΑΜ, που σε σύγκριση μ’ όλα τα υπόλοιπα εθνικο-απελευθερωτικά μέτωπα, συμπεριλαμβανομένου και του Γιουγκοσλάβικου, δεν ήταν μια απλή στρατιωτικο-πολιτική οργάνωση, ένα απλό αντάρτικο κίνημα, αλλά μια κατεξοχήν πολιτική οργάνωση, που συγκροτήθηκε πρώτα σαν τέτοια, πριν αναπτυχθεί πλήρως ο αντάρτικος βραχίονάς της. Γι αυτό και η κύρια δύναμη του ΕΑΜ και των κομμουνιστών δεν βρισκόταν στους παρτιζάνους, στα βουνά και στην ύπαιθρο, αλλά στις πόλεις, ανάμεσα κυρίως στους εργάτες και τους διανοούμενους.

Ανάλογες επισημάνσεις κάνει κι ο «ειδικός παρατηρητής» Ουίλλιαμ Χάρντυ Μακνήλ[6] της πρώτης μεταπολεμικής Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα. Τα πρωτότυπα αυτά χαρακτηριστικά του κινήματος, μαζί με την απεγνωσμένη προσπάθεια των Βρετανών να περισώσουν ότι μπορούσαν απ’ τα ερείσματα της αυτοκρατορίας τους, τόσο απέναντι στον «κόκκινο δαίμονα», όσο κι απέναντι στην ορμητική εισβολή των Αμερικανικών συμφερόντων, ειδικά στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, ανέδειξαν την ανάγκη ολοκληρωτικής συντριβής του ΕΑΜ, ως ένα απ’ τα πρώτα αποφασιστικά βήματα για την ανάκτηση της πρωτοβουλίας των κινήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο εναντίον της «επαναστατικής λαίλαπας».

Είχε δίκιο ο «Ανταίος» του ’45 όταν προειδοποιούσε απ’ τις στήλες του: «Ο παλαιός κόσμος είναι εκεί, προσπαθεί να συγκρατήσει τα παράλυτα μέλη του, ν’ ανασυνταχθεί και να υποτάξει νέες δυνάμεις… Στον τόπο μας μάλιστα γίνεται αυτή τη στιγμή κάτι σα γενική δοκιμή για ξαναγύρισμα στις παλαιότερες βάναυσες μορφές πολιτικής και κοινωνικής ζωής, όπως στην πατρίδα του Φράνκο έγινε κάποτε η γενική δοκιμή για τον παγκόσμιο πόλεμο»[7]. Και πραγματικά ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, μπορεί άνετα να συγκριθεί και μάλιστα απ’ ορισμένες απόψεις υπερτερεί σε σημασία του εμφυλίου πολέμου στην Ισπανία. Η φάση που ξεκίνησε με τα Δεκεμβριανά του ’44 δεν αφορούσε απλά μια επιχείρηση κατάπνιξης ενός εθνικο-απελευθερωτικού κινήματος, αλλά αποτέλεσε απ’ την σκοπιά του «παλιού κόσμου» πεδίο γενικής δοκιμής για την παγκόσμια αντίδραση.

Κι ενώ πρώτα οι Βρετανοί και κατόπιν οι Αμερικανοί, εξαρτούσαν όλο και περισσότερο τις παγκόσμιες φιλοδοξίες τους, αλλά και την διαδικασία ανάσχεσης της παγκόσμιας «κόκκινης απειλής» απ’ την τελική έκβαση του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα[8], η ηγεσία του κινήματος συνέχιζε να μην μπορεί ν’ αντιληφθεί αυτό που αντιλαμβανόταν ο εχθρός της, δηλαδή την διεθνή σημασία της αναμέτρησης. Και σ’ αυτό δεν ήταν μόνη. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ βρισκόταν σ’ ακόμη χειρότερη κατάσταση, αφού έως τα τέλη της δεκαετίας του ’40 εξακολουθεί – με πρώτο τον ίδιο τον Στάλιν – να τρέφει αυταπάτες ότι μπορούσε να διατηρήσει ανέπαφη την Τριμερή Συμμαχία του πολέμου[9].

Η ιστορία έχει αποδείξει πολλές φορές ότι υπάρχουν νίκες που κρύβουν μέσα τους το στοιχείο της ήττας και ήττες, που κρύβουν μέσα τους τις προϋποθέσεις για νέες νίκες. Απ’ τις διαδοχικές ήττες του κινήματος, απ’ τα Δεκεμβριανά έως την τελική ήττα του εμφυλίου, καμμιά δεν στάθηκε μοιραία – όσο οδυνηρή κι αν ήταν – αλλά καθεμιά απ’ αυτές, ακόμη και η πιο συντριπτική, έκρυβε μέσα της δυνατότητες για μια νέα ραγδαία άνοδο ενός ρωμαλέου επαναστατικού κινήματος. Γι αυτό και κανένα τραγικό λάθος ή «προδοσία» της ηγεσίας, καμιά άστοχη ή «προδοτική» επιλογή και κίνηση απ’ την εποχή της Γκαζέρτας και του Λιβάνου, έως την συμφωνία της Βάρκιζας και κατόπιν, δεν αρκεί για να κατανοηθεί πως και γιατί το πιο ισχυρό μεταπολεμικό επαναστατικό κίνημα στην Ευρώπη ηττήθηκε.

Απ’ αυτή την άποψη είναι χαρακτηριστικό ότι παρά την συντριπτική ήττα του εμφυλίου, το ΚΚΕ δεν βγαίνει «ηττημένο» στις συνειδήσεις του εργαζόμενου λαού της χώρας. Παρά την άγρια κι αιματηρή λευκή τρομοκρατία, το ΚΚΕ εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την εργατική τάξη στις πόλεις, με τους διανοούμενους, αλλά και με σημαντικά τμήματα των υπόλοιπων εργαζομένων. Ήδη απ’ τον πρώτο χρόνο (1950) μετά την λήξη του εμφυλίου, παρατηρούμε συνεχείς μαζικότατες απεργιακές κινητοποιήσεις βιομηχανικών εργατών σχεδόν σε κάθε κλάδο, ταχυδρομικών και δημοσίων υπαλλήλων, εργατοϋπαλλήλων των τραπεζών, των ηλεκτρικών σιδηροδρόμων και της πολιτικής αεροπορίας, ακόμη και πανελλαδικές μαθητικές κινητοποιήσεις. Κι όλα αυτά εν μέσω εξοντωτικών διωγμών. Η πρώτη πρωτομαγιά μετά την λήξη του εμφυλίου, το 1950, ειδικά στην Αθήνα και τον Πειραιά, έδειχνε ότι η εργατική τάξη δεν είχε καμμιά διάθεση ν’ αποδεχθεί την ήττα. Τον επόμενο χρόνο ιδρύεται η ΕΔΑ και η πορεία του κινήματος ακολουθεί την ανιούσα, παρά τον εγκάθετο Μακρηθοδωρισμό στα συνδικάτα, την παρανομία, τις μαζικές διώξεις, τα στρατοδικεία, τις εκτελέσεις, τις εκτοπίσεις, τις εξορίες.

Ελάχιστες φορές στην ιστορία των κοινωνικών αγώνων, έχουμε την ανάκαμψη ενός επαναστατικού κινήματος τόσο άμεσα, και μάλιστα μετά από μια τόσο συντριπτική ήττα σ’ ένοπλη αναμέτρηση. Χρειάστηκαν μετά την ήττα του εμφυλίου, δυόμισι δεκαετίες ανελέητης πολιτικής βαρβαρότητας για να ξεριζωθεί η «κόκκινη απειλή» απ’ την ελληνική πολιτική ζωή. Κι αυτό έγινε δυνατό όχι τόσο λόγω της πίεσης ή της δύναμης των «νικητών» του εμφυλίου, αλλά κυρίως λόγω της αδυναμίας, πρωταρχικά του ΚΚΕ, αλλά και γενικότερα της αριστεράς ν’ ανταποκριθεί στις επαναστατικές απαιτήσεις της εποχής.

Επομένως, η τραγική μοίρα του κινήματος δεν υπήρξε προϊόν της προδοσίας κάποιων ηγετών, ούτε μοιραίων απανωτών λαθών, αλλά ούτε κι αποτέλεσμα της λεγόμενης «εξωτερικής εξάρτησης» του ΚΚΕ. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά δεν ήταν τίποτε περισσότερο από απλά συμπτώματα ενός βαθύτερου εκφυλισμού στην ιδεολογική κι οργανωτική συγκρότηση του κομμουνιστικού κινήματος, τόσο στη χώρα μας, όσο και διεθνώς, που είχε κορυφωθεί κατά την διάρκεια του πολέμου.

Οι ιστορικές συνθήκες μετά την ήττα του εμφυλίου επέβαλλαν μ’ επιτακτικό τρόπο την ανάγκη μιας εκ βάθρων ανασυγκρότησης του ΚΚΕ, όχι μόνο ή κυρίως οργανωτικής, αλλά πρωτίστως ιδεολογικο-πολιτικής. Έπρεπε επειγόντως να περάσει απ’ την κριτική των όπλων, στο αναγκαίο όπλο της επαναστατική κριτικής. Κι αυτό το όπλο για να ‘ναι οξύ κι αποτελεσματικό απέναντι στον αντίπαλο, πρέπει ανελλιπώς να δοκιμάζεται μέσα στις ίδιες τις γραμμές του κόμματος.

Το ΚΚΕ χρειαζόταν να επανεξετάσει επειγόντως όχι μόνο την πρόσφατη πορεία του, αλλά συνολικά τον τρόπο συγκρότησής του ως επαναστατικό «κόμμα νέου τύπου». Δεν αρκούσε απλά να επισημάνει τα λάθη της ηγεσίας και να επιμερίσει ευθύνες, αλλά ν’ απαλλαγεί από βαθύτερες ιδεολογικο-πολιτικές αγκυλώσεις. Το αληθινό πρόβλημα δεν βρισκόταν απλά στην όποια «λάθος επιλογή», στην υπερεκτίμηση ή υποτίμηση του «συσχετισμού των δυνάμεων», αλλά στο συνολικό τρόπο που απ’ την σκοπιά της επαναστατικής θεωρίας κατανοούσε κι υλοποιούσε τα καθήκοντά του ως πολιτική πρωτοπορία.

Φυσικά, μια τέτοια εκ βάθρων θεωρητικο-πολιτική κι οργανωτική ανασυγκρότηση δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί μόνο ή κυρίως σ’ «εθνικά πλαίσια», αλλά πρωταρχικά στα πλαίσια μιας ευρύτατης και σε βάθος επαναστατικής αναθεώρησης της ιστορικής πορείας, αλλά και της ιδεολογικής συγκρότησης του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Το ΚΚΕ δεν θα μπορούσε ποτέ να βρει τον δρόμο του, ν’ αποκαταστήσει τον ταξικά αναγκαίο ρόλο του στην ιστορία αυτού του τόπου, αν οι θυελλώδεις άνεμοι μιας γνήσιας επαναστατικής ανανέωσης δεν ξεκαθάριζαν το τοπίο – πρωταρχικά στο επίπεδο της θεωρίας και της πολιτικής – στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Κι αυτό όχι λόγω κάποιας «εξωτερικής εξάρτησης» των κομμουνιστικών κομμάτων και του ΚΚΕ, αλλά γιατί απ’ την ίδια την φύση του το κομμουνιστικό κίνημα – σ’ αντίθεση μ’ όλα τ’ άλλα επαναστατικά ιδεολογικο-πολιτικά ρεύματα που υπήρξαν στην ιστορία των κοινωνικών συγκρούσεων – στον τρόπο δράσης και σκέψης του είναι κίνημα κατεξοχήν διεθνές, παγκόσμιο. Και μόνο σαν τέτοιο μπορεί να υπάρχει και ν’ αναπτύσσεται. Γι αυτό κι απ’ την εποχή του ακόμη, ο Μαρξ[10] τόνιζε ότι σε κάθε περίπτωση που ο ορίζοντάς του κομμουνισμού περιορίζεται σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, κάθε φορά που αντιλαμβάνεται τις διεθνείς αντιθέσεις, ως εξωγενή ή «εξωτερικό παράγοντα» της ταξικής πάλης, τότε είναι καταδικασμένος ν’ αποτελεί ένα περιστασιακό τοπικό γεγονός (ένα είδος τοπικού-εθνικού φολκλόρ, όπως έχουν καταντήσει τα όποια σημερινά κομμουνιστικά κόμματα) περιτριγυρισμένος από δεισιδαιμονία και μεσαιωνικά αντανακλαστικά[11].

Ο μοναδικός έντιμος τρόπος, ο μόνος δρόμος που η ιστορία έχει υποδείξει ως τον πιο ασφαλή για την επαναστατική ανασυγκρότηση ενός κόμματος σαν το ΚΚΕ, είναι μέσα από μια περίοδο «οξείας πάλης των τάσεων» – για να θυμηθούμε τον Λένιν – δηλαδή, μέσα από μια περίοδο ανοικτής ιδεολογικο-πολιτικής εσωκομματικής πάλης. Όσους κινδύνους κι αν κάτι τέτοιο ενείχε για την οργανωτική συνοχή του κόμματος, όσο δύσκολο, παράτολμο κι άκρως επικίνδυνο μπορεί να φαινόταν κάτι τέτοιο σε συνθήκες παρανομίας και πολιτικής προσφυγιάς.

Δυστυχώς, όμως, το ΚΚΕ, όπως και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, είχε παντελώς ξεχάσει την υπόδειξη του Φρήντριχ Ένγκελς ότι «ένα κόμμα [και μάλιστα ένα κόμμα, που διεκδικεί την επαναστατική αναμόρφωση της κοινωνίας] αποδεικνύεται νικηφόρο [όχι μέσα από μια τυπολατρική ενότητα, που πάντα αποτελεί το κατάλληλο περιτύλιγμα για τους μεγαλύτερους σεχταριστές, για τους χειρότερους καβγατζήδες, αλλά και για όσα άθλια υποκείμενα θέλουν συνειδητά ή ασυνείδητα να ευνουχίσουν το κίνημα] αλλά μόνο μέσα απ’ την διάσπαση και επιπλέον κατορθώνοντας ν’ αντέξει αυτή την διάσπαση. Το κίνημα του προλεταριάτου είναι υποχρεωμένο να περάσει μέσα από ποικίλα στάδια ανάπτυξης. Σε κάθε στάδιο ένα μέρος του κόσμου κολλά και δεν μπορεί ν’ ακολουθήσει την πορεία προς τα μπρος. Και μόνο αυτό είναι αρκετό για να εξηγήσει γιατί η ‘αλληλεγγύη του προλεταριάτου’ υλοποιείται στην πραγματικότητα παντού μέσα από διαφορετικές κομματικές ομαδοποιήσεις, οι οποίες επιδίδονται σε βεντέτες ζωής και θανάτου μεταξύ τους, όπως γινόταν κι ανάμεσα στις Χριστιανικές σέκτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ακόμη και την εποχή των χειρότερων διωγμών»[12].

Έτσι, η αδυναμία του ΚΚΕ να περάσει σε μια περίοδο οξείας πάλης των τάσεων, που θα ξεκαθάριζε τις γραμμές του απ’ τον μυστικιστικό εκφυλισμό της επαναστατικής θεωρίας, όπως κι απ’ όσους είχε καταβάλει η ήττα, διευκόλυνε να μετατραπεί η αναγκαία εσωκομματική πάλη, από αναζωογονητική δύναμη σ’ ένα τραγικά γελοίο αγώνισμα – με πολλαπλούς σπόνσορες εντός κι εκτός κινήματος – ενάντια σε προδότες, χαφιέδες και πράκτορες. Μόνο και μόνο για να μετεξελιχθούν οι αναπόφευκτες κι ιδεολογικο-πολιτικά αναγκαίες διασπάσεις που ακολούθησαν, όχι σε ιστορική ευκαιρία μιας αληθινά επαναστατικής αναγέννησης του κομμουνιστικού κινήματος και μαζί του ολόκληρης της αριστεράς, αλλά σε προνομιακό πεδίο ξεκαθαρίσματος προσωπικών λογαριασμών ανάμεσα σε ανυπόληπτες κλίκες και φράξιες κορυφής, όπως και σικέ σύγκρουσης ανάμεσα σε σταλινικούς κι αντισταλινικούς, σε δογματικούς κι ανανεωτές, σ’ εκφραστές μιας αποστεωμένης και γραφειοκρατικής μονολιθικότητας, απ’ την μια, κι απ’ την άλλη, ενός καθεστωτικού αριστερού πολυσυλλεκτισμού, όπου τα πάντα επιτρέπονται κι όλα είναι δυνατά.

Επανάσταση και ήττα

Είναι πλέον αναμφισβήτητο σήμερα, απ’ όποια σκοπιά κι αν την βλέπει κανείς, ότι η περίοδος που ξεκίνησε με την άνοδο του ΕΑΜ κι ολοκληρώθηκε με την στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ το 1949, αποτέλεσε μια ενιαία επαναστατική διαδικασία με διαφορετικές φάσεις, όπου κεντρικό πρόβλημα αποτελούσε απ’ την αρχή έως το τέλος το ποιος κατέχει την εξουσία και για ποιον σκοπό[13]. Το πρόβλημα αυτό συμπύκνωνε το γενικότερο ζήτημα των προοπτικών και του χαρακτήρα της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας, το οποίο αποτέλεσε εξαρχής και προγραμματική βάση του ίδιου του ΕΑΜ.

Είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι η τραγωδία για τις ηττημένες δυνάμεις του ΔΣΕ και τις χιλιάδες των κομμουνιστών, δεν αφορούσε μόνο στην ανελέητη κι αιματηρή λευκή τρομοκρατία, η οποία κυριάρχησε απόλυτα μετά την ήττα του εμφυλίου, αλλά και στις καταστάσεις, που αντιμετώπισαν στην πολιτική προσφυγιά. Είναι σήμερα γνωστό ότι ο ρόλος των κατασταλτικών μηχανισμών και των μυστικών υπηρεσιών κυρίως της ΕΣΣΔ, αλλά κι όχι μόνο, υπήρξε σημαντικός – αν και, κατά την γνώμη μας, δεν ήταν καθοριστικός – στην υπονόμευση του ΚΚΕ, όχι μόνο στην Τασκένδη, αλλά και στα άλλα «κέντρα» του κόμματος στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Όπως είναι αλήθεια ότι αυτή η υπονόμευση ξεκίνησε αμέσως μόλις οι ηττημένες δυνάμεις του ΔΣΕ πάτησαν το πόδι τους στις σοσιαλιστικές χώρες.

Βασική επιδίωξη των ενεργειών αυτών ήταν η άμεση εμπλοκή της ηγεσίας του ΚΚΕ στα γρανάζια και στους ανταγωνισμούς των μηχανισμών εξουσίας στην ΕΣΣΔ, αλλά και στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες. Κι οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι στο επίπεδο της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ, κανείς άλλος δεν αντιστάθηκε σ’ αυτή την διαδικασία, περισσότερο απ’ τον ίδιο τον Ζαχαριάδη – έστω κι αν προσπαθούσε να τηρήσει πάντα την «κομματική νομιμότητα», όπως την καταλάβαιναν οι κομμουνιστές της εποχής του. Γι αυτό κι ο ίδιος ο Μόλοτοφ συνήθιζε να τον αποκαλεί σκωπτικά ήδη απ’ το 1948, ως τον πιο «απείθαρχο κι ανεξάρτητο σταλινικό ηγέτη» κομμουνιστικού κόμματος.

Όπως είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι οι μαζικές διώξεις κομμουνιστών – όποιου είχε την ατυχία να χαρακτηριστεί ως «διαφωνών με την ηγεσία» – δεν περιορίστηκαν απλά και μόνο στην Τασκένδη, ούτε στις υπόλοιπες κοινότητες πολιτικών προσφύγων στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Τακτική μαζικών διώξεων εφαρμόστηκε και στο εσωτερικό της χώρας, όπου πολλοί παράνομοι κομμουνιστές, όχι μόνο διαγράφονταν – σταμπαρισμένοι ως «ζαχαριαδικοί» ή ότι άλλο – αλλά αφήνονταν κυριολεκτικά στην τύχη τους, διώχνονταν από τις γραμμές και τα όργανα της ΕΔΑ, έχαναν κάθε επίσημη στήριξη και υποστήριξη του μηχανισμού, ενώ πολλές φορές τους εξέθεταν σκόπιμα, μόνο και μόνο για ν’ αναλάβει η ασφάλεια τα περαιτέρω.

Είναι η εποχή αμέσως μετά την 6η Ολομέλεια της ΚΕ του 1956 – που συγκάλεσαν παράτυπα και διεξήγαγαν το ΚΚΣΕ κι άλλα «αδελφά κόμματα» – όπου όσα μέλη και στελέχη του παράνομου ΚΚΕ, έτυχε να διαφωνούν, αντιμετώπισαν την ανάγκη να περάσουν σε μια διπλή παρανομία, τόσο απέναντι στην ασφάλεια και το καθεστώς που βίωνε τότε η χώρα, όσο κι απέναντι στο ίδιο τους το κόμμα. Αν και οι ιδεολογικές και πολιτικές συνέπειες της Ολομέλειας αυτής ήταν σαφώς πιο οδυνηρές απ’ το «ανώμαλο καθεστώς», που επέβαλλε.

Η αλήθεια είναι ότι το ΚΚΕ έζησε την πιο τραγική περίοδο σταλινικού τύπου μαζικών διώξεων στο εσωτερικό του, αυτήν ακριβώς την εποχή, δηλαδή την εποχή της λεγόμενης «αποσταλινοποίησής» του. Πολλοί έλληνες κομμουνιστές κι αγωνιστές του ΔΣΕ κατέληξαν να «παραθερίζουν» στους τόπους εξορίας, που λίγο παλιότερα έστελνε τους «αντικομματικούς» κι η σταλινική ηγεσία. Οι έλληνες κομμουνιστές μάθαιναν στο πετσί τους, με τον πιο άγριο τρόπο, πόσο γνήσια τέκνα των πιο σκοτεινών παραδόσεων του σταλινισμού ήταν όσοι σήκωναν την εποχή αυτή τα λάβαρα της «αποσταλινοποίησης» και του «αντισταλινισμού».

Στα χρόνια που θ’ ακολουθήσουν έως σήμερα, αυτή η «κοινή μήτρα» σταλινισμού κι αντισταλινισμού θα φανεί ακόμη πιο καθαρά και οι δυό αυτές ακραίες εκδοχές της ίδιας ταυτόσημης λογικής, θ’ αποτελέσουν τις συμπληγάδες εκείνες που θα συνθλίψουν τις προοπτικές του κομμουνιστικού κινήματος, όχι μόνο στην χώρα μας, αλλά και διεθνώς.

Οι ιστορικοί λογαριασμοί δεν έχουν κλείσει. Αντίθετα όσο το καθεστώς εξάρτησης βαθαίνει, όσο το σύστημα υποτέλειας οδηγεί την κυρίαρχη εξουσία σε ακόμη πιο άθλιες και αδιέξοδες καταστάσεις για το λαό και τον τόπο, όσο η πολιτική αλαζονεία του μονόδρομου και ο ρεαλισμός του εφικτού επιδιώκει να εξοστρακίσει για πάντα τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τις επιθυμίες του λαού, τόσο οι ανοιχτοί λογαριασμοί συσσωρεύονται, τόσο το αίτημα της λαοκρατίας, της ανασυγκρότησης της χώρας με όρους γίνεται πιο απτό και άμεσο,

Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια και τι δεν έχει ειπωθεί: Είναι πολύ γνωστή η θεωρία του «μοιράσματος των σφαιρών επιρροής», μέσω της οποίας οι οπαδοί της προσπαθούν ν’ ερμηνεύσουν τα πάντα, ακόμη και τα εκλογικά ποσοστά της αριστεράς, μέσα από προειλημμένες συμφωνίες κορυφής εκτός Ελλάδος. Είναι επίσης πολύ γνωστές οι προσπάθειες να εμφανιστεί οποιαδήποτε ενέργεια του ΕΑΜ και κυρίως του ΚΚΕ, που «παρέκκλινε» απ’ μια στενή και κοινότυπη εθνικο-απελευθερωτική αντίληψη του αγώνα, ως «θανάσιμο λάθος», που τάχα προξένησε μύριες όσες συμφορές.

Έτσι δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ουσιαστικά συνυπεύθυνο το ΚΚΕ για τα Δεκεμβριανά, τον εμφύλιο, το μετεμφυλιακό καθεστώς, τις εξοντωτικές διώξεις, γιατί πολύ απλά δεν παραιτήθηκε ήσυχα και χωρίς φασαρίες απ’ την διεκδίκηση της εξουσίας, γιατί ενώ το έβαλε, δεν θέλησε να κρατήσει το κεφάλι του στο ντορβά του σφαγείου του μετα-Βαρκιζιανού καθεστώτος και πήρε τελικά τα όπλα. Και τέλος γιατί μετά την ήττα, η ηγεσία του τόλμησε το μεγαλύτερο απ’ τα ατοπήματά της, δηλαδή δεν αποδέχτηκε την νεοφασιστική λογική πως για να «νομιμοποιηθεί» το ΚΚΕ έπρεπε ν' απαρνηθεί το δικαίωμα στη δική του αυτοτελή οργάνωση, πολιτική και ιδεολογία. Κι έτσι επέμεινε – στον βαθμό που επέμεινε – να στήνει παράνομο μηχανισμό, να διατηρεί ασυρμάτους και γενικά να προσπαθεί να επιβιώσει στην παρανομία. Επέμεινε, δηλαδή, στο αυτονόητο – κάτι που έκανε και πριν τον πόλεμο στα πολλά χρόνια παρανομίας μέσα στα οποία επιβίωσε – αντί ν’ αυτοδιαλυθεί και να διαχυθεί στην πολυσυλλεκτικότητα ενός νόμιμου και φυσικά νομοταγούς «αριστερού κόμματος». Κάτι άλλωστε που το επιχείρησε η νέα ηγεσία του ΚΚΕ, η οποία προέκυψε με «άνωθεν ευλογίες» απ’ την 6η Ολομέλεια του 1956, με τραγικά αποτελέσματα όχι μόνο για τους κομμουνιστές, αλλά και για την ίδια την ΕΔΑ.

[1] John Iatrides, The Greek civil war in its international setting: a reassessment. Ομιλία στο Συνέδριο «Ο Ελληνικός εμφύλιος: Από τη Βάρκιζα στο Γράμμο», 20/10/1999.

[2] Ανταίος, 20 Μαίου 1945, σελ. 13-14

[3] Αναφέρεται στο Michael S. Sherry, Preparing for the next war. American plans for postwar defense, 1941-45 (New Haven & London: Yale University, 1977), p. 163.

[4] Η διάλυση της ΚΔ στην πραγματικότητα είχε ξεκινήσει αρκετά πριν τον πόλεμο. Ιδίως, όμως, μετά την ήττα του Ισπανικού Εμφυλίου (28 Μαρτίου 1939, οι φασίστες καταλαμβάνουν την Μαδρίτη) με εντολές προσωπικά του ίδιου του Στάλιν, η ΚΔ άρχισε να αποδυναμώνεται ταχύτερα από το πιο έμπειρο στελεχικό της δυναμικό, να συρρικνώνονται ή να εκμηδενίζονται κυριολεκτικά τα τμήματα της και η δράση της να περιορίζεται αποκλειστικά σε ρόλο «ιερατείου» κορυφής, όπου η ΕΕ λειτουργούσε ως βοηθητική υπηρεσία του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Σύμφωνα μ’ όσα έχουν έρθει στο φως απ’ το αρχείο της ΚΔ, φαίνεται ότι ο Στάλιν είχε εισπράξει την νίκη των φασιστών στον Ισπανικό εμφύλιο, ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη του γεγονότος ότι καμιά αποφασιστική αντιφασιστική δράση στις χώρες της Ευρώπης δεν ήταν δυνατή για την απόκρουση του «Αντικομιτέρν Συμφώνου». Έτσι, επεδίωκε να αποσοβήσει οποιαδήποτε αφορμή που θα επέτρεπε στην Ναζιστική Γερμανία να στραφεί προς Ανατολάς. Έστω κι αν αυτό σήμαινε την διάλυση της ΚΔ. Η προσπάθεια αυτή εκφράστηκε ανοικτά μετά την υπογραφή του 10ετούς συμφώνου μη επίθεσης Ρίμπεντροπ-Μόλοτοφ (Αύγουστος 1939), το οποίο κι αποτέλεσε έξοχο δείγμα διπλωματικού ελιγμού από μεριάς της Σοβιετικής ηγεσίας. Επισκιάστηκε, όμως, από δυο πολύ σοβαρές εξελίξεις: Απ’ την μια, με την υπογραφή μυστικού πρωτοκόλλου ένα μήνα αργότερα, το οποίο μετέτρεπε το σύμφωνο μη επίθεσης σε «συνθήκη φιλίας και συνεργασίας» κι αναγνώριζε τόσο τα εδαφικά δικαιώματα της Γερμανίας στα εδάφη της πάλαι ποτέ Πρωσίας, που πλέον ανήκαν στην Πολωνία, όπως και τα δικαιώματα της ΕΣΣΔ στα εδάφη που είχαν προσαρτηθεί στην Πολωνία απ’ την εισβολή Πιλδούσκι το 1920 εναντίον της νεαρής Σοβιετικής Ρωσίας, καθώς και στην Βαλτική. Κι απ’ την άλλη, με την συνολική στροφή στην γραμμή τόσο του ΚΚΣΕ, όσο και της ΚΔ, όπου έπαψε πλέον να θεωρείται ως «κύριος αντίπαλος» του επαναστατικού κινήματος ο φασισμός, αλλά γενικά ο ιμπεριαλισμός και ειδικότερα οι ισχυρότερες ιμπεριαλιστικές χώρες, η Μεγ. Βρετανία και η Γαλλία, οι οποίες πλέον προβάλλονταν και σαν κύριοι υποκινητές του επικείμενου παγκόσμιου πολέμου. Έτσι η εκτίμηση για τον χαρακτήρα του πολέμου άλλαξε κι από πρωταρχικά αντιφασιστικός έγινε αποκλειστικά ιμπεριαλιστικός, ενώ η γραμμή του ενιαίου-λαϊκού μετώπου του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ απορρίφθηκε ως «ανεδαφική», χαρακτηρίστηκε ως «ρεφορμισμός» στις νέες συνθήκες κι επανήλθε η ανοησία του 5ου και 6ου Συνεδρίου της ΚΔ, το «ενιαίο μέτωπο μόνο απ’ τα κάτω»! Στην κομματική φιλολογία αυτής της εποχής η Ναζιστική Γερμανία εμφανίζεται ως «αμυνόμενη χώρα» ενάντια στις πολεμικές δολοπλοκίες του Άγγλο-γαλλικού ιμπεριαλισμού! Την εποχή αυτή η εντολή που δίνεται στα κόμματα που δραστηριοποιούνται στις χώρες του Αγγλο-γαλλικού ιμπεριαλιστικού άξονα, είναι η παντί μέσο υπονόμευση των πολεμικών προετοιμασιών των κυβερνήσεων τους. Ενώ την ίδια ώρα συστηνόταν «αναμονή» στα κόμματα που δρούσαν στις χώρες του «Αντικομιτέρν Συμφώνου». Μάλιστα η ηγεσία της ΚΔ έφτασε σε τέτοιο σημείο ξεπεσμού, ώστε όταν οι ναζί καταλαμβάνουν το Παρίσι και η συνθηκολόγηση της Γαλλίας είναι πλέον γεγονός (Ιούνιος 1940), η οδηγία που στέλνει στους Γάλλους κομμουνιστές δεν αφορά – όπως θα ‘ταν αναμενόμενο – στο άμεσο πέρασμα στην παρανομία και την οργάνωση του ένοπλου και μη αγώνα ενάντια στους ναζί κατακτητές και τους δοσίλογους του Βισύ, αλλά συστήνει μόνο «αυτοσυγκράτηση» κι ότι πρέπει ν’ αποφεύγονται με κάθε τρόπο οι «εκδηλώσεις συμφιλίωσης με τον καταχτητή» (Βλ. Ντιρεκτίβα της ΕΕ προς το ΚΚ Γαλλίας με υπογραφή Γκ. Δημητρώφ, 3 Αυγούστου 1940)! Τον Γενάρη του 1941 η ΕΕ της ΚΔ καταδικάζει το πρώτο Γράμμα του Ζαχαριάδη, ως «προδοτική ενέργεια» και ευθεία προσβολή της πολιτικής της ΚΔ και της ΕΣΣΔ! Στην πραγματικότητα οδηγίες για οργάνωση αντίστασης ενάντια στους ναζί, που προέλαυναν σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, η ΕΕ της ΚΔ στέλνει για πρώτη φορά μόνο μετά την επίθεση της Ναζιστικής Γερμανίας στην ΕΣΣΔ! Σ’ αυτές τις συνθήκες ο Στάλιν σκέφτηκε και την ολοκληρωτική διάλυση της ΚΔ ως ενέργεια που θ’ αφαιρούσε εντελώς απ’ το «Αντικομιτέρν Σύμφωνο» κάθε νόμιμο λόγο πολεμικής επιχείρησης ενάντια στην ΕΣΣΔ, ή όπως ο ίδιος φανταζόταν. Έτσι στο ημερολόγιο του Δημητρώφ αναφέρεται πρόποση του Στάλιν σε κλειστό δείπνο στο θέατρο Μπολσόι στις 20 Απριλίου 1941 (δυο μήνες πριν την επίθεση των ναζί στην ΕΣΣΔ), όπου μ’ αφορμή την αποκήρυξη της ΚΔ απ’ το ΚΚ ΗΠΑ το 1940 ως απάντηση στο Νόμο Βούρχις – που μπήκε σε ισχύ την ίδια χρονιά κι αντιμετώπιζε ως «προδοτικές» όλες τις πολιτικές οργανώσεις με διασυνδέσεις με διεθνείς «ανατρεπτικές οργανώσεις» – σοκάρισε το κοινό του με τα εξής καταπληκτικά: «Ο Δημητρώφ χάνει τα κόμματά του. Αυτό δεν είναι κακό. Αντίθετα, θα ‘ταν καλό να γίνουν τα Κομ. Κόμματα εντελώς ανεξάρτητα αντί ν’ αποτελούν τμήματα της ΚΔ. Πρέπει να μεταμορφωθούν σε εθνικά Κομ. Κόμματα με ποικίλα ονόματα – Εργατικό Κόμμα, Μαρξιστικό Κόμμα, κλπ. Το όνομα δεν ενδιαφέρει. Το σημαντικό είναι ν’ αποκτήσουν ρίζες στους δικούς τους λαούς και να επικεντρωθούν στα δικά τους ειδικά καθήκοντα. Η κατάσταση και τα καθήκοντα ποικίλουν πολύ από χώρα σε χώρα, για παράδειγμα στην Αγγλία και στην Γερμανία, δεν είναι σε καμμιά περίπτωση τα ίδια. Όταν τα Κομ. Κόμματα δυναμώσουν μ’ αυτό τον τρόπο τότε θα επανιδρύσουμε την διεθνή τους οργάνωση». Κι ο Στάλιν συνέχισε ακάθεκτος: «Η [Πρώτη] Διεθνής δημιουργήθηκε στις μέρες του Μαρξ με την προσμονή μιας πρώιμης παγκόσμιας επανάστασης. Η Κομιντέρν δημιουργήθηκε στις μέρες του Λένιν σε μια παρόμοια περίοδο. Σήμερα τα εθνικά καθήκοντα για κάθε χώρα έρχονται στην πρώτη γραμμή. Όμως το καθεστώς των Κομ. Κομμάτων ως τμημάτων μιας διεθνούς οργάνωσης, υφισταμένων στην Εκτελεστική της ΚΔ, αποτελεί εμπόδιο… Μην επιμένετε σ’ αυτό που υπήρχε χθες. Πάρτε αυστηρά υπόψη σας τις νέες συνθήκες, που έχουν δημιουργηθεί… Απ’ την σκοπιά των συντεχνιακών συμφερόντων [της ΚΔ] αυτό ίσως είναι δυσάρεστο, αλλά αυτά δεν είναι τα συμφέροντα που πρέπει να επικρατήσουν! Κάτω απ’ τις παρούσες συνθήκες, η συμμετοχή στην Κομιντέρν διευκολύνει την αστική τάξη στην άσκηση διώξεων εναντίον των Κομ. Κομμάτων και στην διεκπεραίωση του σχεδίου της να τα απομονώσει απ’ τις μάζες στις δικές τους χώρες, ενώ δυσκολεύει την ανεξάρτητη ανάπτυξη των Κομ. Κομμάτων και την υλοποίηση των καθηκόντων τους ως εθνικά κόμματα» (Περιλαμβάνεται στο Dimitrov & Stalin, 1934-1943. Letters From the Soviet Archives. Yale University, 2000, p. 227. Δυστυχώς, χάρις στην σκανδαλοθηρική καρατόμηση απ’ τον κ. Καστανιώτη του «Ημερολογίου» του Δημητρόφ, η συγκεκριμένη καταχώρηση, όπως και πολλές ακόμη εξίσου ή και περισσότερο σημαντικές, λείπουν απ’ την ελληνική έκδοση). Ωστόσο, οι συνθήκες το ‘φεραν έτσι ώστε αντί ο Στάλιν να κάνει «πεσκέσι» την ΚΔ στον Χίτλερ – όπως σχεδίαζε – την έκανε τελικά στον Τσώρτσιλ και στον Ρούσβελτ, δυο χρόνια αργότερα. Επικαλούμενος τους ίδιους ακριβώς λόγους. Όσο για τα ιδεολογικά επιχειρήματα του Στάλιν, ο σοβαρός μελετητής δεν μπορεί παρά να διακρίνει την εντυπωσιακή συγγένειά τους με την αντίστοιχη επιχειρηματολογία του Ευρωκομουνισμού. Αν κι εδώ δεν είναι ο χώρος για να το αναπτύξουμε, οφείλουμε να πούμε ότι στην ιδεολογία του Στάλιν και της στενής ηγετικής ομάδας της περιόδου του πολέμου, θ’ ανακαλύψει κανείς όλες τις «μεγάλες θεωρητικές καινοτομίες» του ηγητόρων του «ιστορικού συμβιβασμού» της δεκαετίας του ’70!

[5] Franz Borkenau, European Communism (New York: Harper & Brothers Publishers, 1953), pp. 409-437.

[6] W. H. McNeill, The Greek Dilemma (London: Victor Gollancz Ltd., 1947), pp. 32-76

[7] Ανταίος, 20 Μαίου 1945, σελ. 18.

[8] Σε μια ημιεπίσημη επετειακή έκδοση για τα πενήντα χρόνια απ’ το Δόγμα Τρούμαν, ένα απ’ τα στελέχη του πολιτικο-στρατιωτικού κατεστημένου της Ουάσινγκτον, ο Λώρενς Κόρμπ, έγραφε εύστοχα: «Εάν κάποιος έπρεπε να επιλέξει μια χώρα για ν’ αρχίσει ν’ αντιστέκεται ενάντια στην Σοβιετική αυτοκρατορία, για να αρχίσει την διαδικασία της πολιτικής που σήμερα αποκαλούμε ανάσχεση, δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν καλύτερο τόπο απ’ την Ελλάδα» (Eugene T. Rossides (ed.), The Truman Doctrine of Aid to Greece. A Fifty-Year Retrospective. American Hellenic Institute Foundation & The Academy of Political Science, 1998, p. 110). Δυστυχώς για τον τόπο και τον λαό του, αλλά και για τους λαούς παγκόσμια, ο μόνος που διέθετε στρατηγική αντίληψη για το τι πραγματικά κρινόταν στον εμφύλιο πόλεμο της Ελλάδας, ήταν τα επιτελεία του Λευκού Οίκου.

[9] Βλ. Andrei Gormyko, Memories (London: Hutchinson, 1989), pp. 115-134.

[10] K. Marx & Fr. Engels, Collected Works, vol. 5 (1845-1847), pp. 48-49.

[11] Κάτι για το οποίο είχε πλήρη συνείδηση ο ιμπεριαλισμός. Γι αυτό κι ένας απ’ τους πιο γνωστούς καθηγητές των αντικομουνιστικών επιτελείων της Ουάσιγκτον μετά τον πόλεμο, ο Μπέρναρντ Μόρρις, αναλύοντας την πολιτική της «Δύσης» που πρέπει ν’ ακολουθήσει απέναντι στην «κομμουνιστική απειλή», τόνιζε τα εξής εύστοχα: «Αφαιρέστε τον διεθνισμό και τι απομένει;… Στερημένα απ’ τους διεθνείς τους δεσμούς, τα [κομμουνιστικά] κόμματα είναι μοιραίο να συμβιβαστούν με το περιβάλλον τους για να διατηρηθούν και να ενισχύσουν την δύναμή τους. Κι έστω ότι το πετυχαίνουν, θα έχουν όμως παραμείνει κομμουνιστικά; Με άλλα λόγια, είναι ο ίδιος ο διεθνισμός, όσο παραμορφωμένος κι αν είναι, που αποτελεί τον κρίσιμο συνεκτικό ιστό του κομμουνιστικού κινήματος». Και παρακάτω συνεχίζει: «…η περιφερειακή συγκρότηση ως υποκατάστατο του διεθνούς συντονισμού θα σημάνει, στην πράξη, το τέλος του κομμουνισμού ως διεθνές κίνημα» (Bernard S. Morris: International Communism and American Policy. ΝΥ: Atherton Press, 1966, p. 72). Κι όλα αυτά αναγγέλλοντας ουσιαστικά την έλευση του «ευρωκομμουνισμού» και τον περίφημο «ιστορικό συμβιβασμό», μόλις δυο δεκαετίες μετά τις ρητορείες του Στάλιν περί της αναγκαίας μετεξέλιξης των κομμουνιστικών κομμάτων σ’ «εθνικά κόμματα»!

[12] Επιστολή του Φρ. Ένγκελς στον Αύγουστο Μπέμπελ, 20 Ιουνίου 1873.

[13] Υπάρχουν απόψεις που αντιπαραθέτουν την φάση του ΕΑΜ ως πολύ «εθνικοαπλελευθρωτική» ή, όπως μας κεραυνοβολεί ο Ευτ. Μπιτσάκης, ως φάση όπου «καλλιεργήθηκε η ιδέα της ενότητας του έθνους» (βλ. Ευτ. Μπιτσάκη, Ρήξη ή Ενσωμάτωση;, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1989, σελ. 15) σ’ αντίθεση με την καθαυτό «ταξική» φάση του εμφυλίου. Ωστόσο, οι απόψεις αυτές αντανακλούν με όρους «ταξικής συνέπειας» την κλασσική προσπάθεια της επίσημης προπαγάνδας να διαχωρίσει την «Εθνική Αντίσταση», απ’ το τι ακολούθησε κατόπιν με τον εμφύλιο. Με ανάλογες απόψεις φαίνεται να φλερτάρουν κι αρκετοί σήμερα στο ΚΚΕ, όπως φαίνεται για παράδειγμα κι απ’ την αρθρογραφία του Μάκη Μαίλη, που έχει αναλάβει εργολαβικά να «εξηγήσει» πόσο πιο ταξικός ήταν ο αγώνας του ΔΣΕ σε σχέση μ’ εκείνον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Παρόλα αυτά θεωρούμε αυτές τις απόψεις ανάξιες λόγου για ν’ ασχοληθεί κανείς στα σοβαρά μαζί τους, μιας και όποτε δεν εκφράζουν άγνοια της περιόδου, αποτελούν χαρακτηριστική εκδήλωση ιδεολογικού εκφυλισμού και συνθηκολόγησης με την κυρίαρχη προπαγάνδα των «νικητών» του εμφυλίου, μόνο που γίνεται με «ταξικά» προσχήματα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΖΑΚΗΣ

Comandante Che Guevara

ΤΕΛΕΤΗ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΦΛΩΡΑΚΗ

Μυριόστομη δέσμευση: Θα γράψουμε νέες σελίδες σ' αυτόν τον αγώνα

Στους κομμουνιστές δε χρειάζονται καμπάνες για να σημάνουν το φυσικό τέλος της ζήσης τους. Γι' αυτό και ο χτεσινός αποχαιρετισμός του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη, του ισόβιου κομμουνιστή, του καπετάνιου, δεν ήταν κηδεία. Ηταν συγκέντρωση. Η τελευταία μεγάλη συγκέντρωση που διοργάνωσε προς τιμήν του το Κόμμα. Το ΚΚΕ, στο οποίο αφιέρωσε ολάκερη τη ζωή του. Χιλιάδες σύντροφοί του, εργατόκοσμος από την Αθήνα και όλη την Ελλάδα, άνθρωποι κάθε ηλικίας, «έζωσαν» χτες ένα γύρω την έδρα της ΚΕ στον Περισσό, για να πουν αντίο «στο τραγούδι που δεν τελείωσε», όπως χαρακτηριστικά σημείωσε και η Αλέκα Παπαρήγα, αποχαιρετώντας τον Χαρίλαο Φλωράκη εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ. Κι εκείνος ξανά μπροστάρης, στην κεφαλή και αυτής της στερνής, ολοδικής του συγκέντρωσης.

Λίγο μετά τις 5, η πύλη της Ηρακλείου άνοιξε. Η σορός του Χαρίλαου Φλωράκη, στα χέρια των συντρόφων του. Τον σηκώνουν ψηλά, όσο μπορούν να φτάσουν τεντωμένα τα χέρια των εργατών, που στο δίκιο της τάξης τους αφιέρωσε τη ζωή του. Κατεβαίνουν το δρόμο παράπλευρα του κτιρίου. Τα μέλη της ΚΝΕ, αριστερά και δεξιά στο στενό δρομάκι, έχουν από νωρίς σχηματίσει μια ολοκόκκινη αψίδα. Με τις σημαίες του ΚΚΕ γερμένες μπροστά, ενωμένες σχεδόν στην άκρη του ιστού τους. Αυτό που παίζουν τα μεγάφωνα δεν είναι μοιρολόι. Είναι κάλεσμα σε αγώνα, τραγούδια του βουνού, των ανταρτών και των σταυραετών του ΔΣΕ.


Χιλιάδες κόκκινα γαρίφαλα στα χέρια. Κι απ' όπου περνάει η πομπή, οι σημαίες χαμηλώνουν κι άλλο, σκεπάζουν τη σορό που γίνεται ένα με τον κόσμο. Χιλιάδες λαού, μια φωνή: «Εννιά δεκαετίες αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία», «Ούτε στα ξερονήσια, ούτε στις φυλακές, ποτέ τους δε λυγίσανε οι κομμουνιστές», «ΚΚΕ, το Κόμμα σου λαέ». Δάκρυα και τεντωμένες φλέβες στο λαιμό, γροθιές σφιγμένες, σηκωμένες ψηλά.

Δύσκολο να περπατήσει η πομπή. Οσο προχωράει, τόσο κλίνουν από πίσω της οι ΚΝίτες και οι ΚΝίτισσες, και η συγκέντρωση γίνεται μεμιάς πορεία. «Δύο Κάπα κι ένα Ε, τιμημένο Κου - Κου - Ε». Το πλάτωμα της Κηφισού γεμάτο από κόσμο. Και σημαίες, πολλές κόκκινες σημαίες με το σφυροδρέπανο να ανεμίζει. Κοιτώντας μπροστά, δύσκολα διακρίνεις πού τελειώνει η αψίδα...

Σ' ένα χώρο λιτό, στο αίθριο του συγκροτήματος, ο σύντροφος Χαρίλαος, ο σύντροφός μας, παίρνει τη θέση του στο κέντρο. Κι εκεί κόσμος, συναγωνιστές και συνεξόριστοι του καπετάνιου, η οικογένειά του. Εκεί και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και δεκάδες εκπρόσωποι όλων των κομμάτων. Εκεί και οι εργάτες του πνεύματος, που ήρθαν να αποτίσουν φόρο τιμής στον λαϊκό ηγέτη και μαζί στο Κόμμα που με τους αγώνες του ενέπνευσε αθάνατα έργα. Τελευταία τιμητική φρουρά, τα μέλη του ΚΣ της ΚΝΕ. Οι νεολαίοι, που τους άφησε παρακαταθήκη, στο πλευρό του Κόμματος, να κρατάνε πάντα αναμμένη τη λαμπάδα του αγώνα.


«Δε χτυπάμε καμπάνες», σημείωσε η Αλέκα Παπαρήγα, αποχαιρετώντας τον «ακριβό σύντροφο». Και ανατρέχοντας στη «μακρόχρονη και ενθουσιώδη» ζωή του, κατέληξε: «Δε θα πούμε ότι γυρνάμε σελίδα. Οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες, πράγμα που μας το δίδαξες εσύ και η γενιά σου, δε βάζουν ποτέ ούτε άνω, ούτε κάτω τελεία στις υποχρεώσεις, στη δράση. Αν γυρίσουμε σελίδα, είναι σαν να πιστεύουμε ότι ήταν μάταιη η προσφορά σου. Θα γράψουμε νέες σελίδες εμείς, χωρίς τη δική σου φυσική παρουσία, όπως θα γράψουν νέες σελίδες οι κομμουνιστές και όλοι οι αγωνιστές και χωρίς εμάς τους σημερινούς». «Να γίνει ο λόγος του καθήκον μας», κάλεσε τους νεολαίους κομμουνιστές ο Θέμης Γκιώνης, Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ, αποχαιρετώντας εκ μέρους της Νεολαίας τον Χαρίλαο Φλωράκη.

Ο Υμνος της Διεθνούς κόβει τα συνθήματα που δε σταμάτησαν λεπτό. Τα χέρια σηκωμένα γροθιά, όλα τα μάτια στραμμένα στη σορό του Χαρίλαου. Μέχρι να τη σηκώσουν ξανά στα χέρια τους οι σύντροφοί του, για το δρόμο της επιστροφής στο χώρο όπου για δυο σχεδόν μέρες είχε εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα. Πιο δύσκολος ο δρόμος προς τα πίσω. Είναι η στερνή πορεία. «ΑΘΑΝΑΤΟΣ» ακούς από παντού, συνθήματα και χειροκροτήματα. Η πόρτα κλείνει και ο κόσμος δε λέει να φύγει, μέχρι η πομπή να χαθεί στο βάθος της αίθουσας.

Σύντροφοι απ' όλη την Ελλάδα περιμένουν σήμερα να πουν το δικό τους αντίο στον καπετάνιο, στη γενέτειρά του, το Παλιοζογλώπι Καρδίτσας. Εκεί που η κορφή του Αηλιά στα Αγραφα θα σκεπάσει το απόγευμα τον Χαρίλαο Φλωράκη, ψηλά στη βίγλα, για να 'χει αγνάντιο. Αντίο σύντροφέ μας, αντίο καπετάν Γιώτη...



Εσύ που πέρασες δεν είσαι ένα τραγούδι που τελείωσε!

Αποχαιρετιστήριο στον Επίτιμο Πρόεδρο του ΚΚΕ, Σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη, από την Αλέκα Παπαρήγα εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ

Δε χτυπάμε καμπάνες, όχι

Δε χτυπάμε καμπάνες

Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε

Αυτός που αγωνίστηκε σαν ένα τεράστιο φως

Κι έπεσε σαν ένας ήλιος με κασκέτο

Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε

(από το Πένθιμο Εμβατήριο του Ναζίμ Χικμέτ)

Ακριβέ μας, αγαπημένε σύντροφε Χαρίλαε,

Γιατί να μην έχεις περισσότερες ζωές, για να προσφέρεις στο ΚΚΕ;

Είναι δικά σου λόγια, μοναδικά. Εσύ το είπες το 1998 όταν η ΚΕ σού προσέφερε μια αναμνηστική τιμητική πλακέτα. Τότε στο πρόσωπό σου τιμήσαμε ζωντανούς και νεκρούς αγωνιστές. Σε τιμήσαμε σαν ένα μέρος της ζωντανής και γραπτής ιστορίας του τόπου μας.

Ετσι είναι, σύντροφε, όπως το είπες.

Μια είναι η ζωή του καθένα, της καθεμιάς. Εχει μεγάλη σημασία, πώς τη ζεις, για ποιο σκοπό, τι την κάνεις αυτή τη ζωή, είτε σε φτάσει πάνω από τα 90 είτε λίγο πριν, είτε πολύ πιο πριν.

Εσύ, σύντροφε, την είπες την άποψή σου, την κατέδειξες με τη ζωή σου. Σε κατευοδώνουμε σήμερα σαν το παλικάρι που έπεσε με ψηλά το κεφάλι, που δε λύγισες γόνα στους δύσκολους καιρούς.

Τα βιογραφικά σου στοιχεία, τα γεγονότα του τόπου που σημάδεψαν τη ζωή σου, αλλά και τα διεθνή γεγονότα με τα οποία συνδέθηκες είναι γνωστά. Ολοι τα ξέρουν.


Ομως, στην ιστορία του κάθε αγωνιστή, του κάθε κομμουνιστή και κομμουνίστριας υπάρχουν ξεχωριστές στιγμές, ανάλογα με τη συγκυρία, ανάλογα με τη φάση και τα καθήκοντα του κινήματος. Πάντα οι πολλοί καθορίζουν τις εξελίξεις, αλλά αυτό σε τίποτε δε μειώνει τον ειδικό και καθοριστικό ρόλο της προσωπικότητας, όταν μάλιστα συμβαίνει να έχει υπεύθυνη θέση, άρα ξεχωριστή υποχρέωση.

Αναφερόμαστε στις κρίσιμες στιγμές της τελευταίας δύσκολης 15ετίας. Για τη στιγμή της μεγάλης καθοριστικής επιλογής.

Ολοζώντανη είναι μπροστά μας η αποφασιστική συμβολή του Χαρίλαου Φλωράκη, το 1990, στην Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ, στο 13ο Συνέδριο το 1991. Στην υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλιστικού συστήματος. Η θαρραλέα στάση του να λοιδορήσει τα βουνά του ψέματος που έπεφταν στο σοσιαλισμό και την ιδεολογία του. Η στέρεα πεποίθησή του ότι ο κόσμος θα αλλάξει, ο σοσιαλισμός θα νικήσει, τότε σε εξαιρετικά δύσκολες και σκοτεινές στιγμές.

Δεν είναι πάντα εύκολο, να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα. Δεν είναι πάντα εύκολο να στέκεσαι όρθιος όταν άλλοι πέφτουν. Και ακόμα περισσότερο, να ανοίγεις νέους δρόμους.

Σύντροφε Χαρίλαε,

Τον τίτλο του λαϊκού ηγέτη, του ιστορικού ηγέτη, τον κατέκτησες σε όλα τα πεδία του αγώνα, σαν συνδικαλιστής, πολεμιστής της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού, σαν φυλακισμένος και εξόριστος, σαν επαναστάτης σε δύσκολες στιγμές.


Μια ακόμα ξεχωριστή ματιά, επιθυμούμε αυτή τη στιγμή, να ρίξουμε στη μακρόχρονη ενθουσιώδη ζωή σου.

Ο σ. Χαρίλαος πολύ νέος, με εμβρυώδη πολιτική συνείδηση, μπήκε στον αγώνα, μαθητής ακόμα. Και από τότε δόθηκε και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά. Ψυχή τε και σώματι. Ο Χαρίλαος δέχτηκε να γίνει, αυτό που στη δική μας κομματική φιλολογία, αποκαλείται «επαγγελματίας» επαναστάτης. Ορος που δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική καριέρα και το επάγγελμα, με την αποκατάσταση και το προσωπικό βόλεμα, με την καρέκλα.

Οσοι υποστηρίζουν ότι η ολοκληρωτική απορρόφηση από την κομματική δουλιά, τη θεωρητική και πρακτική δράση, την οργανωτική καθημερινή δραστηριότητα, σε κάνουν απόκοσμο, ψυχρό, αποσπασμένο από το λαό και τα γεγονότα, διαψεύδονται. Τους διαψεύδει πανηγυρικά το αντιπροσωπευτικό και όχι μοναδικό παράδειγμα της προσωπικότητας του Χαρίλαου Φλωράκη. Η απόλυτη απορρόφησή του στην κομματική δουλιά, δηλαδή στη μεγάλη λαϊκή υπόθεση, η αφοσίωσή του στα επαναστατικά ιδανικά, η πολύχρονη φυλάκισή του, δεν του στένεψαν την προσωπικότητα και τους ορίζοντες. Του καλλιέργησαν ακόμα περισσότερο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, την εντιμότητα και λαϊκότητά του, την αυθεντικότητά του. Την ικανότητά του να συνδέεται με το λαό, να καταλαβαίνει τον απλό άνθρωπο. Να είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας.

Το πρακτικό σχολείο του αγώνα ήταν το λίπασμα, ήταν το πεδίο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε και ολοκληρώθηκε η προσωπικότητα του Χαρίλαου Φλωράκη.

Οταν ο Χαρίλαος Φλωράκης έλεγε ΚΚΕ, όταν μιλούσε για το Κόμμα, το ξεκαθάριζε. Το ΚΚΕ, με τα γνωστά σύμβολά του, τη μαρξιστική - λενινιστική ιδεολογία, το Πρόγραμμα και τις αρχές του. Το έγραψε στο αποχαιρετιστήριο που άφησε στο Κόμμα, και για μας αυτή η φράση είναι ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΜΗΝΙΑ.


Αναζητούσε πάντα τον τρόπο να γίνει το Κόμμα αποτελεσματικό, ικανό να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να μην επαναλαμβάνεται, όταν οι περιστάσεις έφερναν νέα στοιχεία στην επιφάνεια. Απεχθανόταν τη στατικότητα.

Οταν έλεγε ΚΚΕ, εννοούσε την ευθύνη και το χρέος των κομμουνιστών, απέναντι στο λαό. Στη μάχη για την κοινωνική λαϊκή ευημερία. Την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Την ευθύνη των κομμουνιστών να είναι στην πρώτη γραμμή του αγώνα, όταν ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος χτυπά στη γειτονιά μας, αλλά και στην πιο απόμερη μεριά της γης. Μισούσε το σοβινισμό, το ρατσισμό, τον εθνικισμό.

Οταν έλεγε ΚΚΕ, εννοούσε την ευθύνη για την ανάπτυξη του διεθνισμού της εργατικής τάξης, των λαών γενικότερα. Το μόνιμο χρέος για τη λαϊκή συσπείρωση και ενότητα. Το χρέος απέναντι στην υπόθεση του σοσιαλισμού, της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Οσο συνειδητοποιούσε ότι ο χρόνος βαραίνει στους ώμους του, τότε θύμωνε, στενοχωριόταν. Δεν ήθελε κανένα φυσικό εμπόδιο στην προσφορά του. Δεν είχε μάθει να υποχωρεί στα εμπόδια. Ηταν ρεαλιστής, γνώριζε ότι και η ζωή του θα είχε κάποιο τέλος. Δεν τον φόβισε ο θάνατος, αλλά, και πολύ σωστά, απεχθανόταν κάθε τι που μετέτρεπε την ιστορία του Κόμματος και κατά συνέπεια και τη δική του την προσωπική, σε μουσείο του παρελθόντος. Δε φοβήθηκε, δε δίσταζε να αναλύει κριτικά την ιστορία του Κινήματος και του Κόμματος. Δεν ένιωθε αναστολές, προκειμένου να μιλήσει ανοιχτά για αδυναμίες, ελλείψεις, λάθη που έγιναν. Εδειξε αντοχή απέναντι στην άδικη κριτική και πολεμική σε βάρος του Κόμματος, σε βάρος του προσώπου του.

Ενα πράγμα δεν άντεχε, τις αντιλήψεις και πρακτικές που υπογράμμιζαν τη ματαιότητα της αντίστασης. Στις οποιεσδήποτε συνθήκες. Μπορούσε ακόμα να ξεχάσει άδικες επιθέσεις και πολεμικές κατά του Κόμματος, μα δεν άντεχε καθόλου τα κελεύσματα της υποταγής στον ισχυρό και τον εκάστοτε νικητή.

Ηθελε πάντα αναμμένη τη λαμπάδα του αγώνα. Ηξερε καλά ότι τα μεγάλα ΝΑΙ και τα μεγάλα ΟΧΙ πληρώνονται ακόμα και με τη ζωή του αγωνιστή, αλλιώς δεν υπάρχει ιστορική δικαίωση και ελπίδα να κοκκινίσει η πλάση, όπως λέει και ο ποιητής.

Χαρακτηριστική ήταν η αγωνία του για τη διεθνιστική κομμουνιστική δράση, για το ρόλο του εργατικού κινήματος, το συντονισμένο αγώνα των λαών, κατά του πολέμου, του ιμπεριαλισμού, κατά της καταπίεσης, της φτώχειας και της πείνας, κατά της κρατικής καταστολής και βίας.

Πώς να ξεχάσουμε πόσο σπίθιζαν τα μάτια του, όταν συζητούσαμε για τις διεθνείς συναντήσεις Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων. Τις αγωνίες όλων μας για να δυναμώσει στις σημερινές συνθήκες ο προλεταριακός διεθνισμός, ο συντονισμός της δράσης των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων, οι ευρύτερες διεθνείς αντιιμπεριαλιστικές συμμαχίες.

Πόσο έλαμψαν τα μάτια του, όταν του προτείναμε να τεθεί επικεφαλής της αντιπροσωπείας της ΚΕ, που θα επισκεπτόταν το Βελιγράδι και τις άλλες πόλεις της Γιουγκοσλαβίας στο φόρτε του πολέμου. Εν μέσω ανελέητων βομβαρδισμών.

Σύντροφε, δε θα ξεχάσουμε τις αντιδράσεις σου, τις φωνές σου, όταν σου λέγαμε ότι θέλουμε να προσέξεις, θέλουμε να γυρίσεις σώος πίσω, γιατί ο αγώνας δε σταματά με τίποτε. Πήγαινε αποφασισμένος για όλα. Και όπως μάθαμε μετά το γυρισμό του ήταν απείθαρχος, δε φρόντισε τον εαυτό του ούτε στιγμή. Ηταν αγανακτισμένος για τον άδικο πόλεμο, έτοιμος να δώσει και τη ζωή του ακόμα για τους λαούς της περιοχής. Βγήκε στην επιφάνεια ολόκληρος και ακέραιος ο διεθνισμός του επαναστάτη, το μίσος για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, η δίψα για την ειρήνη και το δικαίωμα των λαών να αποφασίζουν οι ίδιοι για την τύχη τους.

Σύντροφε Χαρίλαε,

Είσαι τυχερός.

Κατέκτησες με το σπαθί σου τον τίτλο του λαϊκού ηγέτη, του ιστορικού ηγέτη, και τον κράτησες μέχρι την τελευταία σου πνοή. Τον δικαίωσες. Κανείς δεν μπορεί να σου τον αμφισβητήσει.

Είσαι τυχερός.

Πέρασες μια ζωή δύσκολη, ανέβηκες βουνά, κατέβηκες βουνά, περπάτησες φαράγγια, κοιλάδες, πεδιάδες. Χρόνια στη φυλακή και στην εξορία. Παρά τη θέλησή σου, πέρασες στην προσφυγιά, μακριά από την Ελλάδα, μπήκες όμως, παράνομα, γιατί ήξερες να σέβεσαι τον υπέρτατο νόμο, το δίκαιο του λαού και την εντολή του Κόμματος. Πέρασες πολλές φορές ξυστά από το θάνατο. Και όμως η ψυχολογία σου ήταν σαν να έζησες μια ζωή σε ένα ίσιωμα, χωρίς δυσκολίες, ανηφόρες και κατηφόρες. Σαν να έζησες μια ζωή εύκολη και βολική. Κέρδισες τελικά την ηρεμία του αγωνιστή που νιώθει ότι έκανε το χρέος του.

Είσαι τυχερός.

Γιατί εμείς ξέρουμε ότι μέχρι την τελευταία σου πνοή έμεινες ορθός, στητός, περήφανος κομμουνιστής, αμετανόητος για τη ζωή που επέλεξες, για το όραμα του σοσιαλισμού, της κομμουνιστικής κοινωνίας. Εμείς έχουμε δρόμο ακόμα μπροστά μας για να το αποδείξουμε.

Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα οι τελευταίοι μήνες, ήταν δύσκολοι για τον Χαρίλαο Φλωράκη, εξ αιτίας των προβλημάτων υγείας, των φυσιολογικών προβλημάτων ηλικίας. Ενιωθε σαν το λιοντάρι στο κλουβί.

Αισθανόμαστε την ανάγκη και την υποχρέωση, αυτή τη στιγμή, να πούμε ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ σε όλους εκείνους και εκείνες που με τρυφερότητα, φροντίδα και αυταπάρνηση τον φρόντισαν, τον στήριξαν, απάλυναν τον πόνο του. Μέρα νύχτα δίπλα του σε βάρδιες, έκαναν ό,τι μπορούσαν, για να μην αισθάνεται μόνος, να μην αισθάνεται ανήμπορος.

Ευχαριστούμε όλους εκείνους που τον επισκέπτονταν τα βραδάκια, έπιναν μαζί του λίγο κρασί, του πρόσφεραν ευχάριστες στιγμές, με την παρέα τους, με τη συμπαράστασή τους.

Ακριβέ μας σύντροφε,

Εσύ έφυγες, όμως δε μας επιτρέπεται να πούμε ότι μαζί σου έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία και τη δράση του Κόμματος. Δε θα πούμε γυρνάμε σελίδα.

Οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες, πράγμα που μας το δίδαξες εσύ και η γενιά σου, δε βάζουν ποτέ ούτε άνω ούτε κάτω τελεία στις υποχρεώσεις, στη δράση. Αν γυρίσουμε σελίδα είναι σαν να πιστεύουμε ότι ήταν μάταιη η προσφορά σου.

Αυτά που έκανες, αυτά που είπες, αυτά που σκεπτόσουν, οι αναζητήσεις και οι σκέψεις σου μένουν και θα μένουν για πολλά χρόνια ακόμα στην επικαιρότητα. Θα γράψουμε νέες σελίδες εμείς χωρίς τη φυσική σου παρουσία, όπως θα γράψουν νέες σελίδες οι κομμουνιστές και όλοι οι αγωνιστές και χωρίς εμάς τους σημερινούς.

Να είσαι βέβαιος ότι και αύριο, και μεθαύριο, όταν θα επεξεργαζόμαστε τις αποφάσεις μας, όταν θα συζητάμε τις συγκεκριμένες επιλογές τη συγκεκριμένη στιγμή, θα σε σκεφτόμαστε, θα σκεφτόμαστε αυτά που είπες, θα ανατρέχουμε στην πείρα σου, και τη δική σου, γιατί είσαι μέρος της συλλογικής πείρας και δράσης του Κόμματος.

Σύντροφε, εσύ φεύγεις οριστικά και αμετάκλητα ως φυσική παρουσία ανάμεσά μας. Και εμείς προχωράμε μπροστά κι ας μας θεωρούν ορισμένοι αιθεροβάμονες. Περήφανοι για το ΚΚΕ, ασυμβίβαστοι στους σκοπούς του, αδιάλλακτοι στις αρχές του.

«Με χίλια ονόματα μια χάρη,

ακρίτας είτ' αρματολός,

αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι,

πάντα είναι ο ίδιος ο λαός»

Η ΚΕ σε αποχαιρετά, όλο το Κόμμα. Δε σε αποχαιρετούμε χτυπώντας τις καμπάνες όπως γίνεται συνήθως.

Γιατί εσύ που πέρασες δεν είσαι ένα τραγούδι που τελείωσε.



Καθήκον μας να καρπίσει η σπορά του!

Αποχαιρετισμός στον σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη από τον Γραμματέα του ΚΣ της ΚΝΕ, Θέμη Γκιώνη

«

Τούτη την ύστατη ώρα, τα μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας αποχαιρετάμε με τιμή, υπερηφάνεια και ευθύνη τον σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη.

Στα μονοπάτια της σύγχρονης ιστορίας του λαού και του τόπου μας, συναντάς τον σύντροφο Χαρίλαο και τη μεγάλη ταξιαρχία αυτής της γενιάς, να ανοίγουν δρόμους και να διδάσκουν, με την αταλάντευτη πίστη τους στα ιδανικά του σοσιαλισμού. Δεν έλειψαν από κανένα γύρισμα της Ιστορίας. Ηταν παρόντες στα προπολεμικά χρόνια της δεκαετίας του '30, έγραψαν την εποποιία της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, άντεξαν στα χρόνια της προσφυγιάς, πρωταγωνίστησαν στους αγώνες της μεταπολίτευσης.

Ο σύντροφος Χαρίλαος είναι αλήθεια ότι ήταν κάτι το ξεχωριστό. Δεν ήταν, όμως, τίποτα λιγότερο και τίποτα πέρα από το Κόμμα του. Η τιμή του υπήρξε η τιμή του Κόμματος, το σπίτι του το Κόμμα. Ο 15άρης, μέλος της ΟΚΝΕ που έμελλε να γίνει ΓΓ του ΚΚΕ και ο επίτιμος Πρόεδρός του, ήταν γέννημα-θρέμμα του τιμημένου ΚΚΕ, ήταν κομμουνιστής. Αυτή του την ιδιότητα δεν τη διαπραγματεύτηκε ποτέ. Χάρη σ' αυτή του την ιδιότητα έγινε ιστορικός λαϊκός ηγέτης. Μπήκε βαθιά και ρίζωσε στις καρδιές του ελληνικού λαού.

Εμείς, η νέα γενιά των κομμουνιστών, τον γνωρίσαμε καλύτερα, από κοντά, την περίοδο '90-'91. Στα δύσκολα χρόνια των ανατροπών και της αντεπανάστασης, όταν οι σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές ιδέες, οι αξίες της εργατικής τάξης χλευάζονταν και λοιδορούνταν, όταν πολλοί θεώρησαν ότι έφτασε το τέλος της Ιστορίας, ο σύντροφος Χαρίλαος έλεγε στα μέλη της ΚΝΕ: "...Μελετήστε σε βάθος την ιστορία του Κόμματος και του εργατικού κινήματος. Να φυλάτε ως κόρη οφθαλμού τη θεωρία. Να τη μελετήσετε σε βάθος. Να την καλλιεργείτε και να την αναπτύσσετε, αλλά να μην την αποσπάτε από την πραγματικότητα. Στην πορεία της ζωής σας θα ζήσετε στιγμές ανάτασης, ανόδου του κινήματος. Αλλά η κίνηση προς τα μπρος δεν είναι πάντα γρήγορη όσο θέλουμε ή πάντα ανοδική. Και τα άγονα χρόνια, αυτά της μονότονης καθημερινής δουλιάς, δεν είναι ευκαταφρόνητα. Η πιο σπουδαία ικανότητα για τον κομμουνιστή είναι να μπορεί να δρα με συνέπεια και ενθουσιασμό καθημερινά. Ξεπερνώντας το ένα εμπόδιο μετά το άλλο. Να 'χει πάντα στο μυαλό του και να μη χάνει από τα μάτια του τους τελικούς μεγάλους σκοπούς που παλεύει να πραγματοποιήσει. Μια τέτοια στάση γενναιότητας πρέπει ο κάθε νέος κομμουνιστής να φιλοδοξεί να κατακτήσει. Γι' αυτό υπογραμμίζω", έλεγε, "την απαίτηση για τον νέο ηρωισμό της εποχής σας που είναι η συνέπεια σε αξίες-ιδανικά, η σταθερότητα σε αρχές που καταξιώθηκαν μέσα στην ηρωική πορεία του Κόμματός μας και του εργατικού κινήματος".


Σύντροφοι,

Να γίνει ο λόγος του καθήκον μας. Δεν αρκεί να σαστίζουμε στο μεγαλείο αυτής της προσφοράς. Εχουμε παρακαταθήκη τη στάση ζωής του και τη βαθιά αισιοδοξία που αντλούσε από το δίκαιο του αγώνα. Οφείλουμε να συνεχίσουμε αυτόν τον αγώνα, λαμβάνοντας υπόψη μας τις σύγχρονες σύνθετες συνθήκες, για να μείνει η σπορά τώρα που φεύγουν οι ζευγάδες, να μείνει η σπορά και να φουντώσει. Να μεγαλώσει. Να καρπίσει, να ρίξει με τη σειρά της νέους σπόρους στη γη, έτσι που να σηκωθεί η σημαία του αγώνα μέχρι τον ήλιο.

Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε σύντροφε Χαρίλαε».



Από το διεθνή χώρο

Από το διεθνή χώρο παρευρέθηκαν ο Δ. Χριστόφιας, ΓΓ του ΑΚΕΛ και πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής, ο πρέσβης της Ρωσίας Αντρεϊ Βόντνιν, ο πρέσβης της Παλαιστίνης Μαρουάν Αμπντελχαμίντ και ο επιτετραμμένος της Παλαιστινιακής Αρχής Ισμάτ Σάμπρι, ο Αλμπάνο Νούνες, μέλος του ΠΓ του Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας, εκπρόσωπος του Λιβανέζικου ΚΚ, αντιπροσωπεία της ΕΔΟΝ Κύπρου κ.ά.



Μ' ένα δάφνινο στεφάνι...

Μ' ένα δάφνινο στεφάνι που απόθεσε στη σορό, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας εξέφρασε το βαθύ σεβασμό και την απέραντη εκτίμηση στον κομμουνιστή ηγέτη, που από την Κυριακή πήρε τη θέση του στο πάνθεον των ηρώων του λαϊκού κινήματος, της χώρας ολόκληρης.

***

Μ' ένα θερμό παρατεταμένο χειροκρότημα οι συγκεντρωμένοι στο αίθριο της ΚΕ υποδέχτηκαν τη σορό του Χαρίλαου Φλωράκη. Με γαρίφαλα και ροδοπέταλα την αποχαιρέτησαν. Κοινό στοιχείο και στις δύο στιγμές τα συνθήματα. Βροντερά, διατυπωμένα από χιλιάδες φωνές: «ΚΚΕ το Κόμμα σου λαέ» και «Εννιά δεκαετίες αγώνα και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία». Και το αεράκι που στιγμές στιγμές δυνάμωνε, ίσως για να ξεπροβοδίσει κι αυτό το σύντροφό μας, σήκωνε τον ήχο των συνθημάτων και της Διεθνούς, μαζί και τις κόκκινες σημαίες πιο ψηλά από τις υψωμένες γροθιές.



Τίμησαν με την παρουσία τους

Την τελετή αποχαιρετισμού του σ. Χ. Φλωράκη τίμησαν με την παρουσία τους, πέρα από τους συντρόφους του, εκπρόσωποι και προσωπικότητες από όλο το πολιτικό φάσμα:

Ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κ. Παπούλιας, ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, η πρόεδρος της Βουλής Αν. Ψαρούδα - Μπενάκη, ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρ. Σαρτζετάκης, οι πρώην πρωθυπουργοί Τζ. Τζαννετάκης και Κ. Μητσοτάκης, ο Μίκης Θεοδωράκης.

Επίσης οι υπουργοί Εσωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης Πρ. Παυλόπουλος, Τύπου και Επικρατείας Θ. Ρουσόπουλος, ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς, Εργασίας Π. Παναγιωτόπουλος, Ανάπτυξης Δ. Σιούφας, Πολιτισμού Φ. Πάλλη - Πετραλιά, Τουρισμού Δ. Αβραμόπουλος, Γεωργίας Α. Μπασιάκος. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου, οι βουλευτές της αξιωματικής αντιπολίτευσης Δ. Ρέππας, Β. Παπανδρέου, Χρ. Παπουτσής, Ακ. Τσοχατζόπουλος, Χ. Καστανίδης, Φ. Πετσάλνικος, Στ. Τζουμάκας, οι πρώην υπουργοί Δ. Κρεμαστινός, Αν. Πεπονής, Κ. Λαλιώτης. Ο γραμματέας της ΝΔ Β. Μεϊμαράκης, αντιπροσωπεία του ΣΥΝ με επικεφαλής τον πρόεδρό του Αλ. Αλαβάνο, αντιπροσωπεία του ΔΗΚΚΙ αποτελούμενη από τους Π. Μαντά, Π. Τσίρκα, Χρ. Σκεπετάρη, ο πρόεδρος της ΑΚΟΑ Γ. Μπανιάς, ο Μ. Γλέζος, ο Μ. Δρεττάκης κ.ά.

Η υπερνομάρχης Αθήνας - Πειραιά Φ. Γεννηματά, ο νομάρχης Αθήνας Γ. Σγουρός, ο νομάρχης Πειραιά Γ. Μίχας, η δήμαρχος Αθήνας Ντ. Μπακογιάννη, οι αντιδήμαρχοι Ν. Λουλέ και Κ. Μπουρδάρα, αρκετοί νομαρχιακοί και δημοτικοί σύμβουλοι κ.ά.

Επίσης από τον καλλιτεχνικό χώρο μπορέσαμε να διακρίνουμε: Τον Γ. Νταλάρα, τον Δ. Μητροπάνο, τον Μ. Μητσιά, τον Λ. Χαλκιά, την Γ. Βέη, την Μπ. Βαλάση, τον Αγ. Αντωνόπουλο, τον Β. Κολοβό, την Ελ. Γερασιμίδου, τον Β. Ξένο, την Αν. Φόνσου, τον Φ. Ταξιάρχη, την Ν. Μπαλτσαβιά, την Μ. Τζομπανάκη, την Λ. Καφαντάρη, τον Π. Ορκόπουλο, τον Κ. Κωνσταντόπουλο και πολλούς άλλους ακόμα.



Στο βιβλίο συλλυπητηρίων

Στο βιβλίο των συλλυπητηρίων για τον Χαρ. Φλωράκη ανάμεσα σε άλλους έγραψαν:

Ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής: «Ο Χαρίλαος Φλωράκης ήταν μια μεγάλη ξεχωριστή προσωπικότητα, που σημάδεψε την πολιτική του τόπου στο 2ο μισό του 20ού αιώνα. Για τη συμβολή του στην υπέρβαση των παθών του παρελθόντος και την εμπέδωση της δημοκρατίας στην Ελλάδα κέρδισε τον σεβασμό όλων».

Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου: «Ο Χαρίλαος Φλωράκης εμπνέει και σήμερα με τη συνέπειά του, την αφοσίωσή του, την προσήλωσή του, την καλοσύνη του, την απλότητα της ζωής του.

Παρά τις ιδεολογικές μας διαφοροποιήσεις ή ακόμα και δύσκολες αντιπαραθέσεις, αποτελεί ένα παράδειγμα για καθένα που θέλει το καλό του ελληνικού λαού και κάθε πολίτη που αναζητεί το διαφορετικό στο πολιτικό ήθος.

Η διαθήκη του, που διάβασα με συγκίνηση, ενσαρκώνει την αξία του αυτή.

Τα θερμά και ειλικρινά συλλυπητήρια στους δικούς του ανθρώπους και στο ΚΚΕ για το οποίο αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του».

Ο ΓΓ του ΑΚΕΛ και πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής Δ. Χριστόφιας: «Οι Κύπριοι Κομμουνιστές με θαυμασμό, εκτίμηση και απέραντη αγάπη αποτίουν φόρο τιμής στον ηγέτη αγωνιστή Μαρξιστή - Λενινιστή, οδηγό του ΚΚΕ Χαρίλαο Φλωράκη. Τα λόγια δεν μπορούν να περιγράψουν, είναι φτωχά για να περιγράψουν το μεγαλείο της προσφοράς του συντρόφου Φλωράκη στο Ελληνικό και το Παγκόσμιο Κομμουνιστικό Κίνημα.

Εμείς οι Κύπριοι σύντροφοι θα τον θυμόμαστε και ως συναγωνιστή και μεγάλο φίλο της Κύπρου στον αγώνα μας για λευτεριά, κοινωνική πρόοδο και σοσιαλισμό.

Παρά τις δυσκολίες, το όραμα του σοσιαλισμού είναι αθάνατο και μας οδηγεί μέχρι την τελική νίκη».





... γιατί ήσουν Κομμουνιστής

Σαστίζει για λίγο η καρδιά. Τα χείλια δαγκώνονται. «Σφίγγουν» το λυγμό. Λένε μερικοί πως «οι δυνατοί δεν κλαίνε». Κι ας είναι η ώρα που περνά ο Καπετάνιος από μπροστά μας. Κι όμως. «Η λογική θρέφει το συναίσθημα», που είπε και μια συντρόφισσα. Επειτα, η ψυχή αναθαρρεύει. Κι αρχίζει ο κόσμος να κουβεντιάζει μαζί σου. Ομορφα, όμορφα κι απλά. Αργά τα βήματα των συντρόφων που σε κρατούν. Στεντόρειες οι φωνές του κόσμου. «Ούτε σε ξερονήσια, ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δε λυγίσανε οι κομμουνιστές».
***

Λίγα λεπτά όλα κι όλα διήρκεσαν οι λέξεις του αποχαιρετισμού. Εμείς δε «μιλάμε» με ομιλίες επίσημες και λόγους δεκάδων σελίδων. Κι εσύ το ξέρεις καλά αυτό. Και δεν προσδοκάς από μας να γεμίσουμε σελίδες με επαίνους. Προσδοκάς να σου μιλήσουμε από σήμερα κιόλας. Στην πύλη του εργοστασίου. Στην εξόρμηση για την επόμενη Μαραθώνια. Στα αμφιθέατρα, στις γειτονιές που θα μοιράζουμε τις προκηρύξεις.
***

Η Διεθνής. Η φωνή σου τραγουδά με τα δικά μας χείλη. Ολοι δείχνουν τη δύναμή τους: την υψωμένη τους γροθιά. Και γεμίζει με γροθιές παντού. Κι η πλατεία πίσω από την έδρα της ΚΕ. Και τριγύρω από τα πλατάνια και τ' άλλα δέντρα. Δίπλα στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Στο δρόμο. Ολοι σηκώνουν τη γροθιά τους. Κι εκείνος που έχει το νου του στο μικρό παιδί που τρέχει, κι αυτός που περιμένει για να κρατήσει μια φωτογραφία από την τελευταία σου «διαδήλωση», κι αυτός που βαστιέται απ' τα κάγκελα γιατί, τα χρόνια του μαζεύτηκαν πολλά πια.
***

Φωνάζουν για το ΚΚΕ. Το «Κόμμα σου λαέ!» λένε. Για τις εννιά δεκαετίες που υπάρχει, λένε. Μιλάνε δηλαδή για σένα. Γιατί ο Χαρίλαος και το Κόμμα είναι το ίδιο. Γιατί ο Χαρίλαος ο δικός μας, είναι από αυτούς τους λεβέντες που γαλουχεί το ΚΚΕ. Να. Οπως το είπε η ΚΕ στο μήνυμά της. Ησουν τέτοιος λαϊκός ηγέτης, γιατί ήσουν κομμουνιστής. Κι ανάμεσα στους νέους, ένας μεσόκοπος καρφώνει στην κορυφή της σημαίας του ένα κόκκινο λουλούδι. Να τα όπλα μας σύντροφε: το σφυρί και το δρεπάνι. Σε ευχαριστούμε που μας τα εμπιστεύτηκες.



Καλό κατευόδιο εκεί ψηλά που πας...

Αποχαιρετιστήριο μήνυμα στον σ. Χαρίλαο Φλωράκη από μέρους των συγγενών του

Στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ κατατέθηκε από τους συγγενείς του Χαρίλαου Φλωράκη το παρακάτω μήνυμα:

«Αγαπημένε μας Χαρίλαε,

Από την οικογένειά σου που έχει μείνει, έλαχε σε μένα να πω δυο λόγια αποχαιρετισμού...

Για την πολιτεία σου σαν δημοσίου άνδρα, οι σύντροφοί σου, το Κόμμα σου τα 'παν...

Εμείς να προσθέσουμε 2 - 3 πινελιές, θα έλεγα οικογενειακές που σκιαγραφούν τον άνδρα σε προσωπικό επίπεδο και που χαράχτηκαν στη μνήμη μας...

Το '54, όταν είχες έρθει παράνομα, είχες να δεις τη μάνα σου 12 χρόνια!!!

Ναι, τη γιαγιά μας τη Στυλιανή, τη μάνα σου που όταν τη ρώτησαν τι ευχή έδωσε σε σένα είπε απλά, δωρικά, ελληνικά: Να γίνεις καλός άνθρωπος... Ολοι ξέρουμε ότι έπιασε η ευχή της μάνας... Αυτή λοιπόν τη μάνα που τόσο αγαπούσες, τους μήνες πριν σε πιάσουν, πώς άντεχες να μην τη δεις; Οπως σε ξέρουμε δεν ήταν ο φόβος για σένα αλλά για τους συντρόφους σου... Γι' αυτό, όπως μου είπες πολύ αργότερα, περνούσες μόνο απ' έξω από το πατρικό σου στη Δηλιγιάννη 11, στο Μεταξουργείο... Κρυφά τη νύχτα...

Το '66 όταν βγήκες επιτέλους, μετά από 12 χρόνια από τα κάτεργα, αφού πήρες τα κλειδιά όπως έλεγες, βρήκαμε εκείνο το διαμερισματάκι ενός δωματίου στην Αχαρνών και Μακεδονίας. Μετά από 25 χρόνια βουνά, διώξεις, φυλακές κλπ., άρχισε δειλά δειλά να μπαίνει στη ζωή σου ένα πρωτόγνωρο είδος "φυσιολογικής" ζωής... ένα ταβερνάκι με συντρόφους σου όσο η κομματική δουλιά σού το επέτρεπε, είδες τη μάνα σου, τις αδελφές σου, εμάς, ελεύθερος για μια φορά!!! Και το κυριότερο, μπόρεσες να χαρείς και τον έρωτά σου με τη γλυκιά και άξια συντρόφισσά σου, την αξέχαστη Μάγδα. Σε μερικούς μήνες, στις 3 το πρωί μιας 21ης Απρίλη πάλι τα χτυπήματα στην πόρτα... Πάλι μέσα, πάλι διώξεις... Πώς ήταν δυνατόν και άντεχες; Αυτή τη φορά, το νιώθαμε ήταν η πιο σκληρή, γιατί ακριβώς νόμισες για μερικούς μήνες ότι μπορούσε να σου χαμογελάσει λίγο και σένα η προσωπική σου ζωή... ΑΛΛΑ ΟΠΩΣ ΟΛΟΙ ΞΕΡΟΥΜΕ ΟΧΙ μόνο άντεξες αλλά η φλόγα που έκαιγε πάντα μέσα σου σε ατσάλωσε περισσότερο...

Το '48, στα βουνά της Ρούμελης, σου ήρθε ένα 20χρονο ανταρτόπουλο να ενταχθεί στη μεραρχία σου... Τον 'λεγαν Ζήση... τον δέχτηκες, του μίλησες για τον αγώνα και τη νύχτα τον κάλεσες στην καλύβα που είχες για κατάλυμα με το ράντζο που κοιμόσουνα... Του είπες εσύ θα κοιμηθείς στο ράντζο... Εστρωσες μια κουβέρτα και ο μέραρχος κοιμήθηκε στο χώμα για να κοιμηθεί το ανταρτόπουλο στο ράντζο σου... Αυτά φυσικά δεν τα διδάσκουν στις στρατιωτικές σχολές ούτε γράφονται στα εγχειρίδια πολεμικής τέχνης... Αυτές οι πράξεις όμως γίνονται από τους πραγματικά μεγάλους ηγέτες, που με ένστικτο, πηγαίο ταλέντο, κάνουν τους συναγωνιστές τους να μάχονται, να αντικρίζουν κατάφατσα όρθιοι τον θάνατο, όχι μόνο για τον σκοπό που τάχθηκαν αλλά και για σένα προσωπικά ...τον ηγέτη τους.

Καλό κατευόδιο καπετάνιε, εκεί ψηλά που πας... Ψηλά στις κορυφές που πάντα αγαπούσες και ένιωθες ελεύθερος και αν βρεις τον Λεωνίδα, τον Μακρυγιάννη, τον Τσε, είμαι σίγουρος ότι θα έχετε πολλά να πείτε για τα πάθη αλλά και τις μεγαλοσύνες αυτού του κόσμου».



Ο λογαριασμός στην Εθνική

Οσοι επιθυμούν να προσφέρουν οικονομική ενίσχυση στο ΚΚΕ, αντί στεφάνων, όπως ήταν η επιθυμία του εκλιπόντος, μπορούν να καταθέτουν το σχετικό ποσό στον παρακάτω λογαριασμό, στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας: 150/624722-93.



Σήμερα στις 4 το απόγευμα η ταφή στο Παλιοζογλώπι

Πούλμαν απ' όλη την Ελλάδα για τη Ραχούλα, όπου θα γίνει η υποδοχή της σορού
Να μη χρησιμοποιηθούν ΙΧ αυτοκίνητα, γιατί θα είναι αδύνατη η πρόσβασή τους στη Ραχούλα

Από σήμερα το απόγευμα ο Χαρίλαος Φλωράκης θα αναπαύεται στο χώρο που ο ίδιος διάλεξε: Στον Αηλιά, στο Παλιοζογλώπι του Δήμου Ιτάμων, στα Θεσσαλικά Αγραφα. Η ταφή του θα γίνει σήμερα, στις 4 μ.μ., ενώ η υποδοχή της σορού του από τους συγχωριανούς του, αλλά και τους συντρόφους του απ' όλη την Ελλάδα θα γίνει στη Ραχούλα.

Αναφορικά με τη μετάβαση στο Παλιοζογλώπι, από το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ, εκδόθηκε η παρακάτω ανακοίνωση:

«Οσοι σύντροφοι και φίλοι επιθυμούν να ταξιδέψουν, για να συνοδεύσουν τη σορό του σ. Χαρίλαου Φλωράκη, πρέπει να γνωρίζουν τα εξής:

1. Οτι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή στις κατά τόπους Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ, που δρομολογούν πούλμαν.

2. Να μη χρησιμοποιηθούν ΙΧ αυτοκίνητα για τη μετακίνηση, γιατί θα είναι αδύνατη η πρόσβασή τους προς τη Ραχούλα.

3. Στο χωριό Ραχούλα, όπου θα γίνει η υποδοχή της σορού, θα πρέπει να βρίσκονται το αργότερο μέχρι τις 2.30 μ.μ.».

Οι Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ δρομολογούν πούλμαν για τη μετάβαση των μελών και των φίλων του Κόμματος στην ιδιαίτερη πατρίδα του Χαρίλαου Φλωράκη, όπου θα γίνει η ταφή του. Συγκεκριμένα, πούλμαν θα αναχωρήσουν αύριο Πέμπτη:
Στην Αθήνα


- Από ΚΟΑ, πλατεία Λαυρίου, 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Ταπητουργείου Βύρωνα, 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Καισαριανής, 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Γαρδένια Ζωγράφου, 7.30 π.μ.

- Από Αγ. Τρύφωνα Γλυφάδα 7.00 π.μ., πλατεία Εθν. Αντίστασης 7.15 π.μ., Δημαρχείο Αργυρούπολης 7.30 π.μ.

- Από Μουσείο Εθν. Αντίστασης Ηλιούπολη 7.00 π.μ., Γραφεία ΚΚΕ Ηλιούπολης 7.15 π.μ., Δημαρχείο Υμηττού 7.30 π.μ.

- Από γραφεία ΚΚΕ Μπραχάμι 7.15 π.μ., πλατεία Καλογήρων (Δούκας) 7.30 π.μ.

- Από Ταύρο, μπροστά στο Δημαρχείο 7.30 π.μ.

- Από Ν. Σμύρνη, μπροστά στην Τράπεζα Πειραιώς 7.30 π.μ.

- Από Καλλιθέα, πλατεία Δαβάκη, 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Αγ. Ελεούσας - Αγ. Βαρβάρα 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Δαβάκη Αιγάλεω 7.45 π.μ.

- Από πλατεία Εσταυρωμένου Αιγάλεω 7.30 π.μ.

- Από Παλατάκι Χαϊδαρίου 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Δημαρχείου Περιστέρι 7.30 π.μ.

- Από 13η στάση Πεύκης στις 7.30 π.μ.

- Από Χολαργό πλατεία Κύπρου 7.30 π.μ., πλατεία Εθνικής Αντίστασης 7.35 π.μ., πλατεία Δημοκρατίας 7.45 π.μ., πλατεία Αγ. Παρασκευής 7.50 π.μ.

- Από κεντρική πλατεία Χαλανδρίου 7.30 π.μ.

- Από Γαλάτσι παλιό τέρμα (Βεΐκου και Γαλατσίου) 7.30 π.μ.

- Από θέατρο ΠΕΡΟΚΕ, πλατεία Καραϊσκάκη, 7.30 π.μ.

- Από πλατεία Κολιάτσου 7.30 π.μ.

- Από Φραντζή 68, 7.30 π.μ.

- Από Ν. Ηράκλειο, Γήπεδο Τυφώνος, 7.30 π.μ.

- Από Ν. Ιωνία, ηλεκτρικός σταθμός τρένου, 7.30 π.μ.

- Από Δημαρχείο Πετρούπολης 7.30 π.μ.

- Από Δημαρχείο Καματερού 7.30 π.μ.

- Από Ιλιον, Κεντρική Πλατεία, 7.30 π.μ.

- Από Δημαρχείο Αγ. Αναργύρων 7.30 π.μ.
Στον Πειραιά

- Από Πειραιά, 8 π.μ., από το Δημοτικό Θέατρο.

- Από Νίκαια, 8 π.μ., από την πλατεία του Αγίου Νικολάου.
Στην Αττική

- Στις 9 π.μ. από το Δημοτικό Πάρκινγκ Ελευσίνας.

- Στις 9 π.μ. από το Δημαρχείο Ανω Λιοσίων.

- Στις 9.15 π.μ. από Γέφυρα Μενιδίου (Αχαρναί).
Στη Βόρεια Ελλάδα

- Από Θεσσαλονίκη, 8 π.μ. από το Αγαλμα του Βενιζέλου.

- Από Αλεξανδρούπολη, 4.30 π.μ. από τα Γραφεία της ΚΟ.

- Από Κομοτηνή, 5 π.μ. από τα Γραφεία της ΚΟ.

- Από Ξάνθη, 5.30 π.μ. από την πλατεία Ελευθερίας.

- Από Καβάλα, 7 π.μ από τα Γραφεία της ΚΟ.

- Από Δράμα, 5 π.μ. από τα Γραφεία της ΚΟ.

- Από Σέρρες, 9 π.μ. από τη Νομαρχία.

- Από Κιλκίς, 9 π.μ. από το Δημοτικό Κήπο.

- Από Νάουσα, 9 π.μ. από τον Αγιο Μηνά.

- Από Βέροια, 9.30 π.μ. από την πλατεία Ωρολογίου.

- Από Εδεσσα, 9 π.μ. από τα Γραφεία της ΚΟ.

- Από Κατερίνη, 10 π.μ. από την κεντρική πλατεία.

- Από Πτολεμαΐδα, 10 π.μ. από το Δημαρχείο.

- Από Γρεβενά, 10.30 π.μ. από το Ρολόι.

- Από Κοζάνη, 10 π.μ. από τη Λαϊκή Αγορά.
Στη Θεσσαλία

- Από Λάρισα, 11.30 π.μ., από την Ανθίμου Γαζή (έξω από τα Γυμνάσια). Επίσης, από Ελασσόνα, Τύρναβο και Αγιά.

- Από Βόλο, 10 π.μ., από το Δημαρχείο.

- Από Καρδίτσα, 12.30 το μεσημέρι, από την Πέτρινη Τράπεζα (εμπορικό κέντρο).

- Από Τρίκαλα, 11 π.μ., από τα γραφεία της ΝΕ του ΚΚΕ.

Να σημειώσουμε πως σήμερα, Πέμπτη, η Βουλή θα παραμείνει κλειστή σε ένδειξη πένθους.



«Μην τον κλαίτε»

Νεολαίοι, που μπορεί να μην έζησαν από κοντά τον Χαρίλαο, όλες οι προσδοκίες τους, όμως, βρίσκουν τον τέλειο εκφραστή τους στο πρόσωπό του και στο Κόμμα του, δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους. «Μην τον κλαίτε τον Καπετάνιο!», λένε οι ασπρομάλληδες, οι παλιοί αντάρτες. «Εδώ είναι. Δεν πεθαίνουν ποτέ όσοι αφιέρωσαν τη ζωή τους στη λευτεριά και τη δικαιοσύνη!»



Υποκλίνονται

«Η απήχηση που είχε ο Χαρίλαος σε όλο το λαό, ανεξάρτητα από ιδεολογικές ή πολιτικές διαφορές, είναι κάτι το πρωτοφανές». Αυτό σημείωναν πολλοί που ήρθαν να τον «αποχαιρετήσουν». Μπορεί να διαφωνούσαν μαζί του, αλλά όλοι, ανεξαιρέτως, υποκλίνονται στο ήθος του, στη σοφία του, στη γνησιότητά του, στην παλικαριά και λεβεντιά του. Κι εμείς, οι σύντροφοί του, δεν έχουμε παρά να καμαρώνουμε. Για τον ίδιο και για το Κόμμα μας, που τέτοιους άξιους και σωστούς ανθρώπους αναδεικνύει.



Μεσίστιες οι σημαίες

Μεσίστιες κυμάτιζαν χτες οι σημαίες σε όλα τα δημόσια κτίρια, με απόφαση του υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Π. Παυλόπουλου. Σήμερα Πέμπτη, η Βουλή θα είναι κλειστή.



Ο αγώνας δε σταματά ποτέ

Μέχρι τελευταία στιγμή, λίγο πριν κλείσουν οι πόρτες του κτιρίου, ο κόσμος συνέχιζε να καταφτάνει. Ολοι είχαν κάτι να του πουν. «Καλή αντάμωση», οι γηραιότεροι, οι συμπολεμιστές του. «Δώσε αυτά τα άνθη στους πρόωρα χαμένους συντρόφους σου», οι συγγενείς των αδικοχαμένων αγωνιστών. «Ο αγώνας δε σταματά ποτέ. Μείνε ήσυχος, Καπετάνιε!», ήταν τα λόγια της νέας γενιάς κομμουνιστών, της άξιας «σποράς», που μένει πίσω.



25 Μάη 2005. Η άνοιξη έκρυψε τον ήλιο και έδωσε μια βροχή ετούτη τη μέρα. Λες και το 'χε καμωμένο έτσι που να φαίνεται σαν το κλάμα του ουρανού. Λίγες ώρες πριν βγει από το σπίτι του ο καπετάνιος για να πάρει το δρόμο για το αγνάντιο του Αηλιά...

Δεύτερη μέρα του λαϊκού προσκυνήματος, στην έδρα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Ενα λουλούδι. Μια υπόκλιση. Ενα δάκρυ. Μια ανάμνηση. Ενα χαμόγελο. Μια υπόσχεση. Ενας όρκος. Για τη συνέχιση του αγώνα. Για την πίστη στην παρακαταθήκη του συντρόφου.

Εκεί, μπροστά στη φωτογραφία με το καθάριο βλέμμα. Μπρος στην κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο. Είναι δύσκολο να μη βουρκώσεις. Κι αν το προσπαθείς, το σφύριγμα που 'ρχεται από τις ράγες σε λυγίζει. Από κει ξεχύνεται το Μέγα πλήθος...

Ο εργάτης με τα ρούχα της δουλιάς. Η μάνα με το παιδί στην αγκαλιά. Το αριστερό χέρι, υψωμένη γροθιά. Μια μαυροφορεμένη, πατέρας, αδερφός και πεθερός πέσανε στο αντάρτικο και τον εμφύλιο. Μια παρέα νεολαίων, από κείνους στους οποίους ο σύντροφος ήλπιζε. Σύντροφοί του στις φυλακές και στα ξερονήσια. Μέλη και φίλοι του Κόμματος, από κάθε άκρη της Ελλάδας, που ταξίδεψαν όλη νύχτα για να είναι χτες στην ώρα τους. Και εκατοντάδες άλλοι, ανώνυμοι και επώνυμοι, όλοι παρόντες στο παλλαϊκό, στερνό «αντίο».


Στις 2 έκλεισαν οι πύλες. Το λαϊκό προσκύνημα τέλειωσε. Η δωρική νότα του κλαρίνου που κλαίει, φορτίζει.

«Δεν χτυπάμε καμπάνες, όχι. Δε χτυπάμε καμπάνες. Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε. Αυτός που αγωνίστηκε σαν ένα τεράστιο φως. Κι έπεσε σαν ένας ήλιος με κασκέτο. Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε».

Κρατάμε αυτά τα λόγια του ποιητή, όπως τα ακούσαμε από τη συντρόφισσα.




Ζωντάνεψαν μνήμες

Με ένα λουλούδι στο χέρι, με μάτια υγρά, έφταναν και χτες από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Για να πουν ένα τελευταίο «γεια». Γυναίκες και άντρες με άσπρα μαλλιά. Γυναίκες έγκυες ή με τα μωρά τους στην αγκαλιά. Ανθρωποι όλων των ηλικιών, πριν ακόμα ανοίξουν οι πόρτες της Κεντρικής Επιτροπής, βρίσκονταν εκεί, πιστοί στο χρέος της καρδιάς τους. Να δώσουν σιωπηλά τον όρκο τους να συνεχίσουν στο δρόμο του αγώνα.

«Ηρθα με το λεωφορείο της γραμμής για να προλάβω να πω ένα γεια στον Χαρίλαο», μας είπε η Μαρία από τη Μονεμβασιά. «Μεγάλος ηγέτης, το λέει εξάλλου και το όνομά του. Χαρίλαος, τα χάρισε όλα στο λαό, όλα για τον αγώνα, τον οποίο και συνεχίζουμε πιστά», είπε.
«Με γλίτωσε ο Χαρίλαος»

Η κ. Φιλίτσα, 80 χρόνων σήμερα, έφτασε πρωί πρωί να αποχαιρετήσει τον άνθρωπο που τη γλίτωσε.

«Ο Χαρίλαος με βρήκε βραδυπορούσα. Ημουν στο λόχο Ασφάλειας και περνούσαν με τον καπετάν Λευτεριά με τα άλογα συρνάμενα. Εγώ έκανα μέρος, μπήκα μέσα στο χιόνι για να περάσουν αυτοί. Και μου λέει: Ποια είσαι παιδί μου εσύ; Ιουλία, φωνάζει στην ομαδάρχισσά μου και της λέει: Τον καλύτερο μαχητή να πάρετε. Εμένα εννοούσε. Και να κατεβείς, μου λέει εμένα, κάτω στα μαγειρεία, να βάλει ζεστό νερό να πεις στη μαγείρισσα και να τρίψεις το πόδι σου με σαπούνι. Γιατί είχα στραμπουληγμένο το πόδι μου και δεν μπορούσα να ακολουθήσω και με γλίτωσε. `Η θα με έτρωγαν τα άγρια θηρία ή θα με έπαιρνε ο στρατός και θα πέθαινα από τα βασανιστήρια. Νομίζω στα τρία σύνορα ήμασταν. Δε σταματούσαμε σε ένα μέρος, ήταν με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και το βράδυ βαδίζαμε και τη μέρα λούφα».
«Γνωριστήκαμε στη Γυάρο»

Τη γνωριμία του με τον Χαρίλαο Φλωράκη, στις φυλακές της Γυάρου, μας περιέγραψε ο κ. Χρήστος.

«Με τον Χαρίλαο Φλωράκη γνωρίστηκα στη Γυάρο στη φυλακή επί χούντας. Δεν τον ήξερα. Παρότι είχαμε περίπου την ίδια κομματική ηλικία, δεν είχαμε συναντηθεί. Εγώ ήμουν νεολαίος. Στη φυλακή μάς πήγαιναν να κάνουμε διάφορες αγγαρείες. Να κουβαλάμε σακιά αλεύρια άμα ερχόταν ένα ιστιοφόρο από τη Σύρο, ή να καθαρίζουμε ή να πλένουμε τα καζάνια. Κάποια στιγμή είχαμε πάει στα καζάνια και βλέπω έναν άντρακλα, μέχρι εκεί απάνω, ο οποίος είχε μπει μέσα στο καζάνι και καθάριζε. Και μου λέει ένας άλλος, ξέρεις ποιος είναι αυτός; Οχι, του λέω. Είναι ο καπετάν Γιώτης. Ετσι τον γνώρισα».

Μια άλλη γιαγιά, που δεν προλάβαμε να συγκρατήσουμε το όνομά της, είπε γεμάτη συγκίνηση. «Το 1948 χάσαμε τρία αδέρφια στο Τάγμα που αρχηγός ήταν ο Χαρίλαος Φλωράκης. Ο άντρας μου ήταν σύνδεσμος σ' αυτό το Τάγμα. Ο Χαρίλαος ήταν ένας ψηλός, λεβέντης, που πάντα καθόταν στο ίδιο τραπέζι με εμάς και όχι ξέχωρα».

Λίγο μετά τις 10 το πρωί κατέφτασε στα γραφεία της ΚΕ του ΚΚΕ πούλμαν με δεκάδες συντρόφους και φίλους του Χ. Φλωράκη και ιδιαίτερη την παρουσία της νεολαίας, από τη Μεσσηνία. Ο Αιμίλιος Πετρόπουλος μάς είπε: «Είναι σημαντικό το "παρών" της νεολαίας από την Καλαμάτα. Ηρθαμε και εμείς σήμερα για να τιμήσουμε και να πούμε το στερνό αντίο. Ηταν πολιτικός καθοδηγητής και η ιστορική του δράση αποτελεί μάθημα για τη νεολαία. Για το πώς πρέπει να στέκεται στη ζωή και στους αγώνες».

«Ηρθαμε από τα Γιάννενα να αποτίσουμε ελάχιστο φόρο τιμής στον σύντροφο Χαρίλαο που μέσα από τη δράση του και τη στάση του σαν ηγέτης του ΚΚΕ στάθηκε κοντά στα προβλήματα και στις ανησυχίες της νεολαίας. Αποτελεί ζωντανό, φωτεινό παράδειγμα μαζί με εκείνη τη γενιά των κομμουνιστών που θυσιάσανε και τη ζωή τους στην υπόθεση της πάλης της εργατικής τάξης για την απελευθέρωση από τα δεσμά του ιμπεριαλισμού», μας είπε ο νεολαίος Σπύρος Μαρίνης.



ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ
Τον τίμησαν οι πράξεις του

Ο Α. Κακαράς, αρχιπλοίαρχος ε.α., για το θάνατο του επίτιμου Προέδρου του ΚΚΕ έστειλε το παρακάτω μήνυμα:

«Τα δομικά στοιχεία του Χαρίλαου Φλωράκη μπορούσαν να αξιοποιηθούν μόνο σε χώρους με ιδέες όπως αυτές που και πολέμησε να τις υλοποιήσει. Και τέτοιος είναι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, όπου είχε την τύχη από έφηβος να ενταχθεί. Τον τίμησαν οι πράξεις του και τιμόμαστε σήμερα όσοι σπεύδουμε να πούμε τον καλό λόγο. Αυτός όμως ο λόγος δε γίνεται να είναι ξέχωρος για το Κόμμα που υπηρέτησε ο Φλωράκης. Ούτε για όλους αυτούς που μαζί του στάθηκαν σε ώρες δύσκολες και πάλεψαν όχι μόνο στα βουνά, στις απεργίες, στις φυλακές, μα και κάθε φορά που κινδύνευε η ενότητα του ΚΚΕ. Ετσι στάθηκε δυνατό και στον Φλωράκη να δώσει στους αγώνες του ΚΚΕ και των μελών του για το λαό, ό,τι μπορούσε καλύτερο και ο ίδιος. Στέκομαι μόνο σ' ένα κατόρθωμα, όπου η συμβολή του μαζί με τους συντρόφους του στη μεταπολίτευση υπήρξε καταλυτική. Το σπάσιμο του αντικομμουνισμού και της κομμουνιστικής φοβίας. Αλλά και στην ανάδειξη και αποδοχή του πατριωτικού ρόλου του ΚΚΕ. Ιδιαίτερα σε χώρους όπως αυτός των Ενόπλων Δυνάμεων που αποστολή τους ήταν (με κυρίαρχη ιδεολογία τον αντικομμουνισμό) η "προστασία" της χώρας (στην πραγματικότητα της άρχουσας τάξης) από τον κομμουνισμό».



ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΥΛΑΚΙΣΘΕΝΤΩΝ - ΕΞΟΡΙΣΘΕΝΤΩΝ
Αφήνει υποθήκη την αταλάντευτη συνέπειά του

Σε ανακοίνωσή του, ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων, σημειώνει:

«Εφυγε από τη ζωή ο Χαρίλαος Φλωράκης.

Ενας λεβέντης, των πεδίων των μαχών για Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Δικαιοσύνη - Ειρήνη. Ενας Κομμουνιστής Πολιτικός Ηγέτης που με αταλάντευτη ιδεολογική και πολιτική συνέπεια οδήγησε το ΚΚΕ από την παρανομία στις μεταπολιτευτικές πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες και το κατέστησε αδιαμφισβήτητο συντελεστή των δημοκρατικών εξελίξεων.

Ενας λαϊκός Ηγέτης με σοφία και τόλμη που ανάλωσε ολόκληρη τη ζωή του με πολύχρονη στέρηση της ελευθερίας του, υπέρ των λαϊκών και εθνικών συμφερόντων. Αφήνει υποθήκη, στο κόμμα του την αταλάντευτη συνέπειά του και την αισιοδοξία του για την πραγμάτωση του οράματος του σοσιαλισμού, και στον ελληνικό λαό τη στάση ζωής του την αφιερωμένη στα συμφέροντά του.

Ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) 1967 - 1974 αισθάνεται υπερήφανος που ο Χαρίλαος Φλωράκης υπήρξε μέλος του.

Εκφράζουμε στην ΚΕ του ΚΚΕ την άφατη λύπη μας για το θάνατο του Ηγέτη Αγωνιστή και καταθέτουμε δάφνινο στεφάνι στη σεπτή σορό του».



ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ
Μας κληροδοτεί βαρυσήμαντη παρακαταθήκη

To ΔΣ του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών εκφράζει τη βαθιά του θλίψη για το θάνατο του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη, που στάθηκε άξιο τέκνο του Εργατικού και Κομμουνιστικού Κινήματος της χώρας μας, επιφανής ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας.

«Ο Χαρίλαος Φλωράκης - τονίζει σε σχετική ανακοίνωση - μας κληροδοτεί μια βαρυσήμαντη παρακαταθήκη με το δωρικό και εργατικό-λαϊκό του πέρασμα στην πολιτική ιστορία του τόπου και το πλούσιο έργο του:

- Από τα νεανικά του χρόνια με την ένταξή του στην ΟΚΝΕ και στη συνέχεια στο ΚΚΕ.

- Με την αδιάπτωτη δράση του στην περίοδο της ΕAMικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού.

- Με την ανάδειξή του στην ηγεσία του Κόμματος και την καθιέρωση και ανάπτυξη του ΚΚΕ ως σημαντικής πολιτικής δύναμης της ελληνικής κοινωνίας ιδιαίτερα μετά την πτώση της ξενοκίνητης χούντας.

- Με την πολύπλευρη προσφορά του στην πάλη της εργατικής τάξης και της καταπιεσμένης αγροτιάς.

- Με τη διεθνιστική του στάση στο Παγκόσμιο Εργατικό και Κομμουνιστικό Κίνημα.

- Με τη σταθερή και ακούραστη υπεράσπιση του Μαρξισμού- Λενινισμού και του Σοσιαλισμού και την τελική του νίκη.

Το ΔΣ εκφράζοντας τα αισθήματα των μελών και φίλων του ΚΜΕ, αποχαιρετά το σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη στο τελευταίο του ταξίδι και στην παντοτινή του επιστροφή στον τόπο που γεννήθηκε και τόσο αγάπησε».



«Αντίο» στον δικό μας άνθρωπο

Συνεχίζουν να κατακλύζουν τα τηλεγραφήματα, οι ανακοινώσεις, τα ψηφίσματα, οι δηλώσεις μαζικών φορέων και συνδικάτων, επώνυμων και ανώνυμων πολιτών, την έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ, στον Περισσό. Με τον τρόπο αυτό εκφράζεται η μεγάλη εκτίμηση που έτρεφε στο πρόσωπο του Χαρίλαου Φλωράκη ευρύτερα η ελληνική κοινωνία.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχουν τα εργατικά σωματεία και συνδικάτα που τον είχαν νιώσει σαν δικό τους άνθρωπο, αλλά και οι προοδευτικοί μαζικοί φορείς του λαού μας που τον έβρισκαν διαρκώς συμπαραστάτη στη δράση τους. Ο «Ρ» συνεχίζει και σήμερα την παράθεση ορισμένων αποσπασμάτων ή και την απλή αναφορά όλων αυτών των τηλεγραφημάτων, δηλώσεων και μηνυμάτων.



ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ
Ακούραστος μαχητής για τα δίκαια της εργατικής τάξης

Πρωτομαγιά 1996
Εκατοντάδες είναι τα συλλυπητήρια τηλεγραφήματα από Ομοσπονδίες, Εργατικά Κέντρα και συνδικάτα προς την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ για την απώλεια του Επίτιμου Προέδρου του ΚΚΕ Χαρίλαου Φλωράκη.

Το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Θεσπρωτίας εκφράζει τη βαθιά του θλίψη για το χαμό «του ακούραστου αγωνιστή των δίκαιων της εργατικής τάξης συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη».
Το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κεφαλονιάς και Ιθάκης εκφράζει τη βαθύτατη θλίψη του για την απώλεια του Χ. Φλωράκη, «μεγάλου αγωνιστή και ηγέτη του λαϊκού κινήματος, που με τη ζωή του και τη δράση του συνέβαλε τα μέγιστα στους αγώνες της εργατικής τάξης».
Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συνταξιούχων ΤΕΒΕ υπογραμμίζει ότι «οι συνταξιούχοι της ΠΟΣ ΤΕΒΕ - ΟΑΕΕ θα θυμούνται για πάντα τον απλό και άξιο ηγέτη του Κόμματος του εργαζόμενου λαού, τον θερμό συμπαραστάτη στα προβλήματά μας».
Το Συνδικάτο Μετάλλου Αθήνας υπογραμμίζει: «Ο Χ. Φλωράκης, ακούραστος μαχητής για τα δίκαια της εργατικής τάξης, αποτελεί φωτεινό παράδειγμα στους νεότερους αγωνιστές χάρη στη λιτή προσωπική του ζωή, αλλά πλούσια σε αγωνιστική δράση».
Η Ενωση Λογιστών Αθήνας τονίζει ότι «οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες του Χ. Φλωράκη θα δυναμώνουν τα συνδικάτα στη σκληρή ταξική πάλη που διεξάγουν για τα δικαιώματα και τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης».
Με απεργούς από το «Αιγαίον» - 1990
Το Συνδικάτο Εργατοϋπαλλήλων Επισιτισμού - Τουρισμού Αθήνας σημειώνει ότι «ο αγώνας μιας ζωής του λαϊκού ηγέτη για τις πανανθρώπινες αξίες του σοσιαλισμού για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, έχει ριζώσει βαθιά μέσα στο λαϊκό κίνημα της χώρας μας».
Ο Σύλλογος Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας δηλώνει: «Θα συνεχίσουμε τους αγώνες του. Η ανηφόρα θα είναι μεγάλη, όμως αντλούμε σιγουριά από τη ζωή του και την αγωνιστική του πορεία. Σιγουριά για το ότι όσο δύσκολη και αν είναι η πορεία μας, εμείς νικητές θα βγούμε».
Το Συνδικάτο Οικοδόμων Πάτρας σημειώνει πως «είμαστε σίγουροι ότι αυτό που έσπειρε ο Χ. Φλωράκης θα γίνει καρπός και θα το θερίσει η εργατική τάξη».
Το Συνδικάτο Καπνεργατών-τριών Β. Ελλάδας δηλώνει: «Ακολουθούμε το δρόμο της ταξικής πάλης και του αγώνα μέσα από τις γραμμές του ΠΑΜΕ, για να εκπληρώσουμε τους πόθους και τα ιδανικά που και ο ίδιος ο Χαρίλαος Φλωράκης πρέσβευε και αγωνιζόταν».
Το Σωματείο Ιδιωτικών Υπαλλήλων Θεσσαλονίκης υπογραμμίζει ότι η «μακροχρόνια προσφορά του μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, η σθεναρή πίστη του στις αρχές και την ιδεολογία του Κόμματός του, η αφοσίωσή του στο λαό και την εργατική τάξη, του έδωσαν δύναμη να αψηφήσει κακουχίες, διώξεις, φυλακές, εξορίες, ακόμη και το εκτελεστικό απόσπασμα».
Στην «ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ» -1993
Το Συνδικάτο Εργατοτεχνιτών και Υπαλλήλων Χημικής Βιομηχανίας Β. Ελλάδας δηλώνει ότι η «συνέπειά του στον αγώνα για τα ιδανικά της εργατικής τάξης, η απλότητά του και η ακούραστη διάθεσή του για προσφορά στην υπόθεση των λαϊκών συμφερόντων θα μείνουν σαν παρακαταθήκη του Χ. Φλωράκη στον κάθε εργαζόμενο, στον κάθε άνθρωπο του λαού μας».
Το Σωματείο Συνταξιούχων ΤΕΒΕ Θεσσαλονίκης τονίζει ότι «η προσωπική συμβολή του Χαρίλαου Φλωράκη για μια καλύτερη ζωή για τον τόπο παραμένει υπόδειγμα και παρακαταθήκη για το λαό και τη νεολαία».
Η Ενωση Λογιστών Θεσσαλονίκης εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια για την απώλεια του Χ. Φλωράκη και δηλώνει ότι «το παράδειγμά του μας δίνει δύναμη και κουράγιο για νέους αγώνες μέσα από το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα ώστε να γίνει πράξη ο ιστορικός ρόλος της εργατικής τάξης».
Ο Σύνδεσμος Συνταξιούχων Επικουρικής Ασφάλισης ΙΚΑ - ΤΕΑΜ σημειώνει: «Εμείς οι αγωνιστές και σύντροφοι του Χ. Φλωράκη έχουμε παρακαταθήκη να μεταλαμπαδέψουμε τις αρχές μας στους πιο νέους συναδέλφους, τις αρχές της εργατικής τάξης, του μαρξισμού - λενινισμού για τις οποίες ο σύντροφός μας έδωσε τη ζωή του».
Συλλυπητήρια τηλεγραφήματα προς την ΚΕ του ΚΚΕ απέστειλαν επίσης: η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η Ομοσπονδία Δικαστικών Υπαλλήλων, το Εργατικό Κέντρο Σερρών, το Σωματείο Οικοδόμων Πρέβεζας, το Σωματείο Περιοδευόντων Πωλητών - Οδηγών Πωλητών και Προωθητών Πωλήσεων Ηρακλείου Κρήτης, ο Σύνδεσμος Συνταξιούχων ΙΚΑ Αιγάλεω - Αγία Βαρβάρα - Χαϊδάρι, το Σωματείο Εργαζομένων Δήμου Βύρωνα, το Σωματείο Εργαζομένων Δήμου Ιλίου, η Γ΄ ΕΛΜΕ Αθήνας, το Σωματείο Συνταξιούχων ΟΑΣΑ, το Σωματείο Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ρόδου και η συνδικαλιστική παράταξη «ΔΗΣΕΚ».


Στο Κιλελέρ - 1998



Προσφέρουν στη μνήμη του

Στη μνήμη του ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΦΛΩΡΑΚΗ προσφέρουν:

Ο βουλευτής της ΝΔ Θεόδωρος Κασίμης 500 ευρώ αντί για στεφάνι.
Οι σύντροφοι του Χαρ. Φλωράκη από το Ν. Ηλείας, και πολλοί φίλοι, προσφέρουν το ποσό των 300 ευρώ, μέσω της ΝΕ Ηλείας του ΚΚΕ.
Η Θεώνη Τάγιου το ποσό των 50 ευρώ μέσω ΚΟ Αμαλιάδας - Ηλείας του ΚΚΕ.
Η Β.Τ. μέλος του ΚΚΕ από το 1981 έως το 1991 για το Χαρίλαο, όπως το ζήτησε, προσφέρει 50 ευρώ ως βοήθεια στο Κόμμα.
Ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Δημοσιογράφων Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 αντί για στεφάνι, το ποσό των 300 ευρώ.
Ο Δημήτρης Χατζηδάκης προσφέρει 200 ευρώ στο ΚΚΕ και τον αποχαιρετά με τους παρακάτω στίχους: Ψηλά βουνά της Ρούμελης και δάση των Αγράφων, ξανάρχεται ο Χαρίλαος ο δοξασμένος Γιώτης, π' αγάπησε τον άνθρωπο, τίμησε την Ελλάδα. Δεν έρχεται για πόλεμο μήτε για πανηγύρι, έρχεται να ξεκουραστεί, κάντε του το χατίρι.
Το ΔΣ της Ομοσπονδίας Συλλόγων Υπαλλήλων Υπουργείου Εμπορίου (ΟΣΥΠΕΜ) αντί για στεφάνι 150 ευρώ, μέσω ΚΟΒ του υπουργείου.
Το ΔΣ του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων Υπουργείου Εμπορίου, αντί για στεφάνι 150 ευρώ.
H KO Ελβετίας προσφέρει 1.000 ελβετικά φράγκα.
Η Γεωργία και ο Χάρης προσφέρουν, μέσω ΚΟ Κυκλάδων, 2.000 ευρώ.
Ο Νίκος Καψοκέφαλος μαζί με ένα κόκκινο λουλούδι στον τάφο του, προσφέρει 50 ευρώ.
Ο Δημήτρης Λαμπρινίδης 100 ευρώ.
Ο Γιώργος και η Αικατερίνη Ανεμοδουρά προσφέρουν 100 ευρώ.
Ο Γιάννης Βούζας (Λαδιάς) από το Απόσπασμα «Γιώτη-Μπελογιάννη» του ΔΣΕ, μέσω ΚΟΒ «Ριζοσπάστη», προσφέρει 100 ευρώ.
Ο Θανάσης Μηλιακίδης από το Βόλο προσφέρει 100 ευρώ, μέσω ΚΟ Μαγνησίας.
Ο Κ. από το Βόλο προσφέρει, μέσω ΚΟ Μαγνησίας, 50 ευρώ.
Οι σύντροφοι του Χ. Φλωράκη από το Νομό Ηλείας και πολλοί φίλοι του προσφέρουν, μέσω ΝΕ Ηλείας 300 ευρώ.
Η Θεώνη Τάγιου προσφέρει 50 ευρώ, μέσω ΚΟ Αμαλιάδας-Ηλείας.
Ο Β.Μ. προσφέρει 400 ευρώ, μέσω ΝΕ Κιλκίς.
Ο Σωτήρης Τσάλας από τα Ψαχνά Εύβοιας προσφέρει, μέσω ΝΕ Εύβοιας, 50ευρώ.
Ο Μενέλαος Γουβέτας προσφέρει 40 ευρώ.
Ο Μπάμπης από Κόρθυ Ανδρου 200 ευρώ.
Ο Αγγελος από Γαύριο 100 ευρώ.
Ο Κ.Π. από Μήλο 200 ευρώ.
Η Ν.Μ. από Μήλο 500 ευρώ.
Η σ. Μαρινίτση από Μήλο 300 ευρώ.
Σύντροφοι από Σέριφο 200 ευρώ.
Σύντροφοι από Μύκονο 600 ευρώ.
Σύντροφοι από Πάρο 500 ευρώ.
Σύντροφοι από Σαντορίνη 400 ευρώ.



Μια ζωή και μια Διαθήκη σημείο αναφοράς για τους επιγόνους

Οι πολιτικοί λόγοι, οι διακηρύξεις, οι συζητήσεις του με τους εργαζόμενους και τους δημοσιογράφους, ό,τι έβγαινε από το στόμα του, είχαν την αμεσότητα και την απλότητα που μόνο έναν αγωνιστή κι έναν πολιτικό άντρα του δικού του διαμετρήματος μπορούσε να χαρακτηρίζουν

Ο Χαρίλαος Φλωράκης υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα, μια φυσιογνωμία που σαν αυτή δεν έχει να παρουσιάσει πολλές η νεότερη ελληνική ιστορία. Ταυτίστηκε, όχι μόνο με μια συγκεκριμένη ιδεολογία, αλλά με έναν ολόκληρο αγωνιζόμενο λαό. Είναι από τους ανθρώπους εκείνους που δεν κράτησε τίποτα για τον εαυτό του. Λιτότερη και ειλικρινέστερη διαθήκη δε φαντάζομαι να έχει αφήσει κανείς για τους επιγόνους. Μια Διαθήκη, σύμβολο/ παρακαταθήκη όχι μόνο για το Κόμμα που υπηρέτησε με συνέπεια, ολοκληρωτική αφοσίωση, τόσο μάχιμος στα βουνά, όσο και ως πολιτικός άντρας μεγάλου βεληνεκούς, που θα πρέπει να κάνει κάποιους, το λιγότερο, να ερυθριάζουν. Συνετός, συνεπής στα «πιστεύω» του Κόμματός του, σεμνός, σώφρων, θυμόσοφος, ολιγόλογος και μετρημένος, ακριβολόγος, ακόμα και στις πολιτικές αναμετρήσεις και αντιπαραθέσεις με τους αντιπάλους του. Οι πολιτικοί λόγοι, οι διακηρύξεις, οι προεκλογικές καμπάνιες, ό,τι έβγαινε από το στόμα του, είχαν την αμεσότητα και την απλότητα που μόνο έναν αγωνιστή κι έναν πολιτικό άντρα του δικού του διαμετρήματος μπορούσε να χαρακτηρίζουν.

Ο Χαρίλαος Φλωράκης ήταν συνειδητοποιημένος βαθύτατα, γνήσιος ιδεολόγος με σπάνια διορατικότητα, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να πράξει το πρεπούμενο. Είχε τη γενναιότητα να μη θεωρεί τον εαυτό του αναντικατάστατο και να παραμερίσει παραχωρώντας τη θέση του σε νέους ανθρώπους. Δε θεωρούσε τον εαυτό του αναντικατάστατο. Οσο και όταν χρειάστηκε στάθηκε παλικαρίσια στις επάλξεις και πολέμησε τον εσωτερικό και τον εξωτερικό εχθρό με τα όπλα στα κακοτράχαλα βουνά μας, αψηφώντας τις κακουχίες. Στάθηκε ολόρθος, ακατάβλητος σε όλες τις μπόρες. Κι όταν οι καιροί το επέβαλαν, βρέθηκε πάλι στην πρώτη γραμμή έμπειρος με γνώση και σοφία, μπροστάρης στους κοινωνικούς αγώνες του λαού για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.

Βαθύτατα μορφωμένος, συνδύαζε την ευαισθησία, την ανθρωπιά, την άκρα ταπείνωση, τη γενναιότητα του κατασταλαγμένου με την ακατάβλητη θέληση και το σθένος του ανθρώπου που έχει το δίκιο με το μέρος του, την πειθώ του αδιαπραγμάτευτου ιδεολόγου με την πραότητα, τη γλυκύτητα, την απλότητα, που πολλές φορές περνούσε για απλοϊκότητα, αλλά δεν ήταν, με τη συνέπεια λόγων και έργων, γιατί ήταν πολύ καλλιεργημένος, απελευθερωμένος από κοινωνικές ή άλλες συμβάσεις άνθρωπος. Ως συνομιλητής ήταν ένας ήρεμος καθημερινός άνθρωπος, συγκαταβατικός για να δίνει την ευκαιρία στον απέναντί του αντίπαλο να αυτοανακρίνεται, να αυτοελέγχεται, διαλλακτικός από θέση ισχύος και ακαταμάχητος υπερασπιστής της ιδεολογίας που υπηρέτησε με πίστη και συνέπεια σε όλη του τη ζωή. Και έφυγε δικαιωμένος και σίγουρος πως έπραξε το καθήκον του με μόνη επιθυμία «να εκφραστούν με βοήθεια στο Κόμμα» όσοι θέλουν να τον τιμήσουν... και «Θέλω να επιστρέψω, και να ταφώ τον τόπο που γεννήθηκα στο Παλιοζωγλόπι και συγκεκριμένα στον Αηλιά για νάχω αγνάντιο», γράφει στην ολιγόλογη Διαθήκη του που σίγουρα θα μείνει στην ιστορία ως σημείο αναφοράς για τους επίδοξους ταγούς του μέλλοντος.

Ας μου επιτραπεί να προσθέσω στο σημείο αυτό μια προσωπική εμπειρία:

Ηταν μόνος, ένας απλός παραθεριστής, έτοιμος να βουτήξει στα θυμωμένα νερά, θυμάμαι, το καλοκαίρι του 1987 ή '88, στην παραλία του Αϊ Γιάννη στο Πήλιο. Κάπνιζε κι αγκάλιαζε με το καθάριο βλέμμα του το απέραντο γαλάζιο άπλωμα του Αιγαίου που εκείνη την ώρα σήκωνε πελώρια αφρισμένα κύματα, έτοιμα να κατακλύσουν τις ακτές. Προφανώς, αναλογιζόταν την περασμένη του ζωή και τους αγώνες του λαού κι έβλεπε την παρούσα πολιτική κατάσταση με συγκρατημένη ανησυχία, όπως μας εκμυστηρεύτηκε, και τη μελλούμενη απλωμένη πάνω στα αφρισμένα κύματα αυτός ο οραματιστής, ο σπουδαγμένος του βουνού, ο πεπειραμένος αρχηγός, ο φιλοσοφημένος νους που ερχόταν από το μέλλον να παλέψει μ' ένα πολύπαθο, κολασμένο παρελθόν, να το αφήσει πίσω του για να συναντήσει και να πορευτεί με το παρόν μπροστάρης και ταγός.

Και να καταθέσω στη σορό του, αντί λουλουδιών, δακρύων και συλλυπητηρίων, ετούτες τις γραμμές φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης ενός απλού καθημερινού ανθρώπου.


Ελένη ΧΩΡΕΑΝΘΗ



ΚΚ Ινδίας

Α. Μπ. Μπάρνταν, Γενικός Γραμματέας του

Από εκδήλωση του ΚΚ Ινδίας φέτος τον Μάρτη στα πλαίσια του 19ου Συνεδρίου του
«Αγαπητοί σύντροφοι,

Με βαθιά θλίψη μάθαμε την είδηση του χαμού του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη. Υπήρξε παραδειγματικό στέλεχος του ΚΚΕ για πάνω από 76 χρόνια και συνέχισε έτσι ως το θάνατό του ως την ώριμη ηλικία του.

Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους οργανωτές και συνέβαλε στον ηρωικό αγώνα του λαού εναντίον της δικτατορίας και της κατοχής. Συνέβαλε καθοριστικά στην ενίσχυση του ΚΚΕ και έδωσε σκληρές μάχες εναντίον κάθε είδους παρέκκλισης. Υπήρξε υποδειγματικός κομμουνιστής και πάντοτε τιμούσε τις καλύτερες παραδόσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Εκ μέρους του Εθνικού Συμβουλίου του ΚΚ Ινδίας, αποτίω φόρο τιμής στον σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη και σας διαβιβάζω τα εγκάρδια συλλυπητήριά μας στην οικογένειά του και στην οικογένεια των κομμουνιστών στην Ελλάδα».



Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικής Νεολαίας

Συντονιστικό Συμβούλιο στη Βουδαπέστη

Η ΠΟΔΝ στο μήνυμα υπογραμμίζει ανάμεσα σε άλλα:

«Ο ιστορικός του αγώνας, που ήταν πάντα στενά συνδεδεμένος με την πραγματικότητα, τους αγώνες και τα επιτεύγματα της εργατικής τάξης και τα λαϊκά κινήματα, δίνει σε όλους μας κουράγιο να συνεχίσουμε τον αγώνα για μια νέα και καλύτερη κοινωνία. Επίσης, θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε τη σημαντική συμβολή και το ρόλο που έπαιξε ο σύντροφος Χαρίλαος Φλωράκης στις πρώτες νεολαιίστικες οργανώσεις του ΚΚΕ, που πάλευαν για έναν καλύτερο κόσμο, στον οποίο η ανθρωπότητα θα είναι πλήρως χειραφετημένη, αγώνας που σήμερα συνεχίζεται και με τη συμβολή της ΚΝΕ στην προσπάθεια ενδυνάμωσης του αντιιμπεριαλιστικού νεολαιίστικου κινήματος μέσα από το πλαίσιο πάλης της ΠΟΔΝ.

Η ζωή, ο αγώνας, οι πεποιθήσεις και η αποφασιστικότητα του συν. Χ. Φλωράκη μάς ενθαρρύνουν να συνεχίσουμε και να ενισχύσουμε τον αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού, της εκμετάλλευσης και του πολέμου, για ειρήνη, δημοκρατία, διεθνή αλληλεγγύη, ανεξαρτησία, εθνική αυτοκυριαρχία και κοινωνική πρόοδο».



Δημοκρατικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης

Νάγιεφ Χαουάτμεχ, Γενικός Γραμματέας

«Εξ ονόματος εμού προσωπικά, των μελών και στελεχών του Δημοκρατικού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και του παλαιστινιακού λαού, εντός και εκτός των κατεχόμενων εδαφών, εκφράζουμε τη βαθιά θλίψη μας για το χαμό του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη.

Ηταν ένας μεγάλος αγωνιστής κατά του ιμπεριαλισμού και υπέρ της ελευθερίας και της δικαιοσύνης για όλους τους λαούς, ιδιαίτερα υπέρ του Παλαιστινιακού λαού και του αγώνα του κατά της ισραηλινής κατοχής. Υποστήριξε τα εθνικά μας δικαιώματα στην αυτοδιάθεση. Τον γνωρίσαμε ως έναν σπουδαίο αγωνιστή ανάμεσα στο 1974 και στο 1989, και είμαστε βέβαιοι ότι η ίδια πολιτική θα συνεχίσει να ακολουθείται και σήμερα.

Για άλλη μια φορά εκφράζουμε τη βαθιά θλίψη μας σε εσάς, στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, στην οικογένεια και στους συντρόφους του. Εκ μέρους του παλαιστινιακού λαού αποχαιρετούμε τον αγαπητό μας σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη».



Κόμμα του Παλαιστινιακού Λαού

Μπάσαμ αλ Σάλχι, Γενικός Γραμματέας

«Η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος του Παλαιστινιακού Λαού εκφράζει σε εσάς και σε όλα τα μέλη του αδελφού μας κόμματος αλλά και στον ελληνικό λαό τα βαθύτερα συλλυπητήριά της για το χαμό του σπουδαίου διεθνούς ηγέτη και του γενναίου μαχητή της ελευθερίας, του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη. Το όνομά του ήταν ιδιαιτέρως γνωστό στα στελέχη και στα μέλη μας εδώ και δεκαετίες, ως το όνομα ενός στενού φίλου του κόμματός μας αλλά και του λαού μας, ενός σταθερού υποστηρικτή του δίκαιου αγώνα μας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο χαμός του αποτελεί απώλεια για όλες τις προοδευτικές δυνάμεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Είμαστε βέβαιοι ότι η πλούσια δράση του ως μεγάλου επαναστάτη θα παραμείνει πηγή έμπνευσης για τις νέες προοδευτικές γενιές.

Παρακαλούμε, σύντροφοι, δεχτείτε τα ειλικρινέστατα συλλυπητήριά μας γι' αυτήν τη μεγάλη απώλεια».



Κομμουνιστικό Κόμμα Ισραήλ

Ισαμ Μακχούλ, Γενικός Γραμματέας

«Ο Χαρίλαος Φλωράκης ήταν ένας μεγάλος ηγέτης του κόμματός σας, του ελληνικού λαού αλλά και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος. Οι Ισραηλινοί κομμουνιστές θα θυμούνται τον Χαρίλαο Φλωράκη ως έναν αγωνιστή της εργατικής τάξης, ως έναν θρυλικό μαχητή κατά του φασισμού και ως έναν ηγέτη που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην υπόθεση του κομμουνισμού.

Στέλνουμε σε εσάς και σε όλα τα μέλη και τους υποστηρικτές του κόμματός σας τα συλλυπητήριά μας».



Εξέχουσα προσωπικότητα του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος

Η αναγνώριση του Χαρίλαου Φλωράκη, ως εξέχουσας προσωπικότητας του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, καταδεικνύεται από τα δεκάδες μηνύματα και συλλυπητήρια τηλεγραφήματα που εξακολουθούν να καταφθάνουν στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ. Από Κομμουνιστικά και Εργατικά Κόμματα, προσωπικότητες και φορείς υπογραμμίζεται τόσο η τεράστια προσφορά του στα δίκαια και στις ανάγκες του ελληνικού λαού, στην πάλη για τη σοσιαλιστική προοπτική, όσο και η συνεισφορά του μέσα από τις γραμμές του διεθνούς κινήματος στις διάφορες καμπές της ιστορίας που έβαλε τη σφραγίδα του. Δημοσιεύουμε σήμερα ένα ακόμη μέρος από τα πολλά μηνύματα που έχει λάβει το ΚΚΕ από κάθε γωνιά του πλανήτη.



Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία

Η ΠΣΟ στο μήνυμά της, ανάμεσα σε άλλα σημειώνει: «Συντρόφισσα Αλέκα Παπαρήγα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με θλίψη έχουμε πληροφορηθεί το θάνατο του Χαρίλαου Φλωράκη, ενός ιστορικού ηγέτη που αγωνίστηκε από την παιδική του ηλικία ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την ντόπια ολιγαρχία. Αξιοσημείωτη η πολύπλευρη δράση του ενάντια στον αμερικάνικο και ντόπιο ιμπεριαλισμό που για αυτή διώχτηκε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε. Πέρασε στην αιωνιότητα κατακτώντας περίοπτη θέση στις σελίδες της ιστορίας.

Εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια για το θάνατο ενός άξιου τέκνου της Ελλάδας, ενός ανθρώπου με διεθνή ακτινοβολία, ενός ανθρώπου που για πέραν του μισού αιώνα αφιέρωσε τη ζωή του στην υπόθεση του ελληνικού λαού και τους αγώνες του για Ελευθερία και Δημοκρατία αλλά και μιας ζωής όπως την οραματίζεται η Μαρξιστική και Λενινιστική Φιλοσοφία. Σας διαβεβαιώνουμε ότι θα συνεχίσουμε τους αγώνες που ο σύντροφος Χαρίλαος Φλωράκης χάραξε και όλοι μαζί να αγωνιστούμε για μια κοινωνία όπως την οραματίζεται η αριστερή ιδεολογία».



Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας

Από συνάντηση του Χαρ.Φλωράκη με τον ηγέτη της Κούβας Φιντέλ Κάστρο
«Δεχτείτε εκ μέρους της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας τα βαθιά μας συλλυπητήρια για το θάνατο του αγαπημένου συντρόφου Χαρίλαο Φλωράκη.

Λυπούμαστε ειλικρινά για την αμετάκλητη απώλεια του ιστορικού ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, ακούραστου αγωνιστή, παραδειγματικού κομμουνιστή και ταυτόχρονα καρδιακού φίλου της Κουβανέζικης Επανάστασης.

Σε αυτές τις στιγμές πόνου στέλνουμε τα συλλυπητήριά μας και την αλληλεγγύη μας στο κόμμα που σφυρηλάτησε, στους συγγενείς και φίλους του.

ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας».



Κομμουνιστές της Σλοβενίας

Ρούντολφ Μπάλοχ

Αγαπητοί σύντροφοι,

Δεχτείτε τα θερμά συλλυπητήρια εκ μέρους των κομμουνιστών της Σλοβενίας για το θάνατο του σ. Χαρίλαου Φλωράκη.

Η ανάπτυξη των σχέσεων των κομμάτων μας ας είναι αντάξια των αγώνων του σ. Φλωράκη.

Αιώνια η μνήμη του σ. Χαρίλαου Φλωράκη.



ΚΚ Πολωνίας

Ανταμ Μάρτσιν, Πρόεδρος της ΕΕΕ του ΚΚ Πολωνίας

Αξιότιμοι σύντροφοι,

Εξ ονόματος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Πολωνίας σας εκφράζουμε τα θερμά συλλυπητήριά μας για το θάνατο του σ. Χαρίλαου Φλωράκη - πρώην Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ.

Η ζωή και η δράση του αποτελούν υπόδειγμα για τη δράση μας.



Σουδανικό Κομμουνιστικό Κόμμα

Στο συλλυπητήριο μήνυμά της η Επιτροπή Διεθνών Σχέσεων του Σουδανικού ΚΚ χαρακτηρίζει τον σ. Χαρίλαο Φλωράκη ως έναν απ' τους «σπουδαιότερους και επιφανέστερους ηγέτες του ΚΚΕ» και εκφράζει ευχές, για «υπομονή και δύναμη» για τη συνέχιση του αγώνα, εκ μέρους όλων των μελών της ΚΕ του Σουδανικού ΚΚ και όλων των σουδανικών δημοκρατικών δυνάμεων.



ΚΚ Ισπανίας

Χοσέ Κάμπο, Ομοσπονδιακή Επιτροπή

«Αγαπητοί σύντροφοι, με πολλή συγκίνηση και πίκρα έμαθα το θάνατο του συντρόφου Φλωράκη. Μαζί του φεύγει μια από τις βασικές προσωπικότητες - πραγματικό σημείο αναφοράς του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Ενας από τους μεγάλους αγωνιστές για την ειρήνη, την ελευθερία, τη δημοκρατία και την ενότητα των εργαζομένων και των λαϊκών τους οργανώσεων. Μια υποδειγματική αγωνιστική ζωή!!! Τα θερμά μου συλλυπητήρια».



Κόμμα των Ιταλών Κομμουνιστών

Αρμάντο Κοσούτα, Πρόεδρος

«Εκφράζω στην οικογένεια του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη και στους συντρόφους του τιμημένου Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας τα ειλικρινέστερα αισθήματα αλληλεγγύης στη μνήμη της μεγάλης συνεισφοράς του στο κόμμα του, στην Ελλάδα, στο εργατικό και διεθνές κομμουνιστικό κίνημα για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και το σοσιαλισμό».



ΚΚ Σλοβακίας

Γιόζεφ Σεβτς, Πρόεδρος

«Λάβαμε την πληροφορία για το θάνατο του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη με μεγάλη λύπη. Επιτρέψτε μας να μοιραστούμε τη θλίψη σας και να εκφράσουμε τη βαθύτατη θλίψη μας. Συλλυπούμεθα εσάς και την οικογένεια του συντρόφου. Η απώλεια ενός τόσο μεγάλου ανδρός για το κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα σας, αλλά και παγκοσμίως αποτελεί θλιβερή είδηση για κάθε αληθινό κομμουνιστή. Ολη η ζωή του συντρόφου Φλωράκη είναι απόδειξη του ζήλου του για τα κομμουνιστικά ιδεώδη της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης και της ελευθερίας. Εκτιμούμε αυτό τον σπουδαίο άνδρα της Ελληνικής Ιστορίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Οι καρδιές των Σλοβάκων κομμουνιστών είναι μαζί σας. Η μακρά και πλήρης ζωή αυτού του υποδειγματικού κομμουνιστή αποτελεί πρόκληση για καθέναν από μας για να συνεχίσουμε τον αγώνα εναντίον του καπιταλισμού και για ειρήνη και κοινωνική δικαιοσύνη».



Πρεσβεία της ΛΔ Κίνας

Τιαν Ξουετζούν, Πρέσβης

«Αξιότιμη Κυρία Γενική Γραμματέα,

Με λύπη μας μάθαμε το θάνατο του Επιτίμου Προέδρου του ΚΚΕ, Χαρίλαου Φλωράκη. Εκ μέρους της Πρεσβείας της ΛΔ της Κίνας στην Ελληνική Δημοκρατία και εμού προσωπικά, θα ήθελα να σας εκφράσω τα βαθύτατα ειλικρινή συλλυπητήριά μου σε εσάς και στην οικογένεια του Χαρίλαου Φλωράκη».



Κόμμα των Κομμουνιστών του Μεξικού

Εκ μέρους της ΚΕ του Κόμματος των Κομμουνιστών του Μεξικού δεχτείτε τα θερμά μας συλλυπητήρια για το θάνατο του σ. Χαρίλαου Φλωράκη, Επίτιμο Πρόεδρο του κόμματός σας και θρυλική μορφή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Η ιστορία του κινήματός μας και των κομμουνιστικών μας κομμάτων βασίζονται στις αρχές του μαρξισμού - λενινισμού. Ο σ. Χαρίλαος Φλωράκης ανήκει στη γενιά των κομμουνιστών που αντιμετώπισαν με αποφασιστικότητα το φασισμό, το Σχέδιο Μάρσαλ, που αγωνίστηκαν με το όπλο στο χέρι για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη ναζιστική κατοχή, συμβάλλοντας σταθερά στην ήττα του φασισμού. Γνωρίζουμε τις συνθήκες παρανομίας στις οποίες εργάστηκε ως μέλος της καθοδήγησης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας. Αυτός ο αγώνας οδήγησε στην κατάκτηση της νομιμότητας για το ΚΚΕ και την κατάρρευση του αυταρχισμού. Μαζί με το ΚΚΕ, ο Χαρίλαος Φλωράκης αγωνίστηκε σταθερά ενάντια στο ιδεολογικό αντεπαναστατικό κύμα στο τέλος της δεκαετίας του '80, που στόχευε στη σοσιαλδημοκρατικοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων και στην εγκατάλειψη του επαναστατικού και ταξικού τους χαρακτήρα. Το ΚΚΕ όχι μόνο ξεπέρασε επιτυχώς την κρίση, αλλά αποτελεί μια πραγματική επαναστατική εναλλακτική λύση για το λαό του και τους λαούς του κόσμου.

Επιτρέψτε μας να υποστείλουμε τη σημαία του κόμματός μας στη μνήμη ενός κομμουνιστή, ενός ανθρώπου της αλήθειας, του Χαρίλαου Φλωράκη.

Ζήτω το έργο του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη!

Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!

Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΜ



Παλαιστινιακή Παροικία Ελλάδας

Από συνάντηση με τον ηγέτη της Παλαιστίνης Γιάσερ Αραφάτ
O σύντροφος Φλωράκης υπήρξε μεγάλος υποστηριχτής του δίκαιου αγώνα του παλαιστινιακού λαού. Ο παλαιστινιακός λαός, εκπροσωπούμενος από την Παλαιστινιακή Παροικία στην Αθήνα, τη Γενική Ενωση Παλαιστινίων Φοιτητών, την Ενωση Παλαιστινίων Εργατών Ελλάδας, την Ενωση Παλαιστινίων Γιατρών και Φαρμακοποιών Ελλάδος, εκφράζει τα βαθιά του συλλυπητήρια για το χαμό του μεγάλου αγωνιστή και συντρόφου. Εχε γεια, όπου και αν είσαι ΚΑΠΕΤΑΝΙΕ.



Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας

Θεόδωρος Σκεύης, πρόεδρος

Από επίσκεψη στην Ουγγαρία
«Η Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας, η Αυτοδιοίκηση Βουδαπέστης, το Τμήμα Ελλήνων Αντιστασιακών - Αντιφασιστών, ο Πολιτιστικός Σύλλογος και η Επιτροπή Ελληνικής Νεολαίας Ουγγαρίας, εκφράζουμε στην ΚΕ του ΚΚΕ τα θερμά μας συλλυπητήρια για το θάνατο του μεγάλου αγωνιστή στην πάλη για τη δημοκρατία και το σοσιαλισμό, Χαρίλαου Φλωράκη.

Εμείς οι απόδημοι Ελληνες και Ελληνίδες στην Ουγγαρία χάσαμε έναν άξιο φίλο και συμπαραστάτη, τον Χαρίλαο Φλωράκη, ο οποίος μας συμπαραστάθηκε σε όλα εκείνα τα δύσκολα χρόνια που περάσαμε.

Γι' αυτό ο θάνατός του θεωρείται για μας η μεγαλύτερη απώλεια».



Εξέχουσα προσωπικότητα του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος



Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία (ΠΕΟ)

«Ο συν. Φλωράκης αποτελεί μία από τις πιο φωτεινές αγωνιστικές μορφές του Ελληνικού Κομμουνιστικού κινήματος, του οποίου η προσωπική πορεία είναι ταυτισμένη με τη γεμάτη αυτοθυσία δράση και προσφορά του ΚΚΕ, για εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία, κοινωνική πρόοδο και σοσιαλισμό.

Ο συν. Φλωράκης ήταν ιδιαίτερα σεβαστός και αγαπητός στους Κύπριους εργαζόμενους. Η σταθερή ανόθευτη και πηγαία στήριξη και συμπαράστασή του σ' όλους τους αγώνες του κυπριακού λαού, όπως και η στήριξή του στους αγώνες των εργαζομένων του τόπου μας, μας έκαναν να νιώθουμε τον συν. Φλωράκη έναν δικό μας άνθρωπο.

Ταυτόχρονα, η μαχητικότητα, η σταθερότητα και συνέπεια με την οποία υποστήριξε τα ιδανικά της εργατικής τάξης και η αγνότητά του αποτελούσαν για τους Κύπριους εργαζόμενους πηγή σεβασμού, αλλά ταυτόχρονα και αγωνιστικής διαπαιδαγώγησης.

Από μέρους των χιλιάδων Κυπρίων εργαζομένων μελών της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας, παρακαλώ, δεχτείτε τα βαθιά και ειλικρινή συλλυπητήριά μας και τη διαβεβαίωση ότι η ζωή και η δράση του θα είναι για μας πηγή άντλησης δύναμης στον αγώνα για τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Με εκτίμηση

Γενικός Γραμματέας ΠΕΟ»



Αλβαρο Κουνιάλ

«Αγαπητοί σύντροφοι, δεχτείτε την αλληλεγγύη μου και τον αδελφικό μου εναγκαλισμό σε όλους τους Ελληνες κομμουνιστές. Είμαι σίγουρος ότι η μεγάλη υπόθεση της ελευθερίας και του κομμουνισμού, στην οποία ο σύντροφος Φλωράκης αφιέρωσε τη ζωή του, θα νικήσει. Ως το αποτέλεσμα της πάλης των εργατών και των λαών όλου του κόσμου και της διεθνιστικής τους αλληλεγγύης».



Τζερόνιμο ντε Σόουζα

ΓΓ της ΚΕ του Πορτογαλικού ΚΚ

Ο Τζ. ντε Σόουζα από την πρόσφατη επίσκεψή του στη χώρα μας
«Στη ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα

Αγαπητή συντρόφισσα σε αυτή τη στιγμή της λύπης για την απώλεια του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη, ιστορικού ηγέτη του κόμματός σας και εξέχοντος μαχητή για την ελευθερία, τη δημοκρατία και το σοσιαλισμό στην Ελλάδα, στο όνομα όλων των Πορτογάλων κομμουνιστών θα ήθελα να σας μεταφέρω την εγκάρδια συμπάθεια και αλληλεγγύη μας.

Δυστυχώς δεν ήταν δυνατόν να ταξιδέψω στην Ελλάδα αυτές τις μέρες, και γι' αυτό το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα θα εκπροσωπήσει στην πολιτική κηδεία ο σύντροφος Αλμπάνο Νούνες, μέλος της ΚΕ. Δεχτείτε τη συντροφική αλληλεγγύη και τους αδελφικούς μας χαιρετισμούς».



Εργατικός Σύλλογος Ελλήνων του Κεμπέκ

Στο συλλυπητήριο μήνυμά του, ο Εργατικός Σύλλογος Ελλήνων του Κεμπέκ χαρακτηρίζει τον σ. Φλωράκη «πρωταγωνιστική μορφή των λαϊκών αγώνων για τη λευτεριά, την εθνική ανεξαρτησία, την κοινωνική δικαιοσύνη, τη λαϊκή κυριαρχία και το σοσιαλισμό, με τη βαθιά γνώση, την ηγετική του ικανότητα, το γνήσιο πατριωτισμό του, το αγωνιστικό ήθος του, τη συνέπεια, την ντομπροσύνη, την απλότητα και τη λαϊκή θυμοσοφία του, καταξιώθηκε ως ένας πραγματικός λαογέννητος εθνικός ηγέτης». Και το μήνυμα καταλήγει σημειώνοντας: «Ο Χαρίλαος έφυγε, αλλά σαν καλός ζευγάς άφησε τη σπορά του, που, όπως κι εκείνος έλεγε, θα φουντώσει, θα καρπίσει. Κληρονομιά και χρέος στις νέες γενιές που μένουν και συνεχίζουν τον αγώνα, στον οποίο αφιέρωσε όλη του τη ζωή. Ας είναι απαλό το χώμα του Αη Λια που θα τον σκεπάζει».

Η είδηση της απώλειας του Χ. Φλωράκη μεταδόθηκε και απ' το ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο Αυστραλίας, ABC. Σε σχετικό ρεπορτάζ η ανταποκρίτρια του ΑΒC Ελενα Σμιθ αναφέρει πως η απήχηση του σ. Φλωράκη ήταν τέτοια που «η διασπορά των Ελλήνων στην Αυστραλία που συμπαρατάχτηκε με τους κομμουνιστές στη διάρκεια του βάρβαρου εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα, μεταβαίνουν στην Αθήνα με αεροπλάνα για να αποτίσουν στον εκλιπόντα φόρο τιμής».



Τουντέχ Ιράν

«Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος Τουντέχ του Ιράν πληροφορήθηκε με μεγάλη λύπη την απώλεια του Χαρίλαου Φλωράκη και χαιρετίζει τα επιτεύγματα και τη μνήμη του ως ενός γίγαντα του προοδευτικού κινήματος.

Το όνομα του συντρόφου Χαρίλαου Φλωράκη είναι αξεχώριστο από την ιστορία του 20ού αιώνα και την πάλη του διεθνούς κινήματος της εργατικής τάξης για εθνική απελευθέρωση, την ειρήνη και το σοσιαλισμό.

Ο σύντροφος Χαρίλαος Φλωράκης υπηρέτησε τον ελληνικό λαό με μεγάλο θάρρος για όλη του τη ζωή και υπεραμύνθηκε των δικαιωμάτων και της ζωής των Ελλήνων εργαζόμενων, ενώ η ηρωική του συμβολή στον αγώνα του ελληνικού λαού εναντίον του βρετανικού ιμπεριαλισμού δε θα ξεχαστεί ποτέ.

Το ΚΚΕ έχασε έναν ηγέτη με έξοχες ικανότητες και απαρασάλευτη δέσμευση και σήμερα, στις περίπλοκες πολιτικές συνθήκες του 21ου αιώνα, το κίνημα των κομμουνιστών και εργαζομένων σε όλο τον κόσμο μπορεί να αντλήσει δύναμη από το παράδειγμά του.

Στον αγώνα του κόμματος Τουντέχ του Ιράν εναντίον της θεοκρατικής δικτατορίας, της θρησκευτικής δημαγωγίας και του ιμπεριαλιστικού επεκτατισμού, η μνήμη και η πολιτική και θεωρητική συμβολή διεθνιστών, όπως ο σύντροφος Χαρίλαος Φλωράκης, αποτελεί μεγάλη ωφέλεια για μας.

Η ηγεσία και τα μέλη του κόμματος Τουντέχ του Ιράν επαναβεβαιώνει την αλληλεγγύη του με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας στον κοινό μας αγώνα για παγκόσμια ειρήνη, αυθεντική δημοκρατία και σοσιαλισμό στην Ελλάδα, στο Ιράν και σε όλο τον κόσμο».



Αποχαιρετισμός από την ομογένεια της Αυστραλίας

Με ανακοινώσεις τους αρκετοί οργανισμοί της ομογένειας στην Αυστραλία εκφράζουν «τη βαθύτατη θλίψη τους» για το θάνατο του Χαρίλαου Φλωράκη. Μεταξύ άλλων, η Επιτροπή Φίλων του ΚΚΕ Μελβούρνης αναφέρει τα εξής:

«Εμείς, που ανήκουμε στην Επιτροπή Φίλων του ΚΚΕ Μελβούρνης και Βικτόριας, του κόμματος της εργατικής τάξης, που ο Χαρίλαος Φλωράκης αγάπησε πολύ, αισθανόμαστε βαθιά θλίψη για το χαμό του. Εκφράζουμε δε τα θερμά μας συλλυπητήρια στο κόμμα μας, το ηρωικό ΚΚΕ, και στους οικείους του εκλιπόντος.

Γνωστοποιούμε στην ελληνική παροικία της Μελβούρνης ότι - σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Μελβούρνης και Βικτόριας - θα τελέσουμε πολιτικό μνημόσυνο για τον εκλιπόντα στην αίθουσα του Εργατικού Συνδέσμου Δημόκριτου».

Ο Σύλλογος Νομού Καρδίτσας Μελβούρνης και Βικτόριας «Ο Καραϊσκάκης» σε δική του ανακοίνωση αναφέρει τα εξής:

«Εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια για το θάνατο του συμπατριώτη μας Χαρίλαου Φλωράκη προς την ηγεσία του ΚΚΕ και τους οικείους του. Ο Χαρίλαος Φλωράκης αφιέρωσε τη ζωή του, από μικρό παιδί ως και την τελευταία του πνοή, στον αγώνα για δικαιοσύνη και ελευθερία στην πατρίδα μας και στον κόσμο γύρω μας. Ας είναι ελαφρύ το χώμα των Αγράφων, που θα τον σκεπάσει».

Η είδηση του θανάτου του Χ. Φλωράκη μεταδόθηκε και απ' το ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο Αυστραλίας ABC. Σε σχετικό ρεπορτάζ η ανταποκρίτρια του ΑΒC, Ελενα Σμιθ, αναφέρει πως η απήχηση του σ. Φλωράκη ήταν τέτοια που «η διασπορά των Ελλήνων στην Αυστραλία που συμπαρατάχτηκε με τους κομμουνιστές στη διάρκεια του βάρβαρου εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα, μεταβαίνουν στην Αθήνα με αεροπλάνα για να αποτίσουν στον εκλιπόντα φόρο τιμής».



Κομμουνιστικό Κόμμα Αυστραλίας

«Η ζωή του συν. Φλωράκη είναι μία επιτομή της ιστορίας και των αγώνων και του κομμουνιστικού κόμματος και του κινήματος των αριστερών της Ελλάδας» επισημαίνει στο μήνυμά της η ΚΕ του ΚΚ Αυστραλίας. Και συνεχίζει σημειώνοντας: «Ηταν ένας χαρισματικός ηγέτης που αφιέρωσε όλη του τη ζωή και την ενέργεια στον αγώνα για τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης και της δημιουργίας της κομμουνιστικής κοινωνίας του μέλλοντος. Ως κομμουνιστής, ο συν. Φλωράκης έζησε μία ζωή παίζοντας ηγετικό και ενεργό ρόλο στη δουλιά του συνδικαλιστικού κινήματος, στην εθνική αντίσταση για την απελευθέρωση της Ελλάδας απ' τους ναζιστές ως στρατιωτικός διοικητής κατά τον εμφύλιο πόλεμο, παράνομα, στη φυλακή, ή αυτοεξόριστος στις σοσιαλιστικές χώρες και ως Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας». Και το συλλυπητήριο μήνυμα της ΚΕ του ΚΚ Αυστραλίας καταλήγει: «Η απώλεια του συν. Φλωράκη θα γίνει αισθητή όχι μόνον απ' τους κομμουνιστές και τα κινήματα της εργατικής τάξης της χώρας σας αλλά και σ' όλο το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα».