Οι Γερμανοί αντιφασίστες και η Αμαλιάδα

                                                                 Βέρνερ Ιλμερ

Στην Ελλάδα, οι περισσότεροι Γερμανοί στρατιώτες  που συνεργάστηκαν με το ΕΑΜ και εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ ανήκαν στα Τάγματα 999, γνωστότερα και οι στρατιώτες με την γαλάζια ταυτότητα. Οι μονάδες αυτές συγκροτήθηκαν το 1941 με εγκύκλιο του γερμανικού Υπουργείου Εσωτερικών. Στις τάξεις τους εντάχτηκαν φυλακισμένοι για τα πολιτικά τους φρονήματα (κομμουνιστές, σοσιαλιστές, χριστιανοδημοκράτες κ.α) καθώς και  κατάδικοι που είχαν τιμωρηθεί για αντικρατικές ενέργειες. Διοικητές τους ήταν  φανατικοί Ναζί. Το 1943 μερικά Τάγματα 999 μεταφέρθηκαν στην Πελοπόννησο και ένα από αυτά  εγκαταστάθηκε στην Αμαλιάδα.[1]

Οι στρατιώτες του 40ου Τάγμα Φρουράς Οχυρών Πεζικού 999  στην περιοχή της Αμαλιάδας φρόντισαν να αποκαταστήσουν  επαφή με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, συγκροτώντας στο εσωτερικό του Τάγματος αντιναζιστική ομάδα με ηγέτες τον κομμουνιστή Βέρνερ Ίλμερ από το Βερολίνο  και τον πρώην αθλητή Φραντς Σνάιντερ από το Μόναχο.

Σύμφωνα με μαρτυρία του στρατιώτη Κούρτ Νέτμπαπ, ο οποίος υπηρέτησε στην  Αμαλιάδα: «Από μας οι αντάρτες έπαιρναν κάθε πληροφορία που επιθυμούσαν, δύναμη των μονάδων, είδος του οπλισμού, ονόματα των αξιωματικών, σχέδια ενεργειών καθώς και ονόματα Ελλήνων που είχαν κοινωνικές επαφές με τους αξιωματικούς, για να προλάβουμε έγκαιρα τους καταδότες»[2]. Η ομάδα του Ιλμερ και του Σνάιντερ διακινούμε μεταξύ των Γερμανών στρατιωτών προκηρύξεις του ΕΑΜ γραμμένες στα γερμανικά. H  διοίκηση της  Βέρμαχτ στην Πελοπόννησο εκτιμούσε ως μηδενική   την μαχητική αξία των μονάδων αυτών και σε έκθεση της, τον Μάιο του 1944, τις θεωρούσε έτοιμες να αυτομολήσουν.[3]

                                     Προκήρυξη του ΕΑΜ στα γερμανικά

Το καλοκαίρι του 1944 η δράση Γερμανών αντιφασιστών προδόθηκε  και έξι στρατιώτες ως πρωταίτιοι συνελήφθησαν και στις 4 Ιουνίου καταδικάστηκαν σε θάνατο από γερμανικό στρατοδικείο. Άλλοι 120 στρατιώτες στάλθηκαν στις στρατιωτικές φυλακές στην Γερμανία. Οι έξι εκτελέστηκαν  στις 9 Ιουλίου 1944 στην Αμαλιάδα «από τριάντα επίλεκτους υποδεκανείς και υπαξιωματικούς», στην κοίτη της Σοχιάς  500 μέτρα δυτικά από τη σιδηροδρομική γέφυρα της Αμαλιάδας. Τα ονόματα των εκτελεσμένων είναι τα εξής:

1.Χέρμαν Μπόντε, γενν. 1.2.1911 στο Μπρόιτσεν (πρώην κομμουνιστής δημοτικός σύμβουλος στο Mπραουνσβαΐχ)
2.Φραντς Σνάιντερ, γενν. 13.12.1913 στο Μόναχο
3.Βΐλλι Ντέμελ, γενν. 17.4.1910 στο Ντόρτμουντ-
4.Γενς Γιουχέλκα, γενν. 21.4.1913 στο Στέττιν
5.Ρούντολφ Καλμπ, γενν. 7.4.1905 στο Αννόβερο
6.Χάινριχ Βάρνκεν, γενν. στο Μπάντεν, επαρχία Φέρντεν

Στις 28 Ιουλίου εκτελέστηκε  ο κομμουνιστής Βέρνερ Ίλμερ
και η  σορός του τάφηκε από τους Γερμανούς στο νεκροταφείο της Αμαλιάδας. Την επομένη τουφεκίσθηκε, και ο Άντον Μπέργκχουμπερ.

Αυτή είναι εν συντομία η  άγνωστη, στους περισσότερους, ιστορία των στρατιωτών με την «γαλάζια ταυτότητα» που βρέθηκαν στην Αμαλιάδα στην διάρκεια της Κατοχής και πλήρωσαν με την ζωή τους την δράση τους ενάντια στην ναζιστική Γερμανία και την πολύτιμη βοήθεια που έδωσαν στο ΕΑΜικό αντιστασιακό κίνημα της περιοχής.

Ας είναι αυτό το σημείωμα μια αφορμή για να τιμηθεί, με κάποιο τρόπο, η μνήμη τους στην πόλη της Αμαλιάδας.

Περικλής Δ.Καπετανόπουλος

                                            

---

[1]  Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 161-164 και Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige, σ. 134-136.

[2]  Hans Burkhardt, ο.π, σ. 134-136.

[3] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, σ.200.

 

 

 

 

 

 

 

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΑΠΌ ΤΟΝ ΕΛΑΣ-8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ 1944

 
Ο Πύργος ήταν η πρώτη πόλη της Πελοποννήσου που απελευθερώθηκε με την επέμβαση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τους Γερμανούς Ναζί και τους ντόπιους ταγματασφαλίτες. Η μάχη του Πύργου που έγινε στις 8 Σεπτέμβρη 1944 διήρκεσε τρεις περίπου μέρες και ανέδειξε νικητές το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.
Από ΕΠΟΝίτη που έζησε τη μάχη αυτή, οι μαθητές ξεναγήθηκαν στην πόλη και έμαθαν με τον πιο ζωντανό τρόπο την ιστορία της εποχής εκείνης, πώς ο λαός κατάφερε να τσακίσει τους φασίστες, τι πλήγματα τους προκάλεσε σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Από τις αποθήκες του ΑΣΟ –και τις προσπάθειες των νέων της ΕΠΟΝ να εξασφαλίσουν τροφή για το λαό, ως το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης–αφιερωμένο στον μητροπολίτη Αντώνιο (Αρχηγό του ΕΑΜ Πελοποννήσου  και Εθνικοσύμβουλου της ΠΕΑΕΑ ), και την νεαρή ΕΠΟνιτισσα Μαρία Γιαννοπούλου που δολοφονήθηκε από τους ταγματασφαλίτες.
Έμαθαν την ιστορία που απουσιάζει από τα σχολικά βιβλία και που στην καλύτερη προσπερνιέται στα γρήγορα, μέσα σε ένα σχολείο που αναπαράγει την ιστορία από την πλευρά των κυρίαρχων, των αστών, που την κόβουν και τη ράβουν στα μέτρα τους σαν ένα ακόμα όπλο για τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους.
Συμμετέχοντας σε ένα «μάθημα» γεμάτο ζωντάνια και έξω από τα όρια του αστικού σχολείου, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την ιστορία των εκατοντάδων αγωνιστών που έδωσαν τη ζωή τους στην πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Το ιστορικό της μάχης του Πύργου(8-9-1944)περιγράφει λεπτομερειακά θα λέγαμε ο Παπαστεργιόπουλος στο βιβλίο του «Ο ΜΩΡΗΑΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ» (Β΄ τόμο σελ.369-376).
Θα παραθέσω όμως την περιγραφή της μάχης όπως την έχει καταχωρήσει άγνωστος συντάκτης στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΧΑΪΑ» λίγους μήνες αργότερα ,στο φύλλο (110) της 1 Ιανουαρίου 1945.
 Παραθέτουμε το κείμενο όπως έχει καταχωρηθεί στην εφημερίδα.
« Η απελευθέρωση του Πύργου»-(Ο Εθνοπροδότης Κοκκώνης μιλάει εν ονόματι του Γκλύξμπουργκ).
Η πρώτη μεγάλη ελληνική πόλη που ελευθέρωσε ο ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο, ήταν ο Πύργος.
Εκεί ο Διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας ήταν ο Κοκκώνης,ο οποίος αφού τυράννησε το λαό της Ηλειακής πρωτεύουσας και της περιοχής, σε πειθήνια συνεργασία με τους Γερμανούς, όταν αυτοί έφυγαν, έσπευσε να τεθεί στις διαταγές του Γκλύξμπουργκ. Έβγαλε στις αρχές του Σεπτέμβρη προκήρυξη, στην οποία ανέφερε ότι ο Πύργος είναι ελεύθερος, αλλά και …υπό πολιορκία ..
Η προκήρυξη άρχιζε έτσι: Εν ονόματι της Α.Μ. του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως Απαγορεύει τις συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις. Ποινή για τους παραβάτες: Θάνατος. Ο λαός του Πύργου βλέπει ότι η «ελευθερία» που του διατυμπάνιζαν οι οπισθοφύλακες των Χιτλερικών δεν ήταν παρά μία νέα μορφή κατοχής. Μια επιτροπή από τους Σκάβα, Δικηγόρο, και Βιργίνη, φαρμακοποιό πήγε στις 5 Σεπτέμβρη στην έδρα του ΙΙΙ Τάγματος του ΕΛΑΣ για να διαπραγματευθεί την παράδοση της πόλεως στον εθνικό αντάρτικο στρατό και στη Συμμαχική αποστολή. Την πρώτη επιτροπή ακολουθεί και δεύτερη από τους Ν. Αυγερινό, Δικηγόρο, Α. Μιχαλόπουλο γιατρό, Γ. Χριστακόπουλου ,έμπορο, Χαραλαμπόπουλο μπακάλη. Αυτοί μετέφεραν πρόταση του Κοκκώνη να μείνει αυτός στον Πύργο και στα προάστια, ο δε ΕΛΑΣ σε άλλη περιοχή.
Η πρόταση αυτή ήταν αντίθετη από τις διαταγές της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας, η οποία σε διάγγελμά της στις 4 Σεπτέμβρη χαρακτήριζε τα Τάγματα Ασφαλείας, ως προδοτικά, διέτασε τη διάλυσή τους; και προειδοποιούσε για την αυστηρή τους τιμωρία.Ο ΕΛΑΣ έθεσε τους εξής όρους:
1.Οι Αξιωματικοί και οι άνδρες των ταγμάτων να παραδώσουν τον οπλισμό τους.
2.Θ΄αφεθούν ελεύθεροι να πάνε όπου θέλουν κατόπιν.
3.Θα δοθεί εγγύηση για την προσωπική ασφάλειά τους.
4.Για την τύχη των βαρυνομένων με εγκλήματα θ’ αποφασίσει η Κυβέρνηση.
5.Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Λάρι εγγυάται για την πιστή τήρηση των ΄όρων.
΄Ύστερα από συνεννοήσεις, πήγαν στον Πύργο αντιπρόσωπος της Νομαρχιακής Επιτροπής Ηλείας του ΕΑΜ και ο Αμερικανός αντιπρόσωπος.
Ο λαός του Πύργου ξέσπασε σε εκδηλώσεις ενθουσιασμού και συγκεντρώθηκε έξω από την κλινική Θεοδωροπούλου, όπου θα γίνονταν οι διαπραγματεύσεις. Ο Κοκκώνης εκνευρίστηκε και διέταξε τη διάλυση των συγκεντρωμένων.
Γίνεται η συνάντηση στην οποία εκτός του Κοκκώνη παίρνει μέρος και ο Διοικητικής Χωροφυλακής Καμάρας. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Λάρι δίνει τους όρους και βεβαιώνει ότι θα τηρηθούν.
Ο Κοκκώνης αρνείται να τους δεχθεί. ΄Ισχυρίζεται ότι έκανε και αυτός…απελευθερωτικό αγώνα και ότι ήταν σε συνεννόηση με την Κυβέρνηση Καΐρου.
Οι διαπραγματεύσεις διακόπτονται και η ευθύνη πέφτει στον συνεργάτη των Γερμανών Κοκκώνη ο οποίος θέλει να εξακολουθεί το προδοτικό του έργο.
Στις 5 το πρωί της 8ης Σεπτέμβρη 1944 αρχίζει η επίθεση. Τμήματα του ΙΙΙ ανεξαρτήτου τάγματος του ΕΛΑΣ προσβάλλουν τον Πύργο από όλες τις μεριές, ενώ το ΙΙΙ τάγμα του 12ου Συντάγματος χτυπούν τα οχυρά φυλάκια της βόρειας και ανατολικής πλευράς.
Συναντούν λυσσασμένη αντίσταση. Μέχρι τις 9,30 ανατρέπονται όλα τα φυλάκια, πλην του Νεκροταφείου. Οι υποχωρούντες ταγματαλήτες οχυρώνονται σε σπίτια και ακολουθούν πεισματώδεις συγκρούσεις. Εξουδετερώνονται όμως οι φωλιές τους, η μία μετά την άλλη.
Κατά το μεσημέρι έχουν περιορισθεί στο κέντρο, το Γυμνάσιο και το Δημοτικό Σχολείο. Το Νεκροταφείο επίσης κρατούσε ακόμα. Εκεί σκοτώνεται και ο δήμιος του Πύργου Κοκκώνης.
Μέχρι το βράδυ καθαρίζονται τα αστυνομικά τμήματα. Τη νύχτα αρκετοί ταγματαλήτες μεταφέρθηκαν σε άλλα σπίτια. Το επόμενο πρωί, νέο ξεκαθάρισμα. Το μεσημέρι πέφτει το Γυμνάσιο. Μένει ακόμα ένα εργοστάσιο.
Οι υπερασπιστές του 130 ταγματαλήτες φεύγουν προς την Πάτρα και στο δρόμο τους μαζεύουν όσα δοσίλογα καθάρματα και τα φέρνουν να πλουτίσουν τη δύναμη του Κουρκουλάκου.
Ο Πύργος είναι πια ελεύθερος. Οι ταγματαλήτες είχαν 40 νεκρούς και 80 τραυματίες.
Τα λάφυρα του ΕΛΑΣ ήσαν 200 ατομικά όπλα,1 βαρύς όλμος,7 οπλοπολυβόλα,΄1 πολυβόλο θέσεων,16.000 φυσύγγια,20 περίστροφα και τρόφιμα.
Η τάξη τηρήθηκε απόλυτα στον ελεύθερο Πύργο. Η εντύπωση στο λαό ήταν καταπληκτική, γιατί η Γερμανική και Ταγματαλήτικη προπαγάνδα τον είχαν δηλητηριάσει. Από τα φοβερά και τρομερά που είχαν προφητέψει δεν έγινε απολύτως τίποτα. Ο ΕΛΑΣ πειθάρχησε στις διαταγές της Κυβερνήσεως και έδειξε πως είναι πραγματικός στρατός Εθνικός.
Και στην Πάτρα ,και στην Αθήνα και σ’ όλες τις πόλεις που ελευθέρωσε ο ΕΛΑΣ τηρήθηκε η πιο παραδειγματική τάξη. Παντού ο λαός γιόρτασε τη λευτεριά, που την αιματοκυλάνε τώρα ο Παπανδρέου με τους Σκόμπυ και Λήπερ.-